سالهای سال است که ۸۰ تا ۸۵ درصد حجم نقدینگی ایران در قالب شبه پول یا همان سپردههای مدتدار بانکی است، بدین ترتیب اگر بانکها تصمیم بگیرند منابع را به درستی به بخشهای مولد و تولید اقتصادی اختصاص دهند بیشک رشد اقتصادی ایران به همراه توسعهای که منافعش به عامه مردم برسد، بینظیر خواهد بود، اما متأسفانه بهرغم آنکه بانکها سالیان سال است که میگویند وام بیشتری به اقتصاد دادهایم خبری از رشد اقتصادی، افزایش تشکیل سرمایه ثابت در بخش ماشینآلات و نوسازی سیستمهای فرسوده نیست.
همانطور که آمارها نشان میدهد سهم پول از حجم نقدینگی کل در اقتصاد ایران بسیار اندک است، بهطور نمونه وقتی گفته میشود که حجم نقدینگی کل حدود ۳ هزارو ۵۰۰هزار میلیارد تومان است، تنها ۲۰درصد این نقدینگی پول است و الباقی آن تحت قالب شبه پول در حسابهای سپرده مدتدار و سوددار بانکها میباشد، از این رو نقش بانکها در کنترل و هدایت نقدینگی به بخشهای تولید بسیار مهم است. دهها سال است که پول کمترین سهم را از حجم نقدینگی دارد از این رو بانکها دسترسی ویژهای به منابع ریالی برای نقش آفرینی در اقتصاد ایران دارند، هر چند بهداشت در حوزه تسهیلاتدهی در این سالها رعایت نشده و موضوع مطالبات معوق بانکی در اقتصاد ایران یک چالش همیشگی بودهاست، اما ستون اصلی تأمین مالی در اقتصاد ایران بانکها هستند.
چرا افزایش تسهیلاتدهی بانکها خیر ندارد
در حوزه گزارشگری بانکی عموماً صرفاً به این موضوع تکیه میشود که مثلاً بانکها در این بازه زمانی N مقدار تسهیلات بانکی پرداخت کردهاند، اما وقتی به شاخصهایی، چون رشد اقتصادی، اشتغال، تشکیل سرمایه ثابت که شاخصهای کمی و قابل اندازهگیری هستند، رجوع میکنیم این پرسش مطرح میشود که چرا بهرغم مطرح شدن ادعای جهش پرداخت تسهیلات از سوی بانکها شاخصهای کمی فوق نشان چندانی از بهبود ندارند.
میانگین رشد اقتصادی ایران طی ۱۰ سال گذشته متأسفانه نشان چندانی از رشد اقتصادی یا به اصطلاح بزرگتر شدن کیک اقتصاد ندارد، از سوی دیگر مدت هاست که تعداد شاغلان در اقتصاد ایران حدود ۲۳ میلیون نفر گزارش میشود یا اینکه تشکیل سرمایه ثابت در اقتصاد ایران با نگاه به بازه زمانی یک دهه گذشته نیز حکایتی از بهبود ندارد.
سهم تشکیل سرمایه ثابت یا همان شاخص سرمایهگذاری در تولید
در توضیح بیشتر شاخص سهم تشکیل سرمایه در تولید ناخالص داخلی باید گفت این شاخص نشاندهنده سرمایهگذاری در کل تولید ناخالص داخلی است و بهعنوان درصدی از محصول ناخالص داخلی مورد محاسبه قرار میگیرد. این شاخص نشاندهنده فرایندها و الگوهای فعالیتهای تولید اقتصادی بوده و بهعنوان یک عامل مهم فرایند توسعه پایدار در کشورهای درحال توسعه تلقی میشود که افزایش آن جزو اهداف همه کشورها است. هر چند به روایت مرکز آمار رقم تشکیل سرمایه از ۱۳۵ هزارمیلیارد تومان در سال۱۳۹۰ به رقم ۴۰۴ هزارمیلیارد تومان در ۹ماهه سال۱۳۹۸ رسیده است و ارقام تشکیل سرمایه ثابت به قیمت جاری حاکی از رشد نسبتاً مداوم این متغیر در طول این سالها است، اما سهم آن از تولید ناخالص داخلی ایران مهم است و باید بررسی شود.
سهم تشکیل سرمایه ساختمان طی سالهای ۱۳۹۸-۱۳۹۰ از ۱۳درصد در تولید ناخالص داخلی کاهش پیدا کرده و در نهایت در سال۱۳۹۸ به سهمی برابر با تشکیل سرمایه ماشینآلات یعنی ۹درصد رسیده است. بیشترین سهم تشکیل سرمایه ثابت ناخالص در تولید ناخالص داخلی در این هشتسال با ۲۰درصد مربوط به سال۱۳۹۰ و کمترین آن با ۱۵درصد مربوط به سالهای۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ است.
رشد ۹۵درصدی تسهیلات بانکی در سال قبل
گزارشهای رسمی در مورد عملکرد تسهیلات پرداختی بانکها در سال۹۹ نشان میدهد بانکها در طول این سال که اقتصاد ایران با کرونا و تحریمها روبه رو بود به بخشهای اقتصادی یکهزار و ۸۹۸هزار میلیارد تومان تسهیلات پرداخت کردند. این میزان در مقایسه با مدت مشابه سال قبل که معادل ۸/ ۹۴ درصد (۹۷۵ هزار میلیارد تومان) رشد داشته است. تسهیلات مذکور با اهداف مختلفی نظیر ایجاد، تأمین سرمایه در گردش، تعمیر، توسعه، خرید کالای شخصی، خرید مسکن و سایر از سوی بانکها پرداخت شده است.
فرود اغلب بانکها به حساب سرمایه
در گردش بنگاههای موجود
سهم تسهیلات پرداختی در قالب سرمایه در گردش در تمامی بخشهای اقتصادی طی مدت مذکور به میزان یکهزار و ۱۶۳هزار میلیارد تومان بوده که معادل ۳/۶۱درصد کل تسهیلات پرداختی است. میزان مذکور در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته که برابر ۵۲۶هزار میلیاردتومان بوده ۱/ ۱۲۱درصد رشد داشته است، بدین ترتیب بانکها در سال گذشته عموماً برای حل مسئله سرمایه در گردش بنگاههای موجود در اقتصاد تأمین اعتبار کردهاند؛ و بازهم سرمایه در گردش
در همین راستا اطلاعات منتشر شده از سوی بانک مرکزی نشان از آن دارد که تسهیلات پرداختی بانکها به بخشهای اقتصادی در فصل بهار۱۴۰۰ برابر با ۴ میلیون و ۹۷۶هزار و ۹۰۰میلیاردریال بوده که این میزان در مقایسه با دوره مشابه سال قبل (مبلغ ۲میلیون و ۷۱هزار و ۷۰۰میلیارد ریال) ۳/۷۱درصد افزایش داشتهاست. براساس آخرین دادههای آماری بانک مرکزی، سهم تسهیلات پرداختی در قالب سرمایه در گردش در همه بخشهای اقتصادی طی سهماهه ابتدای سال جاری مبلغ ۳ میلیون و ۴۶۶هزار و ۴۰۰میلیارد ریال معادل ۶/۶۹ درصد کل تسهیلات پرداختی است.