اعتراضات خیابانی بار دیگر در لبنان کلید خورده است. سقوط شدید ارزش واحد پول لبنان لیره، احتکار دارو، کمبود شدید بنزین و تشکیل صف‌های طویل جلوی پمپ بنزین‌ها، میزان بالای بیکاری و بحران ادامه‌دار بانکی باعث شد بعد از چندین ماه آرامش در خیابان‌ها، معترضان بار دیگر به خیابان‌ها بیایند و با سوزاندن لاستیک بزرگراهی را در منطقه الناعمه مسدود کنند. این بزرگراه، بیروت را به جنوب لبنان وصل می‌کند. اعتراضاتی نیز در مناطق النبطیه واقع در جنوب لبنان و بقاع رخ داده و معترضان یکی از گذرگاه‌های مرزی لبنان با سوریه را با موانع خاکی و سنگی و سطل‌های زباله مسدود کردهاند. این موج جدید اعتراضات در حالی رخ می‌دهد که بن‌بست سیاسی لبنان برای تشکیل کابینه بعد از چندین ماه ادامه دارد و دیدار مکرر مقام‌ها و رهبران سیاسی این کشور نتوانسته به یک جمع‌بندی مقبول همه طرف‌ها بر سر ترکیب کابینه جدید ختم شود. با توجه به این شرایط است که علی حسن خلیل، نماینده پارلمان لبنان، اعلام کرد: «در صورتی که دولت جدید لبنان هرچه سریع‌تر تشکیل نشود، این کشور دچار فروپاشی خواهد شد.»
زنگ خطر اقتصادی
اعتراضات اخیر نشان می‌دهد که زنگ خطر اقتصادی در لبنان شدید‌تر از گذشته به گوش رسیده و این اعتراضات را می‌توان به نوعی واکنش خیابانی به آن دانست. دو نمود تازه وخامت اقتصادی با کمبود شدید دارو در داروخانه‌ها و بنزین در پمپ بنزین‌ها دیده شد. کمبود دارو به حدی رسیده که صاحبان داروخانه‌ها در اعتراض به آن و حتی کمبود شیر خشک دست به اعتصاب زدند و اتحادیه داروخانه‌داران اعلام کرد که کمبود دارو شامل همه نوع دارو حتی دارو‌های مسکّن معمولی و شیر خشک می‌شود و این سبب تنش و درگیری میان مشتری‌ها و داروخانه داران شده است. این اتحادیه می‌گوید دارو در انبار‌ها به مقدار کافی هست، اما شرکت‌های پخش حاضر به دادن دارو به داروخانه‌ها نیستند تا قیمت دارو افزایش یافته و بتوانند آن را یا در بازار سیاه بفروشند یا این که بعد با قیمت بیشتر به داروخانه‌ها بدهند. وخامت بازار دارو در حالی اتفاق افتاده که بیمارستان‌ها نیز دچار مشکل شده‌اند و بسیاری از بیمارستان‌ها عمل‌های جراحی غیراورژانسی را متوقف کردهاند، زیرا بنا بر هشدار پزشکان، مواد بیهوشی رو به پایان است. از سوی دیگر، کمبود بنزین باعث شد صف‌های بی‌سابقه خودرو‌ها در برابر پمپ بنزین‌ها ایجاد شود و تعدادی از پمپ بنزین‌ها به دلیل خالی شدن مخازن‌شان مجبور شدند کار خود را تعطیل کنند. به نظر می‌رسد بحران ریشه‌دار پولی لبنان باعث بروز دو بحران گسترده دارو و بنزین شده، زیرا بانک مرکزی لبنان پیش از این اعلام کرده بود که به دلیل کاهش ذخایرش دیگر قادر به پرداخت یارانه دارو و سوخت نیست. در واقع، کاهش ذخایر بانک مرکزی نتیجه سقوط شدید لیر لبنان است به نحوی که لیر از اکتبر ۲۰۱۹ تاکنون ۸۵ درصد از ارزش خود را از دست داده و روند نزولی ارزش آن در بازار سیاه به ۱۵ هزار لیر در برابر یک دلار امریکا رسید. این وقایع نشان می‌دهد که دومینوی مخاطرات اقتصادی لبنان همچنان پیش می‌رود و کمتر کسی در این کشور نسبت به نقش بن‌بست سیاسی در شدت گرفتن این دومینو شک دارد.
باج‌خواهی سیاسی
میشل عون رئیس‌جمهور لبنان در ۲۲ اکتبر ۲۰۲۰ سعد حریری را مأمور تشکیل کابینه جدید کرد و با وجود این که حدود هفت ماه از آن تاریخ گذشته، اما حریری نه تنها موفق به انجام مأموریت خود و تشکیل کابینه جدید لبنان نشده بلکه شواهد نشان می‌دهد که او قصد دارد با استفاده از ابزار استعفا طرف‌های دیگر را تحت فشار قرار دهد. تا پیش از این چنین به نظر می‌رسید که او با ابتکار عمل رئیس جنبش پارلمان لبنان نبیه بری موافق است و این ابتکار عمل می‌تواند نقشه راهی برای برون‌رفت از بن‌بست موجود فراهم کند. ابتکار عمل بری بر مبنای تقسیم ۲۴ پست کابینه بین سه گروه عمده لبنان است، به نحوی که هشت وزیر سهم رئیس‌جمهور، هشت وزیر برای حریری و متحدانش در ائتلاف ۱۴ مارس و هشت وزیر هم سهم امل و متحدانش در ائتلاف ۸ مارس باشد. بری این طرح را پیش کشید تا این که هیچ کدام از این سه جریان نتواند اکثریت کابینه را به دست بگیرد و توانایی حق وتوی مصوبات کابینه را داشته باشد. با وجودی که جریان‌های سیاسی و حتی خود حریری از ابتکار عمل بری حمایت کردهاند و به نظر می‌رسید که حریری بتواند با این ابتکار عمل به زودی دولت را تشکیل دهد، اما اختلاف او با رهبر جنبش آزاد میهنی جبران باسیل باعث شده ابتکار عمل بری به جایی نرسد. در واقع، مسئله بر سر تعیین دو وزیر مسیحی است که بخشی از سهمیه رئیس‌جمهور نیستند و حریری اصرار دارد او باید این دو وزیر را تعیین کند، اما باسیل با حمایت عون این اصرار حریری را خلاف قانون اساسی و خارج از اختیارات نخست‌وزیری می‌دانند. به عبارت دیگر، حریری با وجود این که ابتکار عمل بری را برای تشکیل کابینه پذیرفته، اما اصرار به تعیین دو وزیری دارد که در تناقض با غرض و مقصود ابتکار عمل بری است و به حریری در کابینه دست برتر و حق وتو می‌دهد. این اختلاف حالا مبدل به گره کور سیاسی لبنان شده و اصرار حریری در خارج از حدود قانونی‌اش نه تنها به بن‌بست سیاسی لبنان ادامه داده بلکه باعث وخیم‌تر شدن اوضاع اقتصادی این کشور نیز شده است.
لبنان در محاصره
امین محمد حطیط از تحلیلگران برجسته نظامی و مسائل راهبردی لبنان اخیراً در روزنامه البناء لبنان به زمینه‌های تاریخی فساد و ناکارآمدی دولت اشاره کرده و این سؤال را پیش کشیده: چرا با وجود قدیمی بودن عوامل داخلی بحران‌ها در لبنان این کشور در حال حاضر به این مرحله تلخ و دشوار رسیده است؟ به نظر او، بحران اقتصادی و فساد اداری در لبنان چیز تازه‌ای نیست چنان که نخستین رئیس‌جمهور این کشور به دلیل فساد برکنار شد (استعفای نخستین رئیس‌جمهور لبنان بشاره الخوری از مقامش در ۱۸ سپتامبر ۱۹۵۲ به دلیل فساد)، اما با وجود این، لبنان حتی در بد‌ترین دوره از جنگ داخلی دهه ۷۰ میلادی یا تجاوز رژیم صهیونیستی به خاک لبنان در ۱۹۸۲ درگیر این حد از معضلات اقتصادی نشد و لیر لبنان این میزان از ارزش خود را از دست نداده بود. او معتقد است ساختار ضعیف اقتصادی لبنان تنها عامل وخامت اوضاع فعلی لبنان نیست. این اشاره حطیط به عامل خارجی را به خوبی می‌توان در اظهار نظر اخیر حسان دیاب، نخست‌وزیر دولت پیشبرد امور لبنان، دید که به صراحت گفت: «لبنان تحت محاصره خارجی اداره می‌شود.» حطیط امریکا را بیش از هر کشور دیگری عامل نابسامانی لبنان می‌داند و معتقد به طرح پنج مرحله‌ای امریکا برای فروپاشی کامل لبنان است که شامل مراحل خلأ سیاسی، سقوط مالی، سقوط اقتصادی و انفجار امنیتی و در نهایت تهاجم رژیم صهیونیستی برای نابودی لبنان می‌شود. او استعفای حریری در اکتبر ۲۰۱۹ را مرحله نخست برای ایجاد خلأ سیاسی می‌داند که تأثیرات آن تا به امروز ادامه داشته و امریکا با طرح قیصر، مرحله دوم و سقوط مالی لبنان را دنبال می‌کند، زیرا هرچند این طرح علیه سوریه است، اما با توجه به ماهیت روابط اقتصادی لبنان و سوریه، تأثیرات منفی آن دامن لبنان و اقتصاد آن را نیز می‌گیرد. به این ترتیب، محاصره اقتصادی امریکا باعث شده تا فساد ریشه‌دار در لبنان بیش از گذشته خود را نمایان کند و در این بین، باج‌خواهی حریری مزید بر علت شده و باعث شده تا التهاب سیاسی وخامت اقتصادی را در این کشور عمیق‌تر کند. حطیط ادامه این روند را در آخرین مرحله می‌بیند و معتقد است تمام وقایع فعلی مقدمه‌چینی برای پیروزی رژیم صهیونیستی در جنگ آینده‌اش علیه لبنان است. روشن است که تنها راه جلوگیری از موفقیت محاصره امریکایی تسریع در روند تشکیل دولت است تا با خروج از بن‌بست سیاسی، اوضاع اقتصادی به نحو ریشه‌ای مورد توجه قرار بگیرد.
