سرویس سیاسی جوان آنلاین: حضور ناوگان دریایی ایران در رژه نیروی دریایی روسیه در منطقه بالتیک با توجه به مسیر این سفر و دشواریهای مقابل آن یک دستاورد عظیم محسوب میشود؛ رویدادی که میتواند نشاندهنده روند رو به رشد تواناییهای نیروی دریایی برای حضور در آبهای دوردست آن هم با تکیه بر توانمندیهای بومی باشد.
تسلط بر دریاها از هزاران سال پیش رمز تبدیل شدن به یک قدرت بزرگ جهانی بوده است. در طول تاریخ بشر امپراتوریهای فراوانی بودهاند که بر بخشهای بزرگی از خشکیهای دنیا تسلط داشتهاند، اما در ۵۰۰ سال اخیر تمام قدرتهای بزرگ دنیا در وهله اول نیروی دریایی توانمند و کارآمدی برای تسلط بر آبهای دنیا داشتهاند.
بسیاری از تاریخدانان بر این نکته تأکید دارند که نقطه شروع تبدیل شدن اروپا به یک قدرت جهانی سفرهای دریانوردان این کشور به آن سوی اقیانوس اطلس برای پیدا کردن راهی برای تسلط بر چین و در نتیجه کشف اقیانوس آرام بود؛ رویدادی که دوران جدیدی از استعمار و همچنین سرازیر شدن ثروتهای بیحساب و کتاب را به قاره اروپا شکل داد و دوران جدید تمدنی را در دنیا آغاز کرد.
آلفرد ماهان، افسر نیروی دریایی ایالات متحده امریکا و نظریهپرداز نظامی در کتاب خود با نام «نفوذ و تأثیر قدرت دریایی» زمانی که به دنبال اثبات اهمیت نیروی دریایی به عنوان یک شاخص مهم در قدرت راهبردی یک کشور است، به سرگذشت انگلستان به عنوان ملتی که توانسته است از ظرفیت جغرافیایی خود برای تبدیل شدن به یک قدرت بینالمللی استفاده کند، میپردازد.
انگلستان به عنوان یک جزیره در غرب اروپا که دورتادور آن را دریا فراگرفته است، عملاً از هر گونه پدافند زمینی بینیاز بوده و تمام توان خود را بر توسعه ناوگان دریایی و بازرگانی این کشور متمرکز کرده است.
با تکیه بر همین توان بود که انگلستان توانست در مسابقه استعماری قرون شانزدهم و هفدهم به سرعت سرزمینهای فراوانی را به زیر سلطه خود درآورد و تا ۲۰۰ سال به عنوان تنها ابرقدرت دنیا عرض اندام کند.
از آن زمان تاکنون نقطه اشتراک تمام امپراتوریها و قدرتهای بزرگ از پادشاهی اسپانیا و پرتغال گرفته تا امریکا تسلط بر دریاها به عنوان منبع اصلی ثروت در دنیا مطرح است و چین نیز به عنوان کشوری که هم اکنون به دنبال برابری راهبردی با امریکاست، بالاترین هزینه نظامی ممکن را روی توسعه نیروی دریایی متمرکز کرده است.
قدمهای لرزان برای توسعه نیروی دریایی
در ایران نیروی دریایی برخلاف یگانهای زمینی هیچ گاه بخش مهمی از توان دفاعی را در هیچ دورهای تشکیل ندادهاند. دلیل این مسئله را میتوان در موقعیت جغرافیایی ایران دانست که همیشه اولویت نبرد روی زمین بر نیروهای نظامی ایران تحمیل شده است، حتی در دوره صفویه نیز تلاش ایران برای اخراج پرتغالیها از منطقه خلیج فارس با همراهی نیروی دریایی انگلیس به عنوان رقیب اصلی این کشور در رقابتهای جهانی میسر شد.
شاید تنها از اوایل دوره پهلوی اول بود که بخش کوچکی از نیروهای نظامی ایرانی به توان دریایی اختصاص پیدا کرد که البته تقریباً تمام آن در حمله متفقین در سال ۱۳۲۰ نابود شد. در دوران پهلوی دوم هم در چارچوب سیاست دوستونی امریکاییها برای حضور ایران در منطقه به عنوان ژاندارم این کشور نیروی دریایی ایران به عنوان یک نیروی منطقهای با توان دفاع ساحلی توسعه یافت، با این حال تمام توان نیروی دریایی ایران در آن زمان معطوف به حمایت از سواحل بود و در درجه بعد بحث حضور در اقیانوس هند نیز مطرح شد.
حضور در آبهای دوردست هدف اصلی است
بعد از انقلاب اسلامی و تقابل سنگین یگانهای دریایی نیروی دریایی ارتش و سپاه با یگانهای فرامرزی از جمله ناوگان پنجم امریکا در منطقه، سیاست کلی نظام جمهوری اسلامی بر توسعه نیروی دریایی و حضور در آبهای بینالمللی قرار گرفت.
در این میان به دلیل تحریمهای تسلیحاتی سنگین علیه کشورمان به صورت طبیعی توان نیروهای مسلح بر تأمین تسلیحات و تجهیزات مورد نیاز در داخل کشورمان استوار شد. توسعه و ساخت ناوشکنها و ناوچههای جدید در صنایع دفاعی بخشی از این پروسه است.
در این میان نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی به عنوان نیروی دریایی راهبردی وظیفه حضور در آبهای بینالمللی از جمله در دریای عمان و اقیانوس هند را بر عهده گرفته است. اهمیت این مسئله زمانی بیشتر میشود که بدانیم اقیانوس هند در حال تبدیل شدن به گره اصلی مبادلات تجاری در دنیاست. پیش از این، این گره مبادلاتی در اقیانوس اطلس شمالی قرار داشت ولی هم اکنون با تبدیل شدن چین و هند به عنوان قدرتهای اصلی اقتصادی دنیا این نقطه ثقل به اقیانوس هند منتقل شده است، از همین رو بسیاری از قدرتهای جهانی در حال تدارک برای حضور در این منطقه هستند که نمونه آن برگزاری مانورهای مشترک بین قدرتهای بینالمللی است.
در این میان نیروی دریایی کشورمان نیز به همراه نیروهای همپیمان همچون روسیه و چین تمرینهای نظامی را برای حفظ امنیت دریایی این منطقه برگزار کرده است، اما شاید یکی از قدمهای مهم در خصوص حضور نیروی دریایی کشورمان در آبهای بینالمللی مأموریت اعزام ناوگروههای نیروی دریایی به آبهای دوردست است.
از بابالمندب تا دریای بالتیک
شاید بتوان نقطه شروع این مأموریتها را بحث مقابله با دزدان دریایی در تنگه بابالمندب، دریای عرب و دریای سرخ دانست. در آن زمان با مصوبه شورای امنیت سازمان ملل متحد بسیاری از کشورها اقدام به ارسال ناوگانهای دریایی خود به این منطقه کردند و نیروی دریایی جمهوری اسلامی نیز حضور پررنگی در این مسئله داشت.
پس از آن بود که ارسال ناوگروههای جدید به یک رویه جدید برای نیروی دریایی کشورمان تبدیل شد. قدم بعدی در این دوره سفر دو ناوچه کشورمان به دریای مدیترانه و عبور از تنگه سوئز در زمان انقلاب مردم کشور مصر در سال ۱۳۸۹ بود.
از آن زمان تاکنون ناوهای ایرانی به آبهای دوردستی از جمله در آسیای جنوب شرقی همچون بنادر اندونزی، هند و همچنین چین سفر کردهاند که علاوه بر اثبات توانمندی حضور نیروهای دریایی ما تمرین مناسبی برای نیروهای نظامی ایران محسوب میشود، به خصوص اینکه به صورت معمول نیروی دریایی ایران تجربیات چنین سفری را نداشت.
در این میان سفر ناوگروه نیروی دریایی ایران یعنی ناوچه سهند به همراه ناوبندر مکران به دریای بالتیک و حضور در رژه دریایی نیروی دریایی روسیه به عنوان مهمان تجربه مهمی بود.
قدمی محکم و رو به جلو
یکی از نقاط تمایز این سفر با سفرهای قبلی تبدیل شدن آن به اولین حضور ایران در منطقه اقیانوس اطلس و دریای بالتیک بود. به صورت کلی علاوه بر دور بودن مسافت سفر در این مسیر چالشهای متعددی همچون روبهرو شدن با جریانهای دریایی بسیار قدرتمند در مناطق مختلف پیش روی نیروی دریایی ایران بود.
با توجه به اینکه کشتیهای نظامی ایران تاکنون تجربه حضور در این منطقه را نداشتند، عبور از چنین جریانهای سهمگینی همچون جریان دریایی در نزدیکی دماغه امیدنیک در آفریقای جنوبی نقطه عطفی در سفرهای راهبردی نیروی دریایی محسوب میشود.
در کنار این موارد، حضور نیروی دریایی در منطقه اقیانوس اطلس که منطقه انحصاری ناوگان دریایی سوم و چهارم ایالات متحده محسوب میشود، گوشزد این نکته بود که توانمندیهای ایران در حال رشد است. امریکاییها ابتدا ایران را به این متهم میکردند که قصد ارسال سلاح برای ونزوئلا دارد که بعدها روشن شد این ادعا غلط بوده و ایران به دعوت رسمی روسیه در رژه این کشور در دریای بالتیک حضور خواهد داشت. ناوگان دریایی ایران بعد از ۷۰ روز سفر روز یکشنبه در رژه نیروی دریایی در شهر سنت پترزبورگ روسیه شرکت کرد و رئیسجمهور این کشور نیز از نیروی دریایی ایران در کنار سایر نیروها سان دید. در رژه دریایی سنت پترزبورگ، ۵۴ فروند کشتی جنگی شامل ناو، ناوشکن، ناوچه موشکانداز، زیردریاییهای اتمی و دیزلی، ۴۸ فروند شکاری و بمبافکن و بالگرد تهاجمی و شناسایی از مقابل جایگاه عبور کردند.
رژه عظیم دریایی روسیه به مناسبت سیصدوبیستوپنجمین سالگرد تأسیس ناوگان دریایی روسیه در رودخانه نوا که از شهر سنت پترزبورگ عبور میکند، برگزار شد.
به طور حتم در آینده میتوان انتظار داشت ناوچهها و بعدها ناوشکنهای ساخت ایران بتوانند حضور خود را در آبهای بینالمللی با قدرت بیشتری اثبات کنند.