«دیدارتون به تأخیر می‌افته»، «طلسم و سحر برات افتاده»، «ازدواج موفق داری»، «دو تا بچه روی کارتت افتاده»، «شک نکن شفای مریضتو می‌گیری»، «دو وعده دیگه یه اتفاق خوب برات می‌افته، حالا یا ۲۲ روز یا دو ماه»، «باهات تماس می‌گیره»، «دلتنگته ولی جرئت نداره بیاد سراغت»، «رقیب داری» یا «خیانت شده بهت یا خیانت خواهد شد» و مواردی از این قبیل که ناگفته پیداست ادبیات چه کسانی است! همان افرادی که با کلی‌گویی درصدد پیش‌بینی آینده هستند تا ذهن شما را مثلاً با وقایع احتمالی پر، اما در ازای آن جیب‌تان را خالی کنند. این روز‌ها فالگیر‌ها میهمان ثابت برخی گعده‌های آخر هفته زنانه و حتی مردانه شده‌اند. جالب است که حتی برخی افراد باسواد، باعلم و آگاه به محال بودن پیشگویی آینده، فالگیری را در گعده‌های خود به عنوان یک بزم و سرگرمی راه می‌دهند؛ داستانی که همواره از آن نوشته و درباره آن نقد می‌شود، اما در هیچ دوره‌ای تمامی ندارد، مگر آنکه سواد کافی و رشد عقلی جامعه مانع از این شود که افراد پای خرافات با آینده خود قمار کنند. چه بسا که با جا انداختن مراجعه به مشاور و روانشناس، راهکار سازنده جایگزین اضطراب و ترس افراد شود.
دورهمی علمی یا خاله‌زنکی؟
دوستی با تحصیلات دوره دکترا تعریف می‌کرد که دورهمی صمیمی با سایر همکاران خود در زمان‌های تعطیلات پایان هفته دارند. در این جمع فردی که با همسرش دچار مشکلات شده و تقریباً به بن‌بست رسیده بود درددل می‌کرد؛ فردی که زندگی خوب و عادی داشته، اما چند وقتی است همسرش دچار توهم شده و به وی شک کرده است. یک بار از این جمع چند نفره اسم سحر و جادو بیرون می‌آید و همین کافی بود که حالا بعد از چند ماه بهانه گعده جمعی افراد تحصیلکرده از صحبت درباره آخرین مقاله و کتاب به صحبت‌های خاله‌زنکی فالگیر تنزل پیدا کند؛ موضوعی که گویا شبیه یک اعتیاد شده و این خانم فالگیر است که با ورود به جزئی‌ترین و خصوصی‌ترین لحظات و زندگی افراد، آن‌ها را به سمت دلخواه هدایت می‌کند. ماحصل این شده است که تک‌تک افراد این جمع پای خرافات آینده خود را قمار کردند.
درگیری با آینده
در توضیح بیشتر باید گفت همه دوست دارند نویدی از آینده به آن‌ها داده شود تا این نوید آن‌ها را امیدوار کند و بتوانند با این امید اضطراب‌های‌شان را کنترل کنند. جالب است گویی فالگیر‌ها این هدف را تشخیص داده‌اند و بعضاً محور صحبت‌های خود را از پیشگویی به سمت کلی‌گویی و مشاوره دادن سوق داده‌اند. وقتی کسی از جزئی‌ترین مسائل یک فرد و افرادی که با اسم کوچک آن‌ها را صدا می‌زند مطلع است، به جای روش پیشگویی به سمت ارائه راه‌حل پیش می‌رود و بعضی از این افراد برای سرکیسه کردن بیشتر مردم، طلسم و باطل‌السحر را هم پیشنهاد می‌دهند، البته پیشنهاد می‌دهند و هیچ اجبار و اصراری برای این موضوع وجود ندارد. از آنجا که نفس اعتیاد به این موضوعات بسیار ریز و نامحسوس است، افراد به خود می‌آیند و می‌بینند که ماه‌هاست درگیر فال و فالگیر و باطل‌السحر شده‌اند. شبیه این داستان و افراد کم نیستند. کسانی که از ابتدا اعتقادی به فالگیر نداشتند، اما وقتی به خود آمدند، این فالگیر است که بعداز ماه‌ها در حال هدایت چرخه زندگی افراد است. افراد بعضاً کم‌سواد و ناموفقی که فال و فالگیری را تنها یک منبع درآمد می‌بینند. در مقابل افراد تحصیلکرده‌ای که با یک شروع ناخواسته و بعضاً حتی تفریحی درگیر فالگیر‌ها شدند و حتی هفتگی و روزانه حساب خود را به حساب فالگیران خالی می‌کنند.
دلایل مراجعه به فالگیر
شاید اگر بخواهیم به صورت دقیق و خلاصه درباره درگیری افراد با فالگیر‌ها صحبت کنیم به چند شاخه اصلی و مهم برسیم؛ یکی درگیری افراد با فالگیر‌ها که به چشم یک تفریح نگاه می‌کنند، دیگری ترس از آینده و اضطراب حاکم بر آن که موجب می‌شود برخی افراد به سمت فالگیر‌ها هدایت شوند. نوع درگیری از درگیری افراد با فالگیر‌ها به دلیل اعتیاد برخاسته از آن است؛ هنگامی که افراد ناراحتی و نگرانی خاصی دارند، اما برای تسکین ناراحتی خود به این افراد مراجعه می‌کنند. اما فارغ از تمایل یکسری افراد مرفه به موضوع فالگیری در گعده‌های خود، این سؤال پیش می‌آید که چرا زنان تحصیلکرده به فالگیر مراجعه می‌کنند؟ پژوهشگران جامعه‌شناسی دانشگاه خوارزمی با انجام یک مطالعه، عوامل زمینه‌سازی را که باعث می‌شود زنان تحصیلکرده، از دعانویسی و فالگیری استفاده کنند، بررسی کردند. برای انجام این مطالعه از روش کیفی استفاده شد و با ۱۶نفر از زنان ساکن شهرستان رشت که به اماکن فالگیری و دعانویسی مراجعه داشتند، مصاحبه انجام شد. پس از انجام مصاحبه، مصاحبه‌های ضبط‌شده به متن نوشتاری تبدیل شد و مورد تحلیل قرار گرفت. تحلیل مصاحبه‌ها نشان داد دلایل مراجعه به دعانویس و فالگیر شامل مواردی، چون حل مشکلات مالی مانند بیکاری، کسب درآمد و رونق کار، تلاش برای پیدا شدن اشیای گمشده، درمان بیماری‌های جسمی و روانی و حل مسائل و مشکلات ازدواج مانند اختلاف زن و شوهر، شکست رابطه عاطفی و بخت‌گشایی است. یافته‌های این تحقیق حاکی از این است که «فرآیند جامعه‌پذیری»، «باور به فرهنگ این‌جهانی و آن‌جهانی»، «برخی تمایلات روان‌شناختی»، «مدرن‌شدن سازوکار‌های فالگیری و دعانویسی» و «گروه مرجع فرد»، شرایط زمینه‌ساز مراجعه افراد به فالگیر و دعانویس می‌شود. پژوهشگران این مطالعه می‌گویند: تحلیل صحبت‌های شرکت‌کنندگان نشان می‌دهد آن‌ها هنگام درماندگی در مواجهه با مشکلات خود و به دلیل غلبه باور‌های فرامادی، به دعانویسی و فالگیری روی می‌آورند. به طور کلی، فقدان مهارت‌های لازم برای چاره‌جویی از مشکلات زندگی، ناامیدی از کارایی روش‌های معمول، فقدان فرصت‌های دستیابی به منابع ارزشمند، نفوذ اعتقادات دینی و باور‌های خانوادگی، احساس ناکارآمدی روش‌هایی که متخصصان مشاوره پیشنهاد می‌کنند، تأثیرپذیری از اطرافیان و دیگران در گرایش به فالگیری و دعانویسی مداخله داشته است.
وظیفه جامعه برای حل بحران
به گفته این محققان، با آنکه تجربه مراجعان از نظر حل مشکلات فردی‌شان متفاوت است، برخی افراد، نه تنها هیچ نتیجه‌ای از مراجعه به فالگیر و دعانویس نگرفته‌اند، بلکه حتی مشکلات جدیدی هم برای‌شان ایجاد شده است، اما نکته جالب این است که این تجربه منفی، باعث نشده است آن‌ها به طور کلی از دعانویسی و فالگیری منصرف شوند. آنان ناتوانی دعانویس و فالگیر را به ماهیت پدیده فالگیری و دعانویسی تعمیم نمی‌دهند و این امر، معرف دیگری برای رسوخ باور‌های فرامادی در بین مصاحبه‌شوندگان است.
پژوهشگران این مطالعه اعتقاد دارند، در صورتی که نهاد‌های جامعه، از کفایت لازم برای رفع مشکلات مردم و حمایت از آن‌ها برخوردار نباشند، این احتمال که افراد از طریق سازوکار‌های شخصی و استفاده از روش‌های غیرمتعارف به مقابله با مشکلات بپردازند، افزایش می‌یابد. به اعتقاد برخی جامعه شناسان نیز اصول و بنای جادوگری از نادانی‌های بشر سرچشمه می‌گیرد. این افراد معتقدند افراد فرصت‌طلب از گرفتاری‌های مردم سوءاستفاده می‌کنند و همین قضیه باعث بروز اقدامات متعدد می‌شود. بر همین اساس شاید بهترین و سازنده‌ترین روش برای کمرنگ کردن مراجعه افراد و درگیری با فالگیر، برجسته ساختن ضرورت مراجعه به مشاور و روانشناس برای حل بحران‌های زندگی باشد.
