علوم انسانی که به‌عنوان پایه و اساس علوم حقوقی و قضائی، چارچوب‌های اجتماعی را تبیین می‌کند، نقد و نقدپذیری را ابزار پرسش‌گری و پاسخگویی و مسیری برای دستیابی به کمال و اصلاح اجتماع معرفی می‌کند و آن را سرمایهای گرانبها برای شناخت کاستیها و نواقص می‌داند.
از طرفی، سند تحول قضائی به عنوان سند بالادستی برای رسیدن به آنچه تعالی دستگاه قضا عنوان شده، نقد مطلوب از قوه قضائیه را مورد اشاره قرار داده و به مساعدت و حمایت متناسب از منتقدین دارای نقد در چارچوب قانون از طریق تأمین امنیت مادی و معنوی ایشان با اصلاح قوانین و مقررات مرتبط تأکید کرده است.
بر این اساس قوه قضائیه در راستای اجرای مأموریت‌های مندرج در اصل ۱۵۶ قانون اساسی به خصوص «احیای حقوق عامه، گسترش عدل و آزادی‌های مشروع» و نیز راهکار‌های مندرج در سند تحول قضائی، در حال برگزاری "جشنواره نقد برتر قوه قضائیه" است و فراخوان این جشنواره هفته گذشته منتشر شد.
برای آشنایی با چند و، چون این جشنواره و اهدافی که آن را دنبال می‌کند با "علیرضا مسعودی‌فر" دبیر جشنواره نقد برتر قوه قضائیه گفت‌وگویی انجام دادیم که متن آن در ادامه آمده است:
چرا قوه قضائیه اقدام به برگزاری جشنواره‌ای کرده که در آن خود او در بوته و معرض نقد قرار می‌گیرد؟
برای نخستین بار از سوی قوه قضائیه جشنواره نقد برتر قوه قضائیه برگزار می‌شود تا نقد‌های کارآمد و کارشناسی در خصوص عملکرد این قوه مورد داوری قرار بگیرد. برگزاری این جشنواره به این دلیل است که؛ در سند تحول قضائی پیش‌بینی شده تا تحت عنوان تقدیر از نقد‌های برتر، نسبت به قوه قضائیه نقد‌های کارشناسی و مطلوب ارائه شود. الان در جامعه این گمانه‌زنی وجود دارد که قوه قضائیه از جمله دستگاه‌هایی است که تاب و توان نقد در آن نیست و این قوه نقد را نمی‌پذیرد؛ ولی با این کار ـ که تأکید می‌کنم تبلیغاتی و نمایشی نیست بلکه به صورت کاملاً واقعی برگزار می‌شود ـ قوه قضائیه می‌خواهد بگوید از نقدی که مبنای منطقی، علمی و عملی داشته باشد نه تنها استقبال می‌کند؛ بلکه از نقدکننده تقدیر می‌شود و حتی به سراغ اصلاح آن مشکلاتی که در نقد مطرح شده، می‌رود و در مقام پاسخگویی توضیح می‌دهد که اصلاح رویه مبتنی بر نقد وارده انجام شده است.
اینکه قوه قضائیه خودش جشنواره‌ای برگزار کند و در آن نقد‌ها را انتخاب کند کار تبلیغاتی محسوب نمی‌شود؟
جلسه‌ای در محضر رئیس قوه قضائیه داشتیم که تأکید کرد که به هیچ عنوان نباید کار تبلیغاتی صورت بگیرد و جشنواره نقد باید کاملاً حقیقی باشد. به خاطر اینکه تصور بر این نباشد که خود قوه قضائیه نقد‌ها را انتخاب می‌کند، این انتخاب را از خود قوه گرفتیم. یعنی الان بانک اطلاعات داوران را ایجاد کردیم تا نظارت بر انتخاب و داوری نقد‌ها را به‌عهده داشته باشند.
نقد‌ها در چه حوزه‌هایی تعریف شده‌اند؟
مخاطبین جشنواره برای نقد در چهار حوزه تعریف شده‌اند؛ فعالان رسانه‌ای، فعالان اجتماعی، مراکز علمی و دانشگاهی و حوزه‌های علمیه و همچنین نهاد‌های مردمی. یعنی ناقدان باید در این ۴ حوزه نقد خود را مطرح کنند و در حقیقت این جشنواره نقد عمومی نیست.
با این توضیح که رسانه‌ها بازو‌های توانمندی برای نقد محسوب می‌شوند و فعالان رسانه‌ای همیشه مطالبی برای نقد کارآمد دارند، آیا نقد‌ها باید از سوی رسانه مطرح شود یا خبرنگاران و اصحاب رسانه‌ها؟
در این جشنواره هر کسی که به عنوان فعال رسانه شناخته می‌شود مانند کسی که در یک خبرگزاری یا در یک نشریه فعالیت می‌کند در بخش فعالان رسانه‌ای، نقد‌های خود را ارسال کنند.
آیا جشنواره تک‌دوره‌ای است یا دوره‌های بعد آن را برگزار خواهید کرد؟
تأکید می‌کنم که امسال نخستین دوره جشنواره برگزای می‌شود و بنای ما این است که آن را به صورت مستمر برگزار کنیم. همچنین در نظر داریم مراسم اختتامیه و معرفی آثار و ناقدان برتر را در هفته قوه قضائیه در ابتدای تیرماه امسال برگزار کنیم.
موضوعات نقد مشخص شده است؟
شرکت‌کنندگان می‌توانند در چهار حوزه‌ای که از آن نام برده شد، قوه قضائیه را در خصوص همه مأموریت‌هایی که به موجب قانون اساسی دارد مانند رسیدگی به دعاوی و اختلافات، تعقیب و کشف جرم، نظارت بر اجرای قوانین، پیشگیری از وقوع جرم و ... نقد کنند. این موارد جزو اولویت‌های قوه قضائیه طبق اصل ۱۵۶ قانون اساسی است و نقد‌ها می‌تواند در حوزه‌های ساختاری، مدیریتی و فرآیند‌ها تدوین شود.
قالب خاصی برای نقد اعلام کرده‌اید؟
جشنواره قالب‌های مختلفی برای ارسال نقد دارد؛ شرکت‌کنندگان می‌توانند آثار نقد خود را در قالب مقاله، مصاحبه، کتاب، عکس، فیلم، مقاله، خاطره، یادداشت و ... و هر اثر تولیدی دیگری ارسال کنند و در این دوره جشنواره محدودیتی برای دریافت نقد اعلام نشده است. این جشنواره صرفاً به دنبال دریافت نقد است و اگر اشکال داشته باشد و یا اینکه فرآیند نقد شده در ساختار قوه قضائیه نباشد، در روند هیئت‌های داوری رد می‌شود، پس هیچ محدودیتی از این حیث وجود ندارد.
جشنواره چه زمانی برگزار می‌شود؟
فراخوان جشنواره هفته گذشته منتشر شده و شرکت‌کنندگان تا ۱۵ خرداد فرصت دارند تا آثار خود را از طریق نشانی اینترنتی www.Naghd.eadl.ir به دبیرخانه ارسال کنند. کار داوری ابتدایی یا پایش در دبیرخانه، از هم‌اکنون که ۲۲ نقد ارسال شده، آغاز شده است و در ادامه داوران نقد‌های برتر را انتخاب و در اختتامیه جشنواره که در هفته قوه قضائیه برگزار خواهد شد، معرفی خواهند کرد.
با توجه به اینکه تولید نقد کارشناسی‌شده و کارآمد و نیز داوری تخصصی زمان‌براست، به نظرتان مدت زمان کمی در نظر گرفته نشده است؟
اگر دیدیم که فرآیند مطلوب و در نظر گرفته شده تکمیل نمی‌شود، می‌توانیم زمان دریافت آثار و داوری آن را تمدید کنیم، اما همانطور که اعلام کردیم؛ تا به امروز (۲۸ اردیبهشت) ۲۲ نقد در دبیرخانه جشنواره ثبت شده است.
انتخاب داوران جشنواره به طریق بوده است؟
برای داوری جشنواره بانک اطلاعاتی داوران را پیش‌بینی کردیم و هم‌اکنون حدود ۲۰۰ نفر در آنجا ثبت شده‌اند. برای انتخاب داور‌ها هم از همه مراکز علمی کشور و از همه حوزه‌های علمیه کشور و از همه انجمن‌های علمی و صنفی کشور استعلام گرفته‌ایم و درخواست کرده‌ایم که داوران پیشنهادی خود را با اولویت یک به بعد معرفی کنند. این مراکز هم افراد صاحب‌نظر و متخصص را معرفی می‌کنند. تأکید می‌کنم که اینطور نیست که داوران را بر اساس سلایق خودمان انتخاب و به عنوان داور منصوب کنیم. ما حتی داوران را هم بر اساس تخصصی که دارند، پالایش می‌کنیم و برای نمونه؛ کسانی که میخواهند در حوزه رسانه داوری کنند، متخصصان این حوزه خواهند بود. داوران تخصصی در حوزه‌های ۴ گانه اعلام شده برای نقد، نقد‌های پالایش شده از سوی دبیرخانه را دریافت و در هر حوزه سه نقد انتخاب و معرفی می‌کنند.
چینش داوری در این حوزه‌ها، الزاماتی هم دارد؛ از جمله اینکه داوران باید فرآیند‌های قضائی و ساختار قوه قضائیه را به‌خوبی بشناسند. برای این منظور برنامه‌ای دارید؟
به لحاظ اینکه این شائبه وجود نداشته باشد که قوه قضائیه سانسور می‌کند، تأکید جشنواره بر این بوده که داوران با استعلام از مراکز علمی و حوزوی و صنفی انتخاب شوند. اما در گروه‌های کارشناسی در امر داوری می‌توانیم از نیرو‌های حقوقی و قضائی که الان در دستگاه قضا مسئولیت ندارند استفاده کنیم؛ مثلاً در هر گروه یک قاضی بازنشسته حضور داشته باشد که اشراف به روند قضائی و ساختار قوه قضائیه دارد و اگر در جایی اشکالاتی وجود داشت، آن را به داوران اعلام کند. اما در هر صورت انتخاب نهایی آثار با داوران است.
داوران در حوزه‌های ۴ گانه از یک تخصص بهره می‌برند؟
سند تحول قضائی یک تکلیفی مشخص کرده که خود دستگاه قضا کوچک‌ترین دخالتی در انتخاب آثار نداشته باشد؛ بنابراین تأکید کردیم که تقدیر از نقد‌های برتر درباره قوه قضائیه با نظرسنجی مستقیم از صاحب‌نظران صورت بگیرد. بر این اساس در داوری ابتدایی یک ترکیب سه نفره متخصص حقوقی، متخصص در حوزه نقد وارده و نیز یک متخصص جامعه‌شناسی حضور خواهند داشت تا نقد‌ها را بررسی و در نهایت اعلام کنند که کدام اثر به داوری نهایی راه پیدا کند. حتی برنامه این را داشتیم که داوران معرفی شده برای جشنواره از میان خود هیئت داوری نهایی را انتخاب کنند که به دلیل نبود زمان کافی، در این دوره داوران را دبیرخانه انتخاب خواهد کرد، اما در دوره‌های بعدی قطعاً خود داوران از میان خود هیئت داوران نهایی را انتخاب خواهند کرد.
سرنوشت نقد‌های برتر چه خواهد شد؟
در مجموع چهار حوزه داریم که در هر حوزه ۳ اثر به عنوان آثار اول تا سوم معرفی خواهند شد، پس ۱۲ اثر در این جشنواره به عنوان نقد‌های برتر معرفی می‌شوند و در اختتامیه جایزه دریافت می‌کنند. قوه قضائیه در قبال این نقد‌ها خودش را پاسخگو می‌داند و از طریق سخنگوی خود پاسخ‌های لازم را در خصوص نقد‌های واصله و اقداماتی که برای برطرف کردن آن‌ها در نظر خواهد گرفت، اعلام خواهد کرد. رئیس قوه قضائیه تأکید کرده است که نقد‌های وارده باید منتهی به اصلاح ساختار و رویه‌ها شود و تأثیر مثبت آن در قوه قضائیه دیده شود.
جایزه نفرات برتر جشنواره چیست؟
به نفرات اول یک سکه تمام، به نفر دوم، نیم‌سکه و به نفر سوم ربع سکه تقدیم می‌شود.
آیا این جشنواره به سرنوشت جشنواره آرای برتر جایگزین حبس که معاونت اجتماعی قوه قضائیه متولی برگزاری آن بود، اما سال گذشته برگزار نشد، دچار می‌شود؟!
اتفاقاً در همین جشنواره نقد برتر، نتایج آرای برتر جایگزین حبس و نیز بحث ایده و فرصت‌ها پیش‌بینی کردیم و در مراسم اختتامیه از آرای برتر و نیز ایده‌های برتر تقدیر خواهد شد.
