سرویس جامعه جوان آنلاین: برداشت بیش از حد برخی صنایع که نیاز خیلی زیاد به آب دارند، همواره دردسر ساز بوده‌است. برداشت این نوع صنایع از منابع آب‌های سطحی کشور، طی سال‌های اخیر به خاطر نبود نظارت سازمان‌های متولی، حیات فلات ایران را به خطر انداخته است.
جانمایی اشتباه صنایع آب‌بر در فلات مرکزی
شاخص فالکن مارک، یکی از شاخص‌های شناخته‌شده برای بررسی دسترسی به منابع آب است که توسط دانشمند سوئدی، مالین فالکن تعیین شد. این شاخص در مورد بحران آب است که بر اساس مقدار سرانه آب تجدیدپذیر سالانه هر کشور تعریف شده‌است. فالکن مارک سرانه آب هزارو۷۰۰ متر مکعبی در سال را به عنوان شاخص تنش و میزان هزار متر مکعب آب در سال را به عنوان شاخص کمبود معرفی کرده‌است. در دهه‌های اخیر بار‌ها کشور بین وضعیت تنش آبی و کمبود آبی تغییر وضعیت داده‌است. بارندگی‌های خوب باعث‌شده تا از تنش‌آبی و خشکسالی دور شویم و جانمایی اشتباه صنایع آب‌بر در فلات مرکزی هم ما را با تنش آبی مواجه کرده‌است. بر اساس آمار‌های مرکز پژوهش‌های مجلس، میزان منابع آب تجدیدپذیر کل ایران ۱۳۰میلیارد مترمکعب است که از این مقدار حدود ۸۳ میلیارد مترمکعب آن (۹۳ درصد) به بخش کشاورزی، ۵/۵ میلیارد مترمکعب (۶ درصد) به بخش خانگی و بقیه به بخش صنعت و نیاز‌های متفرقه دیگر اختصاص دارد.
گزارش‌های سازمان محیط‌زیست نشان می‌دهد که حدود ۹۷ درصد از مساحت کشور با درجات مختلف خشکسالی بلند مدت مواجه هستند. از این میان حدود ۶ درصد خشکسالی خفیف، حدود ۲۸ درصد دچار خشکسالی متوسط، ۵۰ درصد خشکسالی شدید و ۱۳ درصد خشکسالی بسیار شدید را تجربه می‌کنند و فقط ۳ درصد از مساحت کشور دارای ترسالی ضعیف و یک درصد ترسالی متوسط و بقیه نواحی از شرایط نرمال هستند.
بیشترین آب برای مواد غذایی و شیمیایی
بزرگ‌ترین صنایع فولاد، آهن و آلومینیوم کشور در بسیاری از نقاط خشک مانند اصفهان، یزد، اراک و کرمان استقرار یافته‌اند که به دلیل مصرف بالای آب بر بحران آب این مناطق تأثیر مستقیم گذاشته‌اند. براساس آخرین آماری که وزارت صنعت، معدن و تجارت از مصرف آب در بخش‌های مختلف صنعتی ارائه کرده، بیشترین میزان مصرف آب مربوط به صنایع تولید مواد و محصولات شیمیایی است که ۴۰ درصد از آب مصرفی بخش صنعت را به خود اختصاص داده‌است. گروه صنایع مواد غذایی و آشامیدنی که در دهه ۸۰ حدود ۲۰ درصد از آب صنعت را مصرف می‌کردند، در دهه ۹۰ نیز تنها ۲ درصد کاهش سهم داشته و سهم آن از ۲۰ درصد به ۱۸ درصد رسیده‌است که به این ترتیب رتبه دوم مصرف آب صنعت را به خود اختصاص داده‌است.
در همین خصوص یک استاد محیط‌زیست با اشاره به برداشت بی‌رویه صنایع از منابع آب‌های سطحی کشور، به باشگاه خبرنگاران جوان گفت: «طی این سال‌ها به خاطر عدم نظارت سازمان‌های متولی حیات فلات ایران به خطر افتاده‌است.»
محمدرضا محبوب‌فر با اشاره به اینکه هر ثانیه ۳۶۰ مترمربع از طبیعت ایران محو می‌شود، گفت: «با توجه به جدی بودن بحران کم آبی در مناطق مرکزی، شرقی و جنوبی کشور منابع حیاتی آب در فلات ایران به محلی برای مناقشه‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در داخل کشور تبدیل شده‌است.»
این کارشناس محیط‌زیست تصریح کرد: «منابع آب زیرزمینی در ایران هم وضعیت بهتری نسبت به منابع آب‌های سطحی ندارند. برداشت بیش از اندازه از ذخایر آب‌های زیر زمینی طی سال‌های گذشته منجر به نشست زمین و شوری خاک شده‌است و این مسئله تهدیدی جدی برای آینده امنیت غذایی و انسانی در پهنه فلات ایران شده‌است.»
اضافه برداشت آب را جبران نکردیم
محبوب‌فر بیان کرد: «میزان کاهش آب سفره‌های زیرزمینی در ایران بیش از ۷۴ میلیارد متر مکعب گزارش شده و اضافه برداشت‌های صورت گرفته نیز سه برابر جبران و جایگزینی آب‌های زیرزمینی کشور بوده‌است.»
وی با اشاره به اینکه ماهیت آب و هوای ایران قاره‌ای و دارای نوسانات اقلیمی زیادی است، عنوان کرد: «بارندگی‌های اخیر کشور نیز مقدار قابل‌توجهی نبوده‌است که کاهش منابع آب کشور را جبران کند. چون هوای کشور در حال گرم‌تر شدن است، تداوم بارش‌ها هم مشخص نیست.»
این کارشناس محیط‌زیست تصریح کرد: «برخی مقامات مسئول و متخصصین محیط‌زیست و منابع‌آبی در کشور کاهش بارش‌ها در نقشه جغرافیایی ایران را به تغییرات اقلیمی جهانی نسبت می‌دهند، اما به نظر می‌رسد وضعیت موجود کشور از لحاظ منابع آبی با تشدید تخریب‌های عمده محیط‌زیستی در ایران طی چهار دهه اخیر ارتباط داشته‌باشد.»
محبوب‌فر تصریح کرد: «آنچه مسلم است، تغییر اقلیم جهانی نمی‌تواند تأثیرات آنچنان شدید و فوری بر افزایش متوسط درجه حرارت سالانه کشور ایران برجای گذارد. در سال‌های اخیر، سوء‌مدیریت منابع آب و انتقال آب و شیوه نامناسب کشاورزی در کنار نابودی بخش قابل‌توجهی از جنگل‌ها و منابع طبیعی ایران موضوع تغییر اقلیم داخلی و افزایش درجه حرارت ناشی از تغییر اکوسیستم طبیعی کشور ایران مطرح بوده‌است.»
برخی اشتباهات در بخش کشاورزی فلات مرکزی هم به حذف طبیعت این مناطق کمک کرده‌است. مثلاً آبیاری در باغات پسته کرمان، همچنان به صورت آبیاری سنتی و غرقآبی با میزان بسیار بالای مصرف آب و تبخیر و میزان پایین راندمان آبیاری ادامه دارد. حال به جای اینکه روش‌های آبیاری اصلاح شود، جهاد کشاورزی تلاش می‌کند برای اینکه باغات پسته استان کرمان از بین نروند، آب را از مناطق گرم‌تر به اینجا بیاورد.
