چند روز مانده به شروع دور جدید مذاکرات وین، رئیس دفتر شبکه الجزیره در تهران ادعا کرده که رابرت مالی، نماینده ویژه امریکا در امور ایران به جو بایدن پیشنهاد کرده در نامهای به رهبر انقلاب، پیشنهادهایی برای پیشرفت در مذاکرات هستهای ارائه کند. این خبر را هنوز منابع امریکایی تأیید نکردهاند، ولی ارائه چنین پیشنهادی در فاصله کوتاه تا انتخابات ایران، معنا و مفهومی خاص دارد.
به گزارش «جوان»، عبدالقادر فایز، رئیس دفتر الجزیره در تهران دیروز در توئیتر نوشت: «اطلاعات حاکی از آن است که رابرت مالی، فرستاده امریکا در امور ایران، از رئیسجمهور جو بایدن خواسته برای دستیابی به موفقیت واقعی در مذاکرات وین در مورد توافق هستهای، پیامی مستقیم به (آیتالله) علی خامنهای، رهبر (انقلاب) ایران بنویسد. به نوشته فایز، بایدن به رابرت مالی گفته که در این مورد تأمل خواهد کرد و بعد چنین کاری انجام خواهد داد. دستکم تا زمان تنظیم این خبر، مقامهای رسمی در تهران و واشنگتن، آن را تأیید یا تکذیب نکردهاند، ولی در در فاصله ۱۰ روز مانده به انتخابات ۲۸ خرداد، انتشار چنین گزارشی از طرف خبرنگار الجزیره، قابل توجه است.
سابقه نامهنگاریها در واشنگتن
این اولین باری نیست که بحث نامهنگاری در بالاترین سطوح سیاسی بین ایران درباره پرونده هستهای مطرح میشود. باراک اوباما، رئیسجمهور امریکا در دو مقطع زمانی، یک مرتبه قبل از انتخابات خرداد ۱۳۸۸ و یک بار هم در شهریورماه همان سال، در دو نامه جداگانه به رهبر انقلاب، خواستار توافق هستهای با ایران شده بود. علاوه بر این، اوباما در زمستان سال ۱۳۹۱، بعد از یک دوره تحریمهای کمسابقه علیه ایران، وقتی به این نتیجه رسید که ایران بعد از سه سال تحریم کمسابقه در حال پشت سر گذاشتن سختیهایی است که تحریمها برای ایران به وجود آورده، تلاش کرد از طریق کانال عمان، باب مذاکرات هستهای با ایران را باز کند. هرچند گزارش غیر رسمی درباره پیشنهاد رابرت مالی برای نامهنگاری با رهبر انقلاب تداعی کننده نامهنگاری اوباما در سال ۱۳۸۸ است، ولی شرایط زمانی طرح چنین پیشنهادی بیشتر با شرایط گشایش کانال عمان در سال ۱۳۹۱ قابل مقایسه است. ریچارد نفیو، معمار تحریمهای ایران در دوره اوباما درباره شرایطی که دولت اوباما را در اوج تحریمها به سمت توافق با ایران سوق داده میگوید: «طرفداران برجام [در امریکا]معتقد بودند تحریمهای بیشتر نمیتوانست الزاماً توافق بهتری را بههمراه داشته باشد، حتی اگر امکان اعمال چنین فشار بیشتری وجود میداشت.» او میگوید: «بخش دیگری از استدلال به نقطه اوجی مربوط میشود که تحریمها در سال ۲۰۱۳ به آن رسیده بودند. سه شاخص مهم در اینجا عبارتند از ثبات فزاینده صادرات نفت ایران که البته در سطوح پایینتری نسبت به قبل از سال ۲۰۱۱ اتفاق افتاده بود. دوم افزایش تجارت غیرنفتی با ایران که البته این افزایش تجارت در سطحی نبود که بتواند جبران از دست رفتگی درآمدهای نفتی ایران را کند و سوم بازده اصلاحات اقتصادی که ایران قبل از سال ۲۰۱۳ انجام داده بود، نظیر کاهش یارانهها و کنترل قیمتها در حوزه محصولات انرژی و برنامهریزیهایی که برای خصوصیسازی اقتصاد انجام میشد.»
بایدن در جایگاه اوبامای سال ۹۱
حالا به فاصله نزدیک به یک دهه از آن زمان، دولت بایدن تقریباً با شرایطی مشابه روبهرو است. نزدیک به سه سال کمپین فشار حداکثری ترامپ، هرچند اقتصاد ایران را با وضعیت دشواری روبهرو کرده، ولی باعث شده که قطار هستهای ایران مجدداً روی ریل بیفتد. آژانس بینالمللی انرژی اتمی در گزارشی که هفته پیش رویترز بخشهایی از آن را منتشر کرد، گفته که ذخایر اورانیوم غنیشده با ۲۷۳ کیلوگرم افزایش طی سه ماه اخیر به ۱۶برابر سقف تعیینشده در برجام رسیده است. توافق ایران با آژانس هم که تداوم دسترسی نسبی آژانس به تأسیسات هستهای ایران را فراهم میکند، تنها حدود دو هفته دیگر معتبر خواهد بود، یعنی زمانی که احتمالاً نتیجه انتخابات ۲۸ خرداد ۱۴۰۰ و ساکن جدید پاستور مشخص خواهد شود.
در شرایطی که چشمانداز انتخابات ایران با گذشت زمان، برای امریکاییها در حال شفافتر شدن است، سرنوشت مذاکرات در وین چندان روشن نیست. ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه امریکا روز پنج شنبه ۱۳ خرداد بعد از پایان دور آخر مذاکرات در وین هرچند گفت که پیشرفتهایی در وین حاصل شده، ولی تأکید کرد: «با این حال نه خوشبین هستیم و نه بدبین.» وی اضافه کرد، دور پنجم مذاکرات در وین به پایان رسیده و همانطور که همواره گفتهایم این مجموعهای از مذاکرات است که طی چندین دور برگزار خواهد شد. او گفته که واشنگتن انتظار دارد مذاکرات به دور ششم و احتمالاً فراتر از آن نیز کشیده شود. ند پرایس گفت واقعیت این است که پیشرفتهایی حاصل شده، ولی تأکید کرد همچنین چالشهایی باقی مانده است. در چنین شرایطی، دولت بایدن، تقریباً با شرایطی مشابه با شرایط دولت اوباما در نیمه دوم سال ۱۳۹۱ روبهرو است، زمانی که هرچند فشارهای اقتصادی محسوس بود، ولی خاصیت فوارهای تحریمها، آنها را به مرحله فرود رسانده بود. حسن روحانی، رئیسجمهور اواسط اردیبهشت ماه ۱۴۰۰ با گفتن اینکه «به عنوان رئیس دولت به مردم اعلام میکنم تحریم شکسته شده است و اگر همه با هم متحد باشیم به زودی تحریم برداشته میشود» شرایط سال ۱۳۹۱ را تداعی کرد. در چنین شرایطی است که خبر الجزیره درباره پیشنهاد رابرت مالی به بایدن برای نگارش نامه به رهبر انقلاب منتشر شده است.
هادی محمدی، کارشناس سیاست خارجی، امکان گشوده شدن افقهای جدید سیاست خارجی بعد از انتخابات ۲۸ خرداد را ممکن میداند. او میگوید: «چنین نامهای، بر فرض صحت، به این معنی است که دولت بایدن نگران است که ایران بعد از انتخابات، با سرعت بیشتری به سمت سیاست خارجی شرقی حرکت کند.» او میگوید: «انتشار این خبر در عین اینکه تست واکنشها در تهران به واقعی شدن نگارش چنین نامهای، است، نشان میدهد که سیاست خارجی بایدن، بعد از یک فشار حداکثری سهساله، در نحوه برخورد با ایران در بنبست قرار گرفته است.»