هوش مصنوعی این روز‌ها گوی برانگیختن حیرت را از سایر تکنولوژی‌ها ربوده و با قدرت صحنه‌های مختلف زندگی انسانی را از سیاست، کسب و کار، نظامی تا خصوصی‌ترین لحظات شخصی انسان‌ها را در می‌نوردد.
تأثیر هوش مصنوعی بر اقتصاد نیز قابل توجه است، بر اساس نتایج پژوهشی که در ژوئن ۲۰۱۷ از سوی PWC (شرکتی چند ملیتی و معتبر در زمینه ارائه خدمات حرفهای شبکه‌ای که در لندن مستقر است) منتشر شده، هوش مصنوعی تا سال ۲۰۳۰ حدود ۷/۱۵ تریلیون دلار در اقتصاد جهانی سهم خواهد داشت. هوش مصنوعی را در یک جمله کوتاه می‌توانیم «شبیه‌سازی رفتار موجودات زنده از طریق نرم‌افزار‌ها یا ماشین‌های هوشمند» تعریف کرد. مطابق تعریف PWC هوش مصنوعی نظام‌های رایانه‌ای هستند که می‌توانند محیط اطراف خود را حس کنند، قادر به تفکر و یادگیری بوده و به فراخور چیز‌هایی که حس می‌کنند و اهداف آن‌ها، پاسخ و اقدام متناسب را از خود نشان دهند.
فرایند این شبیه‌سازی را اگر بخواهیم ساده و مختصر توصیف کنیم اینگونه است که برای مثال برای شبیه‌سازی هوش مصنوعی‌ای که شطرنج بازی می‌کند، می‌توان ۱۰۰ مدل مختلف از بازی شطرنج را به او داد و او با کنار هم قرار دادن این مدل‌ها بازی صدویکم را شبیه‌سازی می‌کند و اینگونه در هر مرحله به اندوخته‌های هوش افزوده می‌شود و هوش در بازی شطرنج قوی‌تر و در نهایت شکست‌ناپذیر می‌شود.
گذری بر کاربرد‌های کنونی هوش مصنوعی لزوم توجه به آن را در عصر حاضر بیش از پیش آشکار می‌کند. هرچند که در داخل ایران نیز این رشته پیشرفت‌های خوبی داشته است، اما همچنان با لبه‌های مرز دانش فاصله و در برابر دستاورد‌های این دانش حالتی پسینی داریم و بایستی به جای وارد کردن «فن» در حوزه «علم» تلاش‌های بیشتری صورت گیرد.
از تلاش «علمی» که می‌گوییم فقط منظور حوزه مهندسی هوش مصنوعی نیست، بلکه توجه به فلسفه هوش مصنوعی و تأملات عقلانی و فلسفی در آن نیز اگر نگوییم بیش، اما نقش بسیار مهمی در پیشبرد آن خواهد داشت.
در رأس این تأملات بایستی به آینده پژوهشی هوش مصنوعی و سرانجام آن بیندیشیم و پیش پیش جهانی را در ذهن به تصویر بکشیم که هوش مصنوعی در جای جای آن نقشی اساسی دارد تا بتوانیم جوانب آن را بسنجیم. به قول یکی از اندیشمندان غربی «بشر همیشه در اختراع ابزار، بهتر از استفاده عاقلانه از آن‌ها عمل کرده است. مهار یک رودخانه با سد ساختن روی آن، آسان‌تر از پیش‌بینی همه عواقب پیچیده‌ای است که بر سیستم زیست محیطی وسیع‌تر خواهد گذاشت.» در این حوزه شاید ادبیات و سینما بتوانند پیشگامان خوبی برای‌اندیشه باشند. ژول ورنی باید تا به جای «۲۰ هزار فرسنگ زیر دریا» این بار «۲۰ هزار هوش مصنوعی روی زمین» را بنویسد. اینگونه آثار در غرب به تصویر درآمده، اما توجهات به آن در داخل ایران همچنان مغفول است.
مباحث معرفت شناختی فردی و اجتماعی این علم و تأثیری که بر ذهن آدمی و جامعه دارد نیز مسئله‌ای اساسی است. آینده هوش مصنوعی و حضور آن در وجوه مختلف زندگی انسانی، چه بر سر روان‌شناسی و ذهن شخصی یا نظام‌های اجتماعی‌مان می‌آورد؟ در کتاب ۲۱ درس برای قرن ۲۱، برای همین میزان تکنولوژی که تا انتهای قرن ۲۰ داشته‌ایم، مطرح می‌کند: «در قرن آینده، بیوتکنولوژی و تکنولوژی اطلاعات به ما قدرت کنترل جهان درونمان و تغییر شکل خودمان را می‌دهد، اما از آنجا که پیچیدگی مغز خود را درک نمی‌کنیم، تغییراتی که خواهیم داد، ممکن است سیستم مغزمان را تا جایی متلاطم کند که آن هم فرو بریزد.» حال همین سؤال را برای هوش مصنوعی در قرن ۲۱ و حتی ۲۲ باید بپرسیم و پاسخ‌های شگفت بدهیم!
مباحث الهیاتی پیرامون هوش مصنوعی نیز مهم خواهد بود. اگر هوش مصنوعی همان طور که امروز توانسته است حیوان خانگی خلق کند، به خلق انسان‌هایی با درک، هوش و احساس نزدیک به انسان برسد، قطعاً سؤالات بسیاری به وجود خواهد آمد که باید از اکنون به آن اندیشید.
مباحث تربیتی نیز با هوش مصنوعی دستخوش دگرگونی‌های جدی خواهد شد. ورود نصفه و نیمه شبکه‌های اجتماعی با هوش حداقلی مصنوعی یا بازی‌های کامپیوتری که از این تکنولوژی بهره می‌برند امروزه تأثیرات قابل توجهی داشته است این تأثیرات در آینده که وجوه بیشتری از زندگی بشر درگیر هوش مصنوعی شود به کجا کشیده می‌شود؟ آیا آن زمان می‌شود با سیستم تربیتی امروز پیش رفت؟
این سؤالات در کنار سؤالات بسیاری در سایر حوزه‌ها حتی حوزه‌های نظامی، بایستی در اولویت اندیشه متفکران باشد. خوب است مخالفان بحث نیز که با همان استدلال قدیمی عدم جدایی ناپذیری ظرف و مظروف (محتوا و ابزار) در اینجا نیز علم مخالفت برافراشته اند، به جای صرف وقت برای پس زدن این تکنولوژی به تأملات جدی در خصوص آن بپردازند و از گذشته مخالفت‌های‌شان با جلوه‌های تکنولوژی درس بگیرند که هوش مصنوعی خیلی زود جوانب مختلف زندگی بشری را درمی نوردد و مخالفت‌های این چنینی با آن، حاصلش تنها عقب ماندگی فلسفی و علمی از آن است. امید است علوم انسانی این بار در ایران به خود بیاید و با کنده شدن از کلیشه‌ها تأملات جدی را آغاز کند.
