سند تحول آموزش و پرورش در حالی ۱۰ ساله شد که کمتر از ۱۰ درصد آن اجرایی شده‌است! ۱۰ سال پیش سند تحول بنیادین آموزش و پرورش از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب و ابلاغ شد. سندی که بار‌ها در کلام رهبر معظم انقلاب مورد تأکید قرار گرفته، اما هنوز در اجرا لنگ می‌زند تا جایی که پیش از این رهبر انقلاب با تأکید بر لزوم اصلاح عیوب نظام آموزش و پرورش از اجرای کمتر از ۱۰ درصدی این سند انتقاد کردند. حالا در آستانه ۱۰ سالگی این سند یوسف نوری سومین گزینه پیشنهادی دولت سیزدهم با قول قرار دادن سند تحول بنیادین آموزش و پرورش در صدر سند‌های آموزش و پرورش، توانست رأی اعتماد مجلس را به دست بیاورد و حالا زمان اجرایی کردن این وعده است. در حال حاضر عدالت آموزشی و فراگیر کردن بحث آموزش و پرورش برای به حداقل رساندن دانش‌آموزان جا مانده از تحصیل، از مهم‌ترین چالش‌هایی است که گریبان نظام آموزشی کشور را گرفته‌است و انتظار می‌رود وزیر تازه نفس آموزش و پرورش در دولت سیزدهم برای حل این چالش‌ها و عملیاتی کردن سند تحول برنامه داشته باشد.
با بازخوانی صحبت‌های مقام معظم رهبری در خصوص آموزش و پرورش می‌توان اهمیت سند تحول بنیادین آموزش و پرورش را بهتر متوجه شد. بر همین اساس هم ۱۰ سال پیش سند تحول بنیادین آموزش و پرورش از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی تدوین و ابلاغ شد، اما تا به امروز این سند هنوز اجرایی نشده‌است تا جایی که رهبر معظم انقلاب سال گذشته در ارتباط تصویری با وزیر، معاونان، مدیران و رؤسای وزارت آموزش و پرورش در سی و چهارمین اجلاس آموزش و پرورش با اشاره به گذشت ۹ سال از تنظیم سند تحول آموزش و پرورش افزودند: «در این سند اهداف کلان و راهبرد‌های کلی مشخص شده‌است که باید بر اساس سیاست‌ها، برنامه اجرایی تنظیم شود. برنامه اجرایی سند تحول با وجود تلاش‌های دولت‌های مختلف هنوز به طور کامل تنظیم نشده‌است که شورایعالی آموزش و پرورش و مدیریت کلان آن باید این مسئولیت را انجام دهند.»
رهبر انقلاب ترمیم دوره‌ای سند تحول با نگاه تکمیلی را از مفاد سند تحول و وظیفه شورایعالی انقلاب فرهنگی خواندند و افزودند: مسئولان آموزش و پرورش، این موضوع را پیگیری کنند. ایشان «زمان‌بندی» و «تعیین شاخص‌های پیشرفت» را در برنامه جامع اجرای سند تحول ضروری خواندند و افزودند: «برنامه جامع باید متقن و در بردارنده همه اهداف سند تحول باشد. تبیین صحیح سند تحول هم مهم است. سند تحول باید برای همه سطوح آموزش و پرورش، به روشنی و جذاب تبیین شود تا همه مدیران و معلمان برای اجرای دقیق آن انگیزه پیدا کنند.»
رأی اعتماد به وزیر آموزش و پرورش با تأکید بر اجرای سند تحول
یوسف نوری، وزیر فعلی آموزش و پرورش هم در ارائه برنامه‌های خود برای گرفتن رأی اعتماد مجلس سند تحول بنیادین آموزش و پرورش را در صدر سند‌های آموزش و پرورش عنوان کرده‌بود. به گفته وی در دو سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و سند ملی برنامه درسی تمام راهبرد‌ها و راهکار‌های مبتنی بر اصول، مبانی و ارزش‌های اسناد و حتی رهنامه تحول بنیادین آموزش و پرورش به صورت عرضی و طولی مرتبط با آرمان‌ها، مبانی و اهداف سند است، اما به علت غفلت‌های صورت گرفته در آموزش و پرورش هنوز بدنه آموزش و پرورش آنطور که مورد انتظار است نمی‌دانند سند تحول چیست؟ بنابراین مدرسه صالح و معلم طراز انقلاب اسلامی و معلم تمدن‌ساز و معلم به مثابه مربی باید به درستی تبیین و آموزش داده شوند.
نوری با اشاره به بیانیه گام دوم و تأکید آن در راستای تمدن‌سازی بر سه عنصر کلیدی «تربیت و مسئولیت‌پذیری جوانان کشور»، «جایگاه علم و پژوهش» و «خودسازی، جامعه‌سازی و تمدن‌سازی» تصریح کرده‌است: «روح حاکم بر این سه نکته کلیدی توجه ویژه به نظام تعلیم و تربیت و مشخصاً آموزش و پرورش بوده و تضمین تحقق هفت توصیه انتهایی بیانیه نیز مشروط به تحول بنیادین در نظام آموزشی و تربیتی کشور است.»
۲۰۳۰ مانع اجرای سند تحول.
اما موانع اجرایی‌شدن سند تحول بنیادین آموزش و پرورش چیست و چرا باید مطالبه این مهم به یکی از مطالبات رهبری در همه دیدارهایشان با مسئولان آموزش و پرورش و معلمان تبدیل شود؟
حسین احمدی، معاون اسبق آموزش عمومی وزارت آموزش و پرورش در پاسخ به این به «جوان» می‌گوید: «سازمان‌های بین‌المللی از کانال‌های مختلف نظیر صندوق بین‌المللی پول، یونسکو، یونیسف و سازمان بهداشت جهانی از ابتدا در مدارس ما دخالت داشتند و تلاش می‌کردند برخی مسائلی را که فرهنگ ما با آن‌ها چندان سنخیتی ندارد عادی جلوه دهند. بر همین اساس و با مداخلات سازمان‌های جهانی سند ۲۰۳۰ از آموزش و پرورش ما سر در آورد. از آنجایی که دولت هم با سند تحول چندان همراهی نداشت، با همراهی کارگروه‌هایی در وزارت علوم، وزارت بهداشت و وزارت آموزش و پرورش و پس از چند ماه حرکت چراغ خاموش، به یکباره سند ۲۰۳۰ را در سال ۹۵ و ۹۶ رونمایی کردند، اما بعد از اعتراضات مردمی و تذکرات مقام معظم رهبری در رابطه با دخالت بیگانگان و در قالب این سندها، اجرای سند ۲۰۳۰ مقداری کنار گذاشته شد. با وجود این بسیاری از افکار و رسوبات افکاری که در این سند وجود داشت در میان برخی مسئولان و کسانی که طراح ۲۰۳۰ بودند، موجب شد این سند دوباره اجرایی شود.»
اجرای ۱۰ درصدی سند در ۱۰ سال
از نگاه معاون اسبق آموزش عمومی وزارت آموزش و پرورش نفوذ برخی طرفداران اجرای سند ۲۰۳۰ در آموزش و پرورش مانع از این شد آموزش و پرورش سند تحول را دنبال کند. بنابراین زیرنظام‌هایی را طراحی کردند که این زیرنظام‌ها با سند تحول مطابقت نداشت. احمدی در این‌باره می‌افزاید: «سند تحول شش زیر‌نظام دارد، اما زیرنظام‌هایی که تصویب شده‌است با خود سند تحول در یک مسیر نیست و زاویه دارد. بنابراین در حال حاضر سند تحول نتوانسته است به بار بنشیند به همین دلیل هم رهبری هر سال در این زمینه به خاطر اجرایی نشدن سند تحول گلایه دارند.»
به گفته وی سال ۹۷ مقام معظم رهبری هشدار دادند تنها ۱۰درصد سند تحول پیاده شده‌است، در حالی که باید حداقل ۸۰ درصد آن پیاده شده باشد، اما هنوز هم برخی دلبسته سند ۲۰۳۰ هستند. احمدی تصریح می‌کند: «بنابراین نکته دیگری که مانع از اجرایی‌شدن سند تحول بنیادین آموزش و پرورش شده این است که باید سند به زبان مدرسه طراحی شود. ما قبول داریم که سند مقداری آرمانی و شامل کلیات است. به همین دلیل لازم است سند به زبان اجرایی دربیاید و مفاهیم کلی و ارزشی آن تبیین و برای آن آیین نامه اجرایی تدوین شود.»
لزوم بازنگری سند تحول
به گفته احمدی اکنون آیین‌نامه اجرایی برای اجرای سند تحول تدوین نشده‌است. این نقص طی سال‌های اخیر باقیمانده و مشکل اینجاست که طبق توصیه اساسی که در پایان سند آمده‌است، این سند باید هر پنج سال مورد بازبینی قرار بگیرد. در حالی که از سال ۹۰ تاکنون ۱۰ سال سپری شده و این بازبینی اتفاق نیفتاده‌است. اکبری در پاسخ به این سؤال که مقصر عدم بازبینی سند و تدوین نشدن آیین‌نامه اجرایی آن کیست، می‌گوید: «هم شورای عالی انقلاب فرهنگی و هم شورای عالی آموزش و پرورش در این زمینه قصور کرده‌اند. شورای عالی آموزش و پرورش باید به شورای عالی انقلاب فرهنگی گزارش می‌داد که کجا سند اجرایی شده است کجا اجرایی نشده و دلیل آنچه بوده‌است.» وی تصریح می‌کند: «شورای عالی انقلاب فرهنگی هم در این باره حساسیتی نشان نداده‌است. بنابراین سند تصویب شده‌است، اما نه راهکار اجرایی برای آن تدوین شده و نه مورد بازبینی قرار گرفته‌است. حضرت آقا هم به موضوع بازنگری اشاره داشتند.»
سند تحول آموزش و پرورش شاید شاه کلیدی برای حل چالش‌های این ساختار باشد؛ سندی که البته بر طبق تأکیدات رهبری باید بازنگری شود و نقاط ضعف آن هم برطرف شود و این کار عزم جدی و برنامه‌ریزی وزیر جدید آموزش و پرورش را می‌طلبد.
