سما کودک شیرخوار هرمزگانی و نخبه ۱۹ ساله اهوازی، دو نمونه از آخرین موارد بیماران مرگ مغزی هستند که با اهدای اعضایشان جان چند نفر دیگر را نجات دادند، اما هر روز ۷ تا ۱۰ بیمار نیازمند پیوند در لیست انتظار اهدای عضو جانشان را از دست می‌دهند. با وجود این با یک دستاورد علمی تازه، حالا دیگر فقط بیماران مرگ مغزی نیستند که می‌توانند اعضایشان را اهدا کنند و جان بیماران چشم انتظار پیوند عضو را نجات دهند. دانشمندان کشورمان در بیمارستان حضرت رسول با همکاری بیمارستان بقیه‌الله توانستند اعضای یک بیمار مرگ قلبی غیرکنترلشده را به افراد نیازمند عضو پیوند بزنند. این جراحی منحصر به فرد پیش از این تنها در بیمارستان بارسلونای اسپانیا انجام شده‌است.
برای نخستین‌بار در کشور جراحان ایرانی موفق شده‌اند اعضای بیمار مرگ مغزی غیرکنترلشده را اهدا کنند.
«اهدای کنترل نشده پس از مرگ ناگهانی قلبی» (uDCD) به اهدای عضو توسط افرادی اطلاق می‌شود که در پی یک ایست قلبی غیرمنتظره و احیای ناموفق جان خود را از دست می‌دهند. با وجود پتانسیل بزرگ برای uDCD، امکان اهدای عضو از این نوع فقط در تعداد معدودی از کشور‌ها و در سطح محدود وجود دارد و حالا ایران هم یکی از این کشورهاست.
نخستین اهدای عضو از مرگ قلبی
مهدی شادنوش، رئیس مرکز مدیریت پیوند و درمان وزارت بهداشت درباره این عمل جراحی خاص اینگونه توضیح می‌دهد: «تاکنون اهدای عضو را از مرگ مغزی داشتیم و خیلی اوقات فردی که مرگ مغزی‌اش تأیید شده قبل از اهدای عضو، دچار ایست قلبی می‌شد و دیگر امکان ادامه پیوند وجود نداشت. در حالی که در دنیا در سال‌های اخیر روشی ابداع شده مبنی بر اینکه اهدا از مرگ قلبی نیز امکانپذیر بشود. اهدای بعد از مرگ قلبی به دو شکل «کنترل‌شده» و «غیرکنترلشده» دسته‌بندی می‌شود.»
به گفته وی در موارد اهدای عضو بعد از مرگ قلبی کنترل شده، از قبل پیش‌بینی‌هایی مبنی بر امکان ایست قلبی وجود دارد و تدابیری اندیشیده و کار اهدای قلب را ادامه می‌دهند، اما نوع غیرکنترلشده فقط در بیمارستان بارسلونا در اسپانیا که تاریخچه بسیار طولانی و پرافتخاری را در پیوند اعضا دارد، انجام شده‌است.
حال بیمار پیوند گرفته خوب است
شادنوش ادامه می‌دهد: «این بار تیم جوان و دانشمندان پرتلاش ایرانی در بیمارستان حضرت رسول با همکاری بیمارستان بقیه‌الله توانستند این کار را بدون پیش‌بینی قبلی در خصوص ایست قلبی بیمار، روی فردی ۴۲ ساله انجام دهند. البته دو مورد دیگر یکی در دانشگاه شیراز و دیگری در بیمارستان حضرت رسول طی یک ماه گذشته به صورت کنترل‌شده انجام شده که رسانه‌ای و خبری نشده و منتظر تکمیل ارزیابی‌ها بودیم. حالا با این عمل غیرکنترلشده که بسیار کار بزرگی است و در جهان رکورد بسیار بالایی در علم محسوب می‌شود، ترجیح دادیم تا مردم عزیز در جریان این خبر خوب و موفقیت دانشمندان ایرانی سهیم باشند.»
به گفته رئیس مرکز مدیریت پیوند و درمان وزارت بهداشت عضو اهدایی به روش غیرکنترلشده اهدا از مرگ قلبی در بیمارستان فرهیختگان به فرد نیازمند پیوند به خوبی انجام شد و حال بیمار نیز در شرایط مساعد قرار دارد.
برنامه‌ریزی برای جبران کاهش اهدای عضو در دوران کرونا
سام زراعتیان‌نژاد دوانی، رئیس دانشکده جراحی قلب و عروق و پیوند بیمارستان رسول اکرم (ص) تهران، یک روز پس از جراحی نادر اهدای اعضا بعد از مرگ قلبی به ایران پرس گفت: «متأسفانه اهدای عضو در دوران کرونا کاهش پیدا کرده‌است، بنابراین برای افزایش اهدای عضو، چندین استراتژی را برنامه‌ریزی کردیم تا به اهدا‌کنندگان عضو این امکان داده‌شود تا اعضای بدن را راحت‌تر اهدا کنند. یکی از این استراتژی‌ها استفاده از اهدای اعضا بعد از مرگ قلبی بود، اهدای اعضا در مرگ مغزی خیلی شایع است، ولی در این عمل که برای اولین بار در کشور صورت گرفت، با برنامه‌ریزی شش ماهه با وزارت بهداشت و سازمان اهدای عضو توانستیم بدن را حفظ کرده و جریان خون رسانی به قلب و فعال کردن آن را جهت تخلیه ارگان‌های سالم برای اهدا ممکن سازیم، در واقع بخشی از این جراحی پرچالش برنامه‌ریزی شده بود.»
به گفته وی اهدا باید بعد از مرگ مغزی یا ایست قلبی کامل انجام گیرد و اعضای قابل اهدا باید سریعاً به اتاق عمل منتقل شوند. به منظور داشتن یک عضو اهدایی سالم باید عمل در عرض نیم ساعت صورت گیرد، هر گونه اعضای سالم قابلیت اهدا شدن را دارند فقط در صورتی که مرگ مغزی یا ایست قلبی به طور قطع تأیید شود.
توانمندی متخصصان ایرانی
زراعتیان‌نژاد دوانی در پاسخ به این سؤال که آیا ایران دانش، تجهیزات یا هر ساز و کار دیگری برای تکرار این عمل با تعداد بیشتر در کشور را داراست، تصریح کرد: «تجهیزات خاصی برای انجام چنین عملی نیاز نیست، خوشبختانه ایران مجهز به هر گونه جراحی خصوصاً از این نوع هست. نکته دیگر اینکه، این جراحی عمل پیچیده‌ای برای جراحان متخصص ایرانی محسوب نمی‌شود و همه جراحان متخصص کشور قادر به انجام چنین عملی هستند.»
امید تازه در بیمارانی که در انتظار عضو اهدایی جان می‌دهند
هر چند ساناز دهقان، رئیس اداره فراهم‌آوری و پیوند اعضا مرکز مدیریت پیوند وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی از افزایش ۶۶ درصدی اهدای عضو در سال جاری در مقایسه با مدت مشابه سال قبل خبر داده‌است، اما در حال حاضر ۱۴هزار نفر در لیست انتظار پیوند عضو هستند و روزانه بین ۷ تا ۱۰ نفر به دلیل نرسیدن عضو فوت می‌کنند. حالا با انجام عمل پیوند عضو از بیمار مرگ قلبی افق‌های تازه‌ای در حوزه پیوند اعضا باز شده و امید به زنده ماندن در تعداد بیشتری از بیماران نیازمند پیوند عضو زنده می‌شود.
