ساخت مسکن در ایران همچنان به روش سنتی انجام میشود؛ این روش ساختوساز هم هزینه ساخت و هم زمان ساخت مسکن را افزایش میدهد، از این رو با توجه به نیاز کشور به ساخت واحدهای مسکونی جدید، نوسازی و بهسازی ساختمانهای فرسوده صنعتیسازی مسکن یکی از راههای کاهش هزینه و زمان ساخت مسکن عنوان میشود، اما به دلایل نامشخص هنوز صنعتیسازی مسکن در ایران جایگاهی ندارد، به طوری که به گفته یک شخص مطلع صنعتیسازی مسکن در ایران زیر ۱۰درصد است. بهعبارت دیگر ۹۰ درصد ساخت مسکن به روش سنتی انجام میشود.
بررسی وضعیت مسکن در ایران بیانگر آن است که ایران به ساخت یک میلیون واحد مسکونی در سال نیاز دارد. در عین حال سن بالای سازههای موجود مسکونی نشان از آن دارد که نیازمند نوسازی و بهسازی بافتهای مسکونی هستیم، اما واقعیت امر آن است که با روشهای سنتی نیاز بخش مسکن قابل تحقق نیست. از این رو کارشناسان حوزه مسکن بر این باورند که ایران باید در حوزه صنعتیسازی مسکن سرمایهگذاری کند.
به بیان عامیانه تیشه، تراز، شاغول، کمچه و شمشه بنا لوازمی است که در ساختوساز سنتی کاربرد جدی دارد، این در حالی است که در حوزه مهندسی ساخت و ساز دنیا لوازم صنعتیسازی مسکن جایگزین لوازم و ابزار آلات قدیمی و سنتی شده است.
اگر قرار باشد مثالی در زمینه فوق بزنیم، باید گفت کرومبندی در ساخت و سازههای مدرن با لیزر انجام میگیرد، اما در ساختوساز به روش سنتی همچنان ترازدستی، نخ، ریسمان و شمشه کاربرد دارد. همین یک مثال کافی است تا بدانیم وضعیت ساخت و ساز مسکن چقدر با صنعتیسازی فاصله دارد، از سوی دیگر لوازم و مصالحی در ساخت و ساز صنعتی مسکن کاربرد دارد که سرعت ساخت مسکن را به حداقل ممکن میرساند، اما در ایران ساخت مسکن یک تا دو سال زمان میبرد.
برخی از تحلیلگران بر این باورند که اعمال سیاستها و اقداماتی که به کاهش نرخ مسکن منتج میشود با مخالفت و مقاومت گروه ذینفعان گرانی مسکن همانند بانکها و برخی شرکتها که مالکان اصلی زمین و ساختمان به شمار میروند، روبهرو میشوند.
گره گرانی مسکن با افزایش ارزش دارایی بانکها
بانکها و برخی از شرکتها، دارایی ملکی زیادی دارند و رشد ارزش این داراییها برای آنها سودآور است، به طوری که اغلب افزایش سرمایه این بنگاهها از محل تجدید ارزیابی داراییهای غیرمنقول مثل زمین و مستغلات انجام میگیرد. از این رو صنعتیسازی مسکن که به افزایش ساخت مسکن و کاهش نرخ منتج میشود، بیشک با مقاومت ذینفعان گرانی زمین و مستغلات روبهرو میشود، اما در این بین افزایش نرخ زمین و مسکن طی سالهای گذشته وضعیت بدی را برای متقاضیان مسکن و مستأجران رقم زده است، به شکلی که صنعتیسازی مسکن دیگر یک انتخاب نیست، بلکه یک ضرورت است. به ویژه آنکه بخش قابل ملاحظهای از سازههای مسکونی موجود در شهرها و روستاها مقاومت چندانی در برابر زلزله ندارند.
جهش تولید مسکن فرصت استثنایی برای صنعتیسازی
رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، جهش تولید مسکن را فرصتی استثنایی برای رشد صنعتیسازی میداند و معتقد است: واقعیت این است که درصد مهمی از ساخت و ساز کشور، غیر از انبوهسازیهای مسکن مهر به صورت انفرادی ساخته میشود. اگر صنعتیسازی به انبوهسازی منحصر شود سهم و درصد آن کاهش مییابد. هنر ما این است که بتوانیم حتی در تکسازی نیز از عنصر صنعتیسازی استفاده کنیم.
محمد شکرچیزاده در گفتگو با تسنیم، با اشاره به اینکه انبوهسازی به شکل اجتنابناپذیری با موضوع صنعتیسازی پیوسته شده است، میافزاید: برای بهرهبرداری مناسب از منابع باید به تقویت عنصر صنعتیسازی در کشور بپردازیم و زمینههای صنعتیسازی را بهبود بخشیم. بدین شکل نیازی به انبوهسازی نیست. در ساخت و سازهای انفرادی که با سرمایههای اندک انجام میشود، بهتر است از مزایای صنعتیسازی استفاده شود. انبوهسازی بستر مناسبتری برای صنعتیسازی فراهم میکند، اما متضمن صنعتیسازی نیست.
وی با تأکید بر اینکه لزوماً صنعتیسازی سبکسازی نیست، تأکید میکند: ممکن است هزینههای سبکسازی به اندازهای باشد که ضرورتی وجود نداشته باشد و اگر ساختمانی یک یا دو طبقه باشد، سبکسازی ضرورتی پیدا نمیکند. میتوان گفت برای اقتصادیسازی کردن پروژه بسیاری مواقع اقتضا میکند که سبکسازی صورت بگیرد.
بازیابی آب با رشد صنعتیسازی ساختمان
رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با بیان اینکه مدیریت آب یکی از چالشهای امروز کشور است، میگوید: اگر بتوان در ساختمان مدیریت آب خاکستری را انجام داد و آن را بازیابی و مجدد از آن استفاده کنیم، بدین شکل به سمت صنعتیسازی پیش رفتهایم.
شکرچیزاده میافزاید: میزان مصرف انرژی نیز در ساختمانها بین ۴۰۰ تا ۴۵۰ کیلووات ساعت بر متر مربع در سال است. در صورتی که با همین وضعیت اقلیمی کشور به طور متوسط میتواند ۱۵۰ کیلووات در سال باشد. اگر بتوانیم در ساختمانی با اجرای درست مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان این امر صورت بگیرد، قاعدتاً باید به صورت عناصر و المانهایی باشد که به صورت صنعتی تولید میشود؛ بدین شکل به سمت صنعتیسازی پیشرفته پیش رفتهایم.
صنعتیسازی مسکن کمتر از ۱۰ درصد
وی با تأکید بر اینکه باید بهرهوری از صنعت ساختمان با سهم ۴۰ درصدی از اقتصاد را افزایش دهیم، میافزاید: ساختوساز متداول ما سنتی بوده و صنعتیسازی به طور کلی شاید کمتر از ۱۰ درصد است، بنابراین باید به سمت صنعتیسازی پیش برویم. فرصتهایی مانند مسکن مهر یا جهش تولید مسکن فرصتهایی استثنایی هستند که اگر هر میزان از آن محقق شود، میتواند زمینه صنعتیسازی را به صورت پایدار در کشور فراهم کند و تغییر پارادیمی در ساختوساز صورت دهد.