ما انسانها نسبت به همدیگر حقوقی داریم و ملزم به رعایت این حقوق هستیم. همانطور که توقع داریم مورد احترام بقیه افراد قرار بگیریم و حقوقمان رعایت شود، افراد دیگر نیز انتظار دارند حقوقشان رعایت شود. حال این حقوق چیست؟ بدون شک این حقوق طیفی وسیع را دربرمیگیرد، اما در این مطلب به توضیح بخشی از مهمترین آنها میپردازیم.
مصادیق تضییع حقوق دیگران
هرگونه تجاوز، تقلب، غش، معاملات ربوی، رشوه، خرید و فروش اجناسی که فایده منطقی و عقلانی در آنها نباشد، خرید و فروش وسایل فساد و گناه، غیبتکردن، مسخرهکردن، شکستن دل، زخم زبان، تحقیر و... باعث تضییع حقوق است. همه باید مواظب گفتار و کردارمان باشیم که در آن جسارت و توهین به دیگران نباشد، کسی را خوار و ذلیل نکنیم، آبروریزی نکنیم، شخصیت دیگران را نکوبیم، زخم زبان نزنیم، سرزنش نکنیم، از غیبت، تهمت و شایعه خودداری کنیم. که همه این گناهان، مصادیق اهانت و ذلیلکردن مردم بوده و مثل جنگ با خداست.
مراقب زبان خود باشیم
بسیاری از گناهان و اهانتها به واسطه زبان رخ میدهد، از این جهت همه باید مواظب و مراقب زبان خود باشند.
برای نمونه ممکن است فردی در گذشته خطایی انجام داده باشد، اما بعد پشیمان شده و دوست ندارد عیب او در میان همه فاش شود ولی زمانی که در محفلی غیبت و بدگویی پشت فرد غایب صورت گیرد، شخصیت فرد غایب در نظر بقیه خدشهدار شده و البته اعتماد نیز نسبت به او کم میشود.
گناه رشوهدهنده و رشوهگیر
دادن و گرفتن رشوه یکی از مصادیق حقالناس است چراکه اگر رشوه پرداخته شود و کار کسی که رشوه داده سریعتر انجام پذیرد، زمانی که فردی محق به ادارهای مراجعه کند و توان پرداخت رشوه نداشته باشد کار او معطل میماند و در نتیجه رشوهدهنده و گیرنده باعث تضییع حق این فرد شدهاند، بنابراین باید توجه داشت هر عمل ناپسند آثار سو در جامعه دارد.
حرمتشکنی نکنیم
آبروی افراد دارای حرمت بالایی است و از موارد حقالناس به شمار میآید. بنابراین انسان نمیتواند به وسیله غیبت، تهمت، افشاگری و هرگونه رفتار دیگری، به آبرو و حیثیت دیگری آسیبی واردکند، زیرا در مرتکب ظلم بزرگی در حق او شده که باید به جبران آن بپردازد. چنان که امام صادق (ع) میفرماید: هر کس حیثیت مؤمنی را بشکند بر او واجب است که آن را جبران نماید.
واى بر هر عیبجوى مسخرهکننده
مسخرهکردن گناهی نابخشودنی است که خداوند متعال در قرآن کریم، کلمه «وَیل» را در مورد آن بهکار برده است. ایـن سوره با تهدیدى کوبنده آغاز مى شود «وَیْلٌ لِکُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَه» (واى بر هر عیب جوى مسخرهکنندهاى)! تعبیر به «ویل» تهدید شدیدى است نسبت به این گروه، آیات قـرآن مـوضـعگـیـرى سـخـتـى در بـرابـر ایـنگونه افراد کرده و تعبیراتى دارد که دربـاره هـیـچ گـنـاهـى مـانـنـد آن دیـده نـمـى شـود؛ آنـهـا کـه بـا نیش زبان و حرکات، دست، چشم و ابرو در پشتسر و پیشرو، دیگران را اسـتـهـزا کرده یا عیبجویی و غیبت مى کنند یا آنها را هدف تیرهاى طعنه و تهمت قرار مى دهند، گناهی بزرگ مرتکب شدهاند و از آنجا که آبرو و حیثیت اشخاص از نظر اسلام بسیار محترم شمرده شده، هر کارى که موجب تحقیر مردم گردد گناه بزرگى است.
با حقوق دوطرفهمان آشنا شویم
ائمه اطهار (ع) به دفعات درباره احترام به حقوق دیگران تحت عنوان حقالناس تذکر دادهاند. امام حسن عسکرى (ع) در اینباره میفرماید: «آنکه به حقوق برادران خود آشناتر و در رعایت آن کوشاتر است، در نزد خدا از منزلت بالاتری برخوردار است.»
باید بدانیم رعایت حقوق دیگران در وهله نخست به نفع خودمان هم میباشد و اگر رعایت نشود به دلایل مختلفی مانند جهل و عدم آگاهی افراد نسبت به حقوق یکدیگر است. اگر بدانیم که نسبت به یکدیگر حقوقی داریم و رعایت این حقوق عامه به صورت دوطرفه است نه یکطرفه و اگر شهروندان حقوق خود را بشناسند و به آن عمل کنند، بسیاری از نزاعها پیش نخواهد آمد و به تبع آن جامعه، تبدیل به محیطی سالم و به دور از پایمالشدن حقوق افراد میشود. همانند رعایت حقوق فی مابین والدین و فرزندان، همسایگان، شرکا، حکومت و مردم، زن و شوهرها، فرمانده و سربازان، رئیس اداره و کارمندان، معلم و شاگرد، موجر و مستأجر، کارگر و کارفرما، خویشاوندان نسبت به یکدیگر و...
حق الناس یعنی حق من و تو
با توجه به مشکلاتی که افراد جامعه ما از لحاظ رعایت حقوق یکدیگر دارند، بد نیست به برخی از حقوق افراد در مقابل هم اشاره کنیم که میتواند در رفتار اجتماعی ما و شرایط فرهنگی جامعه مؤثر باشد.
طبق فرمایشها و احادیث دینی، آنچه برای خود میخواهند برای دیگری هم بخواهند و آنچه بر خود نمیپسندند، بر دیگری هم نپسندند. اصل حقوق این است که آنچه برای خود خواستار هستیم و دوست داریم برای دیگران نیز متقابلاً خواستار باشیم.
خدای متعال گذشت از حقالناس را در گرو جلب رضایت صاحبان حق ذکر فرموده است، تضییع جان، مال، حیثیت و آبروی مردم، حقوق اجتماعی، سیاسی و... جزو حقالناس بوده و فردی که نسبت به تضییع این حقوق اقدام میکند، در پیشگاه خداوند متعال مورد مؤاخذه قرار خواهد گرفت.
دل شکستن، رعایتنکردن حقوق اجتماعی، غیبتکردن، رعایتنکردن حجاب اسلامی، نگاه به ناموس دیگران، سوءظن و گمان بد داشتن به مردم و... از جمله مواردی است که در زمره حقالناس میباشد.
رسول اکرم (ص) فرموده است: «مسلمان کسی است که مسلمانان دیگر از زبان و دست او در امان باشند.»
بنابراین شناخت حقوق دیگران و رعایت آن بر همگان لازم و ضروری است. برخی به خاطر صمیمیت، خود را موظف به رعایت این حقوق نمیدانند و ترک وظیفه میکنند. امیرالمؤمنین (ع) میفرماید: حق برادر دینی خود را ضایع مکن به اتکای روابطی که بین تو و اوست، چون کسی که حقش را ضایع کنی برادر تو نیست.
با هر دستی بدهی با همان دست پس میگیری
تعدی به حقوق دیگران مهمترین عامل ایجاد تفرقه است. این نوع از ظلم اگر به هر شکلی صورت گیرد، خواه در سطح وسیع همانند تعدی یک مملکت به همسایه خود یا در حد محدود مانند تعدی همسایهها نسبت به هم یا فردی نسبت به فرد دیگر همه حاصل اولیه آن اختلاف میباشد. بنابراین بر هر فرد واجب و ضروری است که به حقوق دیگران هر چند که جزئی و پیش پا افتاده باشد، تجاوز نکند و رعایت کردن حقوق دیگران را جزو وظایف دینی و انسانی خود بداند.
اگر ما به نتیجه و پیامد اعمال خود توجه کنیم متوجه میشویم که هر عمل ما آثار متعددی روی جامعه میگذارد، اگر مثبت باشد آثار مثبت در پی دارد و اگر منفی باشد اثرات سوء برجای میگذارد. به قول معروف زندگی بدهبستان است با هر دستی بدهی با همان دست بازپس میگیری. اینگونه نیست که هر اشتباه و تضییع حقی نسبت به دیگران مرتکب شویم، اما خودمان مصون باشیم. از سویی اگر حقوق دیگران را رعایت کنیم آثار مثبت آن را در زندگی خود میبینیم. همه باید مواظب باشیم، مخصوصاً زمان حاضر که زمان عجیبی است، زمان شبهههای الوان است و همه در معرض خطر هستیم.