تصاویری در اوایل نوامبر از رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه منتشر شد که سر و صدای زیادی به پا کرد. این تصاویر مربوط می‌شد به مراسم روز جمهوری ترکیه در ۲۹ اکتبر که پس از پایان مراسم، اردوغان برای خروج از سالن مراسم دچار مشکل می‌شود. به گزارش وبگاه ترکیش مینت، این تصاویر روز دو‌شنبه اول نوامبر منتشر شد و میلیون‌ها نفر در همان ساعات اولیه آن را مشاهده کردند. شاید به دلیل توجه بیش از حد به این فیلم و گسترش شایعات بعدی در مورد سلامتی اردوغان بود که فخرالدین آلتون، سخنگوی اردوغان، ویدیویی را از راه رفتن اردوغان مننتشر کرد تا بگوید که او در سلامت است و خود اردوغان هم جمعه، بعد از شرکت در نماز جمعه شهر عمرانیه با گروهی از جوانان بسکتبال بازی کرد تا نشان دهد که مشکل جسمی ندارد. با این حال، مسئله توانایی جسمی کمترین دغدغه اردوغان در این روز‌ها است و وخامت اوضاع اقتصادی، ادامه تنش‌ها در روابط خارجی و کاهش محبوبیت در نظرسنجی‌ها نگرانی‌های جدی‌تری را برای او رقم زده تا جایی که رقبای او اخیراً از انتخابات زودهنگام می‌گویند.
تکرار تاریخ
اردوغان در ۲۰۰۲، تازه حزب عدالت و توسعه را به همراه عبدالله گل تأسیس کرده بود که از بلند اجویت، نخست‌وزیر وقت، خواست به دلیل بیماری و مشکلات جسمی در انجام وظایف از مقام خود استعفا دهد. انتخابات پارلمانی ترکیه چند ماه بعد از این درخواست برگزار شد و حزب عدالت و توسعه اردوغان توانست دوسوم کرسی‌های پارلمان را در آن انتخابات به دست آورد. اردوغان با آن پیروزی انتخاباتی بیست و هفتمین نخست‌وزیر ترکیه شد و از آن موقع تاکنون، اول به عنوان نخست‌وزیر و بعد هم رئیس‌جمهور، قدرت را در دست دارد. حالا بعد از پخش تصاویری از مشکل راه رفتن اردوغان و شایعاتی درباره سلامت او، حتی برخی کاربران شبکه‌های اجتماعی گفته‌اند او از کفش‌هایی خاص به قیمت سرسام‌آور ۹ هزار یورویی استفاده می‌کند که برای حفظ تعادلش طراحی شده‌اند و به طور معمول افراد مسن از آن استفاده می‌کنند. هرچند به نظر می‌رسد اکثر این حرف و حدیث‌ها در سطح شایعه باقی می‌مانند و فاقد دلیل قابل قبولی هستند، اما انتشار مقاله استیون کوک، کارشناس امور خاورمیانه و آفریقا در فارین پالیسی چند روزی قبل از پخش آن تصاویر، حاکی از این بود که موضوع تنها محدود به مسئله سلامتی اردوغان نیست. او در این مقاله شواهدی از جمله بیماری آلزایمر، مشکل تنفسی، استفراغ و استفاده از دستگاه فیبریلاتور برای کنترل ضربان قلب را مطرح کرد که حاکی از تردید‌های جدی در سلامت جسمی اردوغان است، اما مسئله مهم برای تحلیلگر فارین پالیسی این بود که در صورت صحت این شواهد و مشکل جسمی اردوغان، وضعیت انتخابات ریاست جمهوری ترکیه در ۲۰۲۳ چگونه خواهد بود؟ در واقع، این مسئله یادآور درخواستی است که اردوغان از اجویت کرده بود و حالا باید دید تاریخ تکرار می‌شود و اردوغان حاضر خواهد بود به طریق مسالمت‌آمیزی از قدرت کنار برود یا این که تمهید دیگری در نظر خواهد گرفت.
سناریو‌های محتمل
اگر وضعیت سلامت اردوغان به نحوی شود که مجبور باشد به همان توصیه‌اش به اجویت عمل کند، چه پیش خواهد آمد؟ کوک در آن مقاله سناریو‌هایی را بررسی کرده که در صورت بیماری احتمالی اردوغان و ناتوانی او برای شرکت در انتخابات ۲۰۲۳، محتمل به نظر می‌رسند. نقطه مشترک این سناریو‌ها نفوذ و وجه کاریزماتیکی است که اردوغان برای حزب عدالت و توسعه و هوادارانش دارد تا آن حد که بسیاری از تحلیل‌گران و از جمله کوک، قوام حزب و حفظ قدرت توسط آن را بسته به شخص اردوغان می‌دانند. بنابر این، عدم حضور اردوغان در انتخابات به معنای فروپاشی عدالت و توسعه است که به نوبه خود، شانس پیروزی را به رقبای جدی این حزب و اردوغان می‌دهد. اکرم امام‌اوغلو از جمله این افراد است که توانست در انتخابات شهرداری شهر استانبول رقیب مطرح خود از عدالت و توسعه را شکست دهد. آن انتخابات در ۱۳ مارس ۲۰۱۹ برگزار شد و امام‌اوغلو از سوی حزب جمهوری‌خواه خلق در مقابل بن‌علی ییلدیریم از سوی حزب عدالت و توسعه قرار گرفته بود. باید توجه داشت که ییلدریم از می ۲۰۱۸ که نخست‌وزیر ترکیه شد رهبری حزب را به عهده داشته و شکست او از امام‌اوغلو در آن انتخابات برای عدالت و توسعه آن قدر سنگین بود که این حزب تمام تلاش خود را کرد تا انتخابات باطل شده و انتخابات مجدد در ۲۳ ژوئن همان سال برگزار شود، اما باز هم امام‌اوغلو با کسب ۲۱/۵۴ درصد آرا رهبر عدالت و توسعه را شکست داد که حدود ۱۰ درصد از او کمتر رأی آورده بود. سناریوی بعدی مربوط می‌شود به منصور یاواش که او هم سناریوی مشابهی را در انتخابات همان سال شهرداری شهر آنکارا، پایتخت ترکیه، برای عدالت و توسعه رقم زد و نظرسنجی‌ها هم نشان می‌دهد که موقعیت او در افکار عمومی برای جانشینی اردوغان حتی از امام‌اوغلو نیز بهتر است. با این حال، حزب عدالت و توسعه می‌تواند روی سناریو‌هایی بر محور «هاکان فیدان»، معاون سازمان اطلاعات ملی، حلوصی آکار، وزیر دفاع، و سلیمان سویلو، وزیر کشور، حساب کند، اما در هر صورت، روشن است که این سناریو‌ها با غیبت اردوغان چندان رنگ و رویی ندارند.
مقاومت در برابر انتخابات زودهنگام
موضوع انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری اخیراً از سوی مخالفان اردوغان به صورت جدی مطرح شده، اما دلیل آن سلامتی جسمی او نیست بلکه مسئله سلامتی اقتصادی ترکیه است. هاکان کارا، اقتصاددان ارشد بانک مرکزی جمهوری ترکیه، از جمله کسانی است که نگران افت اقتصادی و ارزش لیر، واحد پولی ترکیه، است و می‌گوید که وضعیت کنونی پتانسیل اصلی خود را از دست داده و سرمایه حداقل یک نسل به دلیل اشتباهات اقتصادی ساده از دست رفته است. او به رشد تورم و افت اقتصادی اشاره می‌کند که به نظرش، فروپاشی جدی اقتصادی کشور را در پی خواهد داشت و «به نظر می‌رسد ممکن است که ترکیه گرفتار سومین بحران ارزی شود.» در واقع، مقاومت اردوغان در برابر افزیش نرخ بهره و ثابت نگه‌داشتن آن باعث کاهش قابل توجه لیر در برابر دلار امریکا شد تا حدی که ترکیه کاهش تاریخی ۴۵/۱۳ درصد ارزش لیر در برابر دلار را در روز سه شنبه ۲۳ نوامبر تجربه کرد و گفته می‌شود در طول سال جاری کاهش ۴۵ درصدی داشته است. این وضعیت هشدار‌دهنده باعث شد «دولت باغچه‌لی»، رهبر حزب حرکت ملی، کمال قلیچدار اوغلو، رهبر حزب جمهوری‌خواه خلق و مرال آکشنر، رهبر حزب نیک، جلسه مشترکی با اردوغان برگزار کنند و به خصوص قلیچدار اوغلو و آکشنر به عنوان رهبران احزاب مخالف اشتباهات اردوغان و خطر آن برای اقتصاد و آینده ترکیه را به او گوشزد کنند. به نظر می‌رسد که اردوغان مثل همیشه حاضر به سازش نشده و به همین جهت بود که قلیچدار اوغلو بعد آن نشست از سیاست‌های اقتصادی دولت به شدت انتقاد کرد و گفت: «در برابر مدیریت ناکارآمد اردوغان سکوت نخواهد کرد.» پیشنهاد او و دیگر سران احزاب مخالف، انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری است که طبق انتظار، اردوغان بی‌معطلی به آن واکنش نشان داد و با قاطعیت گفت: «چه انتخابات زودهنگامی موضوع صحبت ما بوده است؟ انتخابات در ژوئن ۲۰۲۳ برگزار خواهد شد.» او روز بعد آن دیدار، در جلسه حزب عدالت و توسعه، حزب جمهوری‌خواه خلق را متهم کرد به این که بازی خطرناکی را شروع کرده و گفت: «اگر آن‌ها پیروز نشوند، ترکیه به هرج و مرج با پایانی نامشخص کشیده خواهد شد. ما این را نمی‌گوییم، تاریخ می‌گوید.» او به صورت مشخص به بحران‌های سیاسی، اقتصادی، کودتا‌ها و اعدام‌ها در دهه‌های ۷۰ و ۹۰ اشاره کرده و حزب کارگران کردستان، پ‌ک‌ک و جریان گولن را هم به این مجموعه از تهدید‌ها اضافه کرد. او اطمینان خاطر داد که حزبش در ۲۰۲۳ پیروز خواهد شد و ظاهراً قصد ندارد به همان توصیه‌ای عمل کند که زمانی به اجویت کرده بود. این اطمینان خاطر اردوغان در حالی است که نظرسنجی‌ها حاکی از افول محبوبیت اوست به نحوی که ۴۲ درصد در نظرسنجی مؤسسه ماک گفته‌اند که به اردوغان رأی نخواهند داد و تنها ۳۷ درصد از او حمایت کرده‌اند. محمدعلی کولات، رئیس سازمان نظرسنجی ماک، در این خصوص به روزنامه زمان ترکیه می‌گوید: «اردوغان همان‌طور که حزب عدالت و توسعه را به جایگاه و قدرت کنونی رساند، همان‌گونه نیز عامل شکست و افول آن خواهد شد.»
