اداره برآورد اجتماعی و افکارسنجی معاونت اجتماعی فرماندهی انتظامی تهران بزرگ، در پژوهشی به بررسی سرقت در تهران با تأکید بر سرقت خودرو و محتویات داخل آن بهصورت توصیفی- تحلیلی با روش اسنادی و کتابخانهای و مطالعه پروندهها، پرداخته است. آمار ارائه شده از معاونت عملیات پلیسآگاهی تهران است که در این تحقیق به تفصیل بیان شده است.
سرقت در طول زمان دستخوش دگرگونیهای زیادی شده و با گذشت زمان روشهای آن، نوع اموال سرقتی و وسایل و ابزار مورد استفاده برای ارتکاب سرقت تغییر کردهاست. از دیگر سو شیوههای مقابله با سرقت هم متناسب با دگرگونیهای سرقت متحول شدهاست. سرقت در نوع شدید آن معمولاً با جرائم دیگری مثل قتل و ضرب و جرح همراه است. سرقت از جمله جرائم شایعی است که از مصادیق بارز ناامنی به حساب میآید و علاوه بر امنیت عمومی، امنیت اجتماعی و اقتصادی را برهم میزند.
امروز به موازات گسترش جرم، افزایش سرقت خودرو که مادر جرائم است هم در تهران افزایش چشمگیری داشته است. سرقت خودرو و لوازم و محتویات داخل خودرو از جمله جرائمی محسوب میشود که نسبت به سایر سرقتها بیشترین آمار وقوع را داشته و تأثیر شگرفی در احساس ناامنی در شهر تهران داشتهاست. معمولاً همه خودروها حامل جک، آچار چرخ، زاپاس رینگ، لاستیک و رادیو پخش هستند که سوژه مناسبی برای سرقت هستند. به همین دلیل سارقان نیازی به بررسی، طرحریزی، شناسایی، تهیه مقدمات، تعقیب و مراقبت و صدها مؤلفه دیگر را ندارند. از طرفی وجود بازار کاملاً رسمی و قانونی در ارتباط با خرید و فروش خودرو و فروش قطعات و لوازم خودرو امکان خرید و فروش این قبیل کالاها را بدون هیچ دغدغه خاطری فراهم کردهاند. عدم نیاز به صدور فاکتور و کاغذ خرید یا ارائه مدرک یاسندی در خصوص نحوه تحصیل، شماره سریال و شماره قطعه که قابلیت ردیابی و رهگیری داشته باشند نظیرشماره موتور، شاسی و تنه در خودروها، گرانی خودرو و قطعات خودرو، سهل الوصول بودن و امکان تبدیل لوازم سرقتی به پول در کوتاهترین زمان ممکن ارتکاب جرم مزبور را به عنوان شایعترین جرم کشور مطرح کرد و دلایل برشمرده موجب میشود سرقت خودرو و لوازم و محتویات داخل خودرو به صورت صدر نشین تمامی جرائم موجود در شهر تهران جایگاه نخستین خود را حفظ کند.
هر چند تا کنون تحقیقهای گوناگونی پیرامون سرقت خودرو از قبیل انگیزه سرقت شگرد سارقان عوامل مؤثر در کشف و... صورت پذیرفتهاست، ولی در خصوص بررسی میزان اثر بخشی اقدامهای پلیس پیشگیری در کاهش سرقت خودرو تحقیقی صورت نپذیرفته است. امروزه به لحاظ گستردگی و پیچیدگی روابط اجتماعی درزندگی افراد سرقت نه تنها شخص مال باخته بلکه به موازات آن امنیت جامعه را نیز متزلزل میکند و انگیزه کار و تلاش و سرمایه گذاری را از بین میبرد. سرقت موجب افزایش هزینههای تولید میشود و بخشهایی زیادی از بیت المال و سایر امکانات کشور باید صرف پیشگیری از سرقت و مبارزه با تبهکاران و سارقان، اداره زندانها و تأمین زندگی خانوادههای زندانیان میشود. آثار زیانبار آن به آحاد جامعه و تحمیل اضطراب و نگرانی دامنگیر خانوادهها از یکسو از لحاظ سیاسی نیز امنیت داخلی شهر تهران را مخدوش میشود و موجبات نارضایتی و اعتراض مردم را فراهم میسازد.
به استناد پروندههای تشکیل شده در پلیسآگاهی تهران بزرگ سرقت خودرو و لوازم و محتویات داخل خودرو در مقابل سایر جرائم حائز رتبه اول بوده و کانون توجه کارآگاهان پلیس را درکشف اموال به خود داشتهاست. پلیس دلایل رشد سرقت را در افزایش تولیدات خودرو و تغییر شیوه سرقت خودرو و سهل الوصول بودن برخی از مدلهای تولیدی برای سارقان و عدم توجه به نظرات کارشناسی پلیس در ارتقا ضریب امنیتی خودرو توسط خودروسازان میداند که از نظرکمی در حال افزایش است.
بر اساس یافتههای این پژوهش، مهمترین عامل روانشناسی در سرقت خودرو و محتویات داخل آن، برخورداری از شخصیت ضداجتماعی است و سایر عوامل در رتبههای بعدی قرار میگیرد. نتایج به دست آمده از مصاحبه اولیه مشخص کرد که هر کدام از عوامل تا چه میزان در این معضل اجتماعی مؤثر است عوامل اجتماعی ۱۷درصد، عوامل فرهنگی ۱۱درصد، عوامل اقتصادی ۹درصد، عوامل روانشناختی ۲۱درصد، عوامل انتظامی و امنیتی ۱۰درصد است که نشان میدهد عوامل روانشناسی (برخورداری از شخصیت ضداجتماعی) بیشترین تأثیر در گرایش افراد به سرقت خودرو و محتویات داخل آن را دارا است. با توجه به یافتههای این پژوهش اکثر سارقان مذکر و در سن جوانی و میانسالی و انگیزه اصلی سرقت علل روانشناسی (برخورداری از شخصیت ضداجتماعی) بوده است و در ضمن روشهای مختلف سرقت و انگیزههای آن با عوامل فرهنگی و اجتماعی ارتباط بیشتری دارد.
* کارشناس ارشد اداره برآورد معاونت اجتماعی فاتب