سرویس فرهنگ و هنر جوان آنلاین: چرایی وجود ممیزی و اینکه ممیزی آثار فرهنگی و هنری تا چه میزبان باید باشد، از جمله مباحثی است که نزدیک یک قرن از ورود آن به ادبیات میان هنرمندان و دولتهای مستقر در ایران میگذرد. سابقه ممیزی مطبوعات از دوره قاجار آغاز شد و فیلمهای فارسی نیز از دوره پهلوی اول طعم ممیزی را چشیدهاند، اما بحث نظاممند ممیزی در ایران با نام وزارت فرهنگ سابق و وزارت ارشاد فعلی گره خورده است؛ جایی که هنوز هنرمندان فکر میکنند ممیزی آثارشان غیرکارشناسی است و از سوی دیگر ممیزان ارشاد معتقدند هنرمندان چیزی از فنون نظارت بر محتوا نمیدانند. بحث اینکه آیا ممیزی خوب است یا بد نیز میتواند همپای سابقه ممیزی در تاریخ پیش آمده باشد. در یکی از داغترین مباحثی که پیرامون این موضوع شکل گرفت، چند سینماگر، مدیر فرهنگی و روزنامهنگار در برنامه «پرانتزباز» رادیو نمایش به گفتگو پرداختند.
ممیزی فیلمها سلیقهای است!
محمدحسین فرحبخش، کارگردان و تهیه کننده سینما اعتقاد دارد که ممیزی در سینمای ایران سلیقهای است. فرحبخش میگوید: «ما یک حرام عقلی در اسلام داریم. اگر کسی تیرآهن غیراستاندارد در ساختمان استفاده کند که بعداً زلزله بیاید جان کسی در خطر بیفتد، به حرام عقلی ربط دارد. ما حرام عرفی هم داریم مثل اینکه کسی بخواهد با لباس زیر برود توی خیابان. کسی که میخواهد ممیزی کند باید به این دو حرام توجه کند و هر چیز دیگری سلیقهای است. از دهه ۶۰ افرادی در سینما آمدند که با عنوان ممیزی ترور فکر میکردند. ما با کلی دردسر از شورای نظارت پروانه میگیریم ولی بعد گروههای دیگری هم دخالت میکنند و میگویند فلان صحنه را بیرون بیار! این مشکل ماست!»
این فیلمساز که با اصل ممیزی موافق است، ضمن اشاره به برخوردهای سلیقهای با موضوع ممیزی، میگوید: «من سالهاست در سینما هستم و با گروههای راست و چپ کار کردهام که هر کدامشان از قانون یک چیزی را متوجه میشوند. آقایی بود به اسم خاکبازان که به من میگفت با دادن مجوز به فیلم «آدم برفی» جمهوری اسلامی منقرض میشود! جالب است که بعداً این فیلم پخش و جمهوری اسلامی هم قویتر شد، پس این فیلم مشکل نداشت ولی آن آدم مشکل داشت. سر فیلم «تحفه هند» هم این مشکل پیش آمد و برخی ریختند در خیابان ولی این فیلم بعداً از تلویزیون هم پخش شد و هیچ مشکلی پیش نیامد.»
نظارت در همه جای دنیا هست!
محمدمهدی عسگرپور، فیلمساز و مدیر اسبق خانه سینما نیز بر لزوم وجود نظارت بر آثار سینمایی تأکید دارد و میگوید: «این موضوع بحث طولانی و دامنهداری است که در چند دهه گذشته درباره آن صحبتهایی شده است. پیش از انقلاب هم این بحث درباره تئاتر و سینما وجود داشت، اما در چند دهه گذشته بحثها قاطی شدند. نظارت و سانسور یکی نیستند ولی مترادف هم شدهاند. نظارت در تمام کشورها روی محصولات فرهنگی صورت میگیرد، اما نظارت در هر کشوری متفاوت میشود و در برخی از کشورها روی درجهبندی سنی مترکز میشود. مدلهای مختلفی از نظارت در دنیا تجربه شده است، اما وقتی مسئولیت کامل به یک شخصی مثل تهیه کننده محول نشود، لطمه خواهیم خورد.»
ممیزی نباشد، جامعه رو به زوال میرود
محسن سوهانی، فیلمساز و مدیر رادیو نمایش، وجود ممیزی و نظارت را لازم میداند و میگوید: «اینکه بگوییم هرکس کار خودش را بکند و با دیگری کاری نداشته باشد، نمیشود و هیچ جای دنیا مصداق ندارد. اتفاقاً کشورهای پیشرفته ضابطهمندتر و قانونمدارتر عمل میکنند. بعد به امر اخلاق میرسیم. فلسفه اخلاق در دنیا محل بحث جدی است، به عنوان مثال میگویند میخواهیم قانونگذاری کنیم، مبنای این قانون چه چیزی باید باشد؟ مبنایش آموزههای دینی باشد یا نظر اکثریت یا چه؟ در فرهنگ لیبرالیستی و جوامع دموکراتیک میگویند نظر اکثریت. خب مثلاً آدمخواری یا هرزهنگاری امری مذموم است. حالا اگر در جامعهای اکثریت با این موارد موافق باشند، آیا این قانون درست است؟!»
سوهانی در بخش دیگری از سخنانش میگوید: «فرهنگ پدیدهای سیال است و نسل به نسل عوض میشود، پدیده اختلاف نسلها طبیعی است، اما متأسفانه در جامعه ما در دهههای اخیر شکاف عمیقی بین نسلها ایجاد شده که بخشی از آن به دلیل عدم وجود سانسور و کنترل به معنای درست بوده که باعث شده است فرهنگ ما به سمت زوال پیش برود.»
مدیر رادیو نمایش تأکید میکند: «در واقع منظور من به این معنا نیست که بیاییم جهتدهی خاص فکری بدهیم بلکه هر کاری در جایگاه خودش انجام پذیرد، اما از موازین اخلاقی و فرهنگی که عرف جامعه ایرانی است، خارج نشود.»
ما خودمان ممیزی کنیم
جواد نوروزبیگی، تهیه کننده سینما معتقد است ممیزی باید متناسب با شعور جامعه باشد. وی میگوید: «ما خودمان از شوراهای نظارت بیشتر میفهمیم، من وقتی پای میز تدوین مینشینم میگویم اینها باید حذف شوند و اینا نباید باشند. من دیگر بلدم و شعورم میرسد به جامعه چه چیزی را ارائه بدهم. الان خیلی از جاها نشان دادن مواد مخدر را آزاد کردهاند تا بگویند سمتش نروید، ولی من هنوز میگویم نشان ندهید. ما با نمایش دادن تبلیغ مواد مخدر نمیکنیم بلکه ناهنجاریهای آن را نشان میدهیم. ممیزی را به عهده خود ما بگذارید، الان هم سر سریال ما گفتند که، چون فلان خواننده روی تیتراژ خوانده نباید باشد، در صورتی که این خواننده در یک سریال دیگر بازی میکند. چند ماه پیش برای مؤسسه اوج کار کرده! چطور شده که یک باره مشکلدار شده! نامه آمده نباید صدایش استفاده شود و بعد هم نمیگذارند خبرش پخش شود. منویی بگذارید جلوی ما که بدانیم از کی استفاده کنیم. من باید امنیت شغلی داشته باشم.»
البته ادعاهای نوروزبیگی درباره نمایش ندادن مواد مخدر در آثار سینمایی و شبکه نمایش خانگی، ادعایی بیاساس است. در اغلب آثار سینمایی و شبکه نمایش خانگی و حتی تلویزیونی مسئله استعمال دخانیات و مواد مخدر به بخشی از جذابیتهای کاذب تصویری تبدیل شده است.
به نظر میرسد در بحثی که در برنامه «پرانتز باز» رادیو نمایش درگرفت، هر کس از زاویه دید خود به مسئله ممیزی پرداخت، در حالی که همه به طور ضمنی بر لزوم ممیزی تأکید داشتند، در نحوه اجرای آن اختلاف نظرهای جدی وجود داشته، مسئلهای که چندین دهه است در جامعه نیز وجود دارد.