پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در دوران دفاع مقدس نقش مهمی در برقراری امنیت هوایی کشور و کمک به سایر نیروها در عملیاتها ایفا کرد. پدافند هوایی در طول دوران دفاع مقدس توانست امنیت ۲ میلیون پرواز را به نحو مطلوبی برقرار کند.
در سالهای دفاع مقدس، پدافند هوایی به عنوان یکی از مراکز فرماندهی عملیاتی و مهم، زیرمجموعهای از نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران و به عنوان بازوی اصلی سازمان رزم برای صیانت از آسمان ایران اسلامی شناخته میشد. دفاع هوایی صحنه نبرد در تمام عملیاتهای دوران دفاع مقدس بسیار ملموس، حائز اهمیت و سرنوشت ساز بود.
این نیرو توانست چتر پدافندی خود را از ابتدای شروع جنگ تحمیلی تا به امروز به خوبی بگستراند و در طول عملیاتهای مختلف دفاع مقدس، امنیت آسمان را برقرار کند. حتی یک روز جریان صدور نفت و شریانهای حیاتی اقتصاد کشور در دوران دفاع مقدس از کار نیفتاد و این به برکت حضور مؤثر پدافند هوایی و نیروی هوایی محقق شد. پدافند هوایی در طول دفاع مقدس با وجود اینکه سلاح و سامانهاش کمتر دیده میشد، توانست تأمین امنیت هوافضای کشور را به خوبی انجام دهد. در طول هشت سال دفاع مقدس پدافند هوایی یک روز هم اجازه نداد شریان حیاتی اقتصاد کشور مختل شود. این در حالی بود که جزیره خارگ بهعنوان یکی از مراکز صادرات نفت ایران بیش از هزار و ۴۰۰ بار مورد تهاجم جنگندههای رژیم بعث عراق قرار گرفت و در آن جزیره، پدافند هوایی ارتش توانست بیش از ۵۰ فروند از جنگندههای آنها را ساقط کند.
حضور پدافند هوایی در تمام روزها و لحظات جنگ محسوس بود. ساقط کردن پنج فروند هواپیمای دشمن در مهر ۱۳۶۰در عملیات ثامنالائمه (ع)، انهدام ۱۶ فروند هواپیما و چهار فروند بالگرد دشمن در آذر ۱۳۶۰ در عملیات طریق القدس، سرنگون کردن ۲۷ فروند هواپیمای دشمن در فروردین ۱۳۶۱ در عملیات فتح المبین، ساقط نمودن ۵۳ فروند هواپیما و سه فروند بالگرد دشمن در اردیبهشت و خرداد ۱۳۶۱ در عملیات بیت المقدس و شاهکار تاریخی پدافند در سرنگونی و انهدام ۷۰ فروند هواپیمای دشمن در بهمن ۱۳۶۴ در عملیات والفجر۸ (فاو) نمونهای از حماسهها و رشادتهای دلاورمردان پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران به شمار میرود.
در زمان جنگ تحمیلی، پدافند هوایی علاوه براینکه وظیفه تأمین امنیت هوایی صحنه نبرد و خطوط مقدم جبههها را برعهده داشت وظایف دیگری از جمله تأمین دفاع هوایی از شهرها در مقابل هواپیماها و حتی موشکهای رژیم بعث عراق، دفاع هوایی از مراکز مهم و استراتژیک کشور نظیر پالایشگاه ها، کارخانه ها، پلها و حتی دفاع از مراکز غیراستراتژیک کشور را نیز برعهده داشت. در جنگ نفتکشها دفاع از نفتکشهای ایرانی در برابر تهاجم هوایی عراقیها همراه با نیروی هوایی برعهده پدافند هوایی بود. اگرچه معمولاً عملکرد درخشان پدافند هوایی به دلایل امنیتی و حفاظتی در گمنامی تبلیغاتی رقم میخورد.
پدافند هوایی دارای عملکردی درخشان در سالهای دفاع مقدس است به گونهای که امام خمینی (ره) کارکنان پدافند هوایی را «عزیزان شجاع» خطاب فرمودند و همچنین مقام معظم رهبری عملکرد پدافند هوایی در «عملیات والفجر۸» و آزادسازی فاو را «دفاع معجزهآسا» دانستند و هم اکنون نیز طبق فرمایش ایشان، پدافند هوایی در اولویت یکم و خط مقدم دفاع و امنیت کشور قرار دارد.
پدافند هوایی ایران در طول این سالها پیشرفت قابل توجهی داشته است. پدافندهای هوایی سوم خرداد، باور ۳۷۳ و مرصاد نمونهای از پیشرفتهای دفاعی کشور در طول سالهای اخیر بوده است. اگر در هشت سال دفاع مقدس و پس از آن از تجهیزات خارجی استفاده میشد امروز با تکیه بر توان داخلی و با استفاده از دانش بومی، هیچ وابستگی خارجی به هیچ کشوری در خصوص ساخت و خرید تجهیزات پدافندی وجود ندارد و ایران در دفاع هوایی نه تنها در منطقه بلکه در دنیا جزو برترینهاست.