سرویس سبک زندگی جوان آنلاین: بیتردید در متون حدیثی متنی زیباتر از خطبه شعبانیه پیامبر اکرم (ص) درباره ماه مبارک رمضان وجود ندارد. حضرت محمد (ص) در آخرین جمعه ماه شعبان در خطبهای نغز و پرمحتوا بخشی از فضایل ماه رمضان را برشمردند.
از آنجا که این خطبه به جنبههای گوناگونی از وظایف فردی و اجتماعی اهل ایمان در ماه رمضان اشاره میکند تا پایان این ماه مبارک هر روز بخشی از این خطبه را مطرح کرده و توضیح مختصری پیرامون آن میدهیم.
پیش از ورود به بحث ذکر چند نکته ضروری است:
۱- این خطبه همچون حدیث سلسلهالذهب دارای سلسله سندی طلایی است؛ یعنی غیرمعصوم در سند این خطبه راه ندارد راوی این خطبه حضرت رضا (ع) است که آن را از پدر گرامیاش حضرت موسی بن جعفر (ع) نقل کرده و آن حضرت از پدر خویش. تا به بیان حضرت علی (ع) میرسیم که نخستین راوی این خطبه است. از این جهت در سند این خطبه کمترین شک و تردیدی راه ندارد.
۲- پیامبر (ص) خطبه خود را با عبارت ایها الناس آغاز کرده و در فرازهای دیگری از آن نیز این عبارت را تکرار کردهاند. این بدان مفهوم است که روی سخن پیامبر (ص) در این خطبه همه مردم هستند. هر چند اهل ایمان به واسطه برخورداری از این فضیلت توفیق بیشتری در انجام توصیههای رسول خدا (ص) دارند، اما مضامین عبارات بهگونهای نیست که خاص اهل ایمان باشد.
چشمپوشی از حرام، اکرام و احترام ایتام، رسیدگی به خویشان، خوشخلقی و آسانگیری با مردم چیزهایی نیستند که مختص گروهی بوده و گروه دیگر از آن بیبهره باشند. هر کسی به صرف داشتن جوهر انسانیت لایق و شایسته آن است که به این فضایل آراسته باشد.
بخش دیگر از این توصیفات، اجتماعی است و به رابطه انسان با سایر افراد جامعه بازمیگردد، نظیر نرمش با زیردستان و احترام بزرگترها و رحمت و مهربانی با کوچکترها که از توصیههای اجتماعی پیامبر (ص) در این خطبه است.
بخش سوم توضیحات رسول خدا (ص) از ماه رمضان است. این قسمت بیشتر به خاطر آگاهی مردم از عظمت این ماه و جلب قدرشناسی آنان و ایجاد انگیزه در آنها برای استفاده بیشتر از این ماه است. از این قبیل میتوان به فرازی از این خطبه اشاره کرد که پیامبر (ص) از باز بودن درهای بهشت در این ماه و بسته بودن درهای جهنم پرده برمیدارند. قسمت دیگر پاسخهای رسول خدا (ص) به سؤالات برخی اصحاب خویش و به ویژه امیرمؤمنان علی (ع) است که علاوه بر روشنگری مباحث، اهتمام رسول اکرم (ص) را نسبت به انتخاب خویش و مسئولیت وی را نسبت به هدایت مردم به تصویر میکشد و سرانجام بخش دیگر خطبه آگاهی بخشی نسبت به برخی سنتهای تغییرناپذیر پروردگار است. نظیر عبارتی که در آن پیامبر اکرم (ص) از قسم خداوند یاد میکند که حضرت حق وعده داده است که نماز و سجدهکنندگان را به سزای خویش گرفتار نسازد.
دقت و توجه به این مفاهیم این نکته را یادآور میشود که خطبه شعبانیه رسول خدا از جهات مختلف خطبهای عمیق و جاننواز است که برنامههای اسلام را برای امت خویش بهگونهای رسا و بلیغ بیان میکند.
*عضو هیئت علمی
پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی