سرویس جامعه جوان آنلاین: اهمیت علم و ارتباط آن با زندگی روزمره مردم، توسعه آموزش عالی را طی چند دهه گذشته با تحولات بسیاری روبرو کرده و در این مسیر دانشگاهها از نسل اول یعنی دانشگاههای آموزشمحور به سمت دانشگاههای پژوهشمحور عبور کردند. اما جوامع در ادامه توقع کارآفرینی از دانشگاهها هم داشتند که باعث شد نسل سوم این دانشگاهها بروز کنند و کلیدواژههایی مانند شرکتهای دانشبنیان یا شرکتهای منشعبشده از دانشگاهها مطرح شده و درآمدزایی دانشگاهها به یکی از معیارهای موفقیت آنها تبدیل شود.
امروزه دانشگاههای نسل چهارم یعنی دانشگاههای مسئولیتپذیر نسبت به جامعه به تدریج جای خود را باز میکنند و مردم انتظار دارند اگر برای نمونه بحرانی مانند کرونا دامن آنها را میگیرد پیش و بیش از بقیه نهادها دانشگاه و مراکز علمی راهحل ارائه دهد.
وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به عنوان متولی اصلی آموزش عالی در کشور، محل آموزش بیش از دو میلیون دانشجوی دانشگاههای دولتی و زمینهساز فعالیت نزدیک به ۶۰ هزار عضو هیات علمی در دانشگاهها، پژوهشگاهها و موسسات پژوهشی و تحقیقاتی وابسته به آن و مهمتر تعیین کننده در نقش پیشنهاددهنده و اجراکننده سیاستهای اصلی این بخش است و ناگفته پیداست نقشی مهم در توسعه گفتمان علمی در کشور در کنار نهادهای دیگر دارد.
محمدعلی زلفیگل که از شهریور گذشته سکان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری را در دست گرفت، اولین هدف خود را در جلسه رای اعتماد مجلس شورای اسلامی روزآمد کردن مقررات حوزه فناوری اعلام کرده و گفته بود: مقررات حوزه فناوری کارآمد نیست و با حمایت نمایندگان تلاش میکنیم در برنامه توسعه هفتم خلأهای قانونی اصلاح، قوانین لازم، الحاق و حمایت ویژه از فناوری مقدور شود.
تاکید وی بر اهمیت نقش فناوری در توسعه زیستبوم علمی کشور با انتخاب شعار تولید؛ دانشبنیان، اشتغالآفرین برای سال ۱۴۰۱ از سوی مقام معظم رهبری همراه شد که زمینه را برای توجه بیشتر به این بخش فراهم میکند.
روند فعالیتهای دانش بنیانی از سال ۸۹ و با تصویب قانون حمایت از شرکتها و موسسات دانش بنیان و تجاری سازی نوآوریها و اختراعات در کشور آغاز شد. امروز تعداد شرکتهای دانش بنیان که روند ارزشیابی آنها از سال ۹۲ با روند دانش بنیان شدن ۵۵ شرکت آغاز شد، بعد از ۹ سال به ۶ هزار و ۸۳۷ شرکت دانش بنیان و نوپای نوع ۱ و ۲ رسیده است. اما نرخ رشد کم این شرکتها طی سالهای اخیر (سال ۹۷ تعداد ۴ هزار و ۵۰ شرکت و سال ۹۹ تعداد ۵ هزار و ۷۰۵ شرکت بر اساس آمار معاونت علمی) نسبت به سالهای پیش از آن و کم بودن سهم صنایع فرهنگی، خلاق و علوم انسانی و اجتماعی (۱۶ شرکت) تا حدی نقطه ضعف توسعه اقتصاد دانش بنیان است.
وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در گفتگو با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا در مورد اقدامات انجام شده برای توسعه اقتصاد دانشبنیان طی مدت ۹ ماه هدایت وزارت علوم اظهار داشت: طرحهایی که در این زمینه داشتهایم شامل طرح دستیار فناور، گرنت فناوری، افزایش ظرفیت پسادکتری و راهاندازی سامانه نان (نظام ایدهها و نیازها) باعث افزایش حضور دانشجویان و دانشآموختگان در شرکتهای دانش بنیان و هستههای فناور شد تا آنها با مسیر و فرایند تبدیل ایده به محصول آشنا شوند و یاد بگیرند چطور میتوان یک ایده را آزمایش و تبدیل به محصول کرد.
در دوره جدید وزارت علوم، تحقیقات و فناوری احساس کردیم در چند حوزه باید تحولاتی صورت بگیرد. یکی از این حوزهها توجه ویژه به فرایند تبدیل ایده به محصول است. حوزه دیگر این است که موضوعات پژوهشی باید نیازمحور و تقاضامحور باشد که بر اساس آن سامانه نان با هدف تقاضامحور کردن پژوهشها راهاندازی شد.
وزیر علوم توضیح داد: این سامانه فراتر از سامانههای مشابه است که پیشتر داشتیم و همه نیازها را پوشش میدهد. آن سامانهها (مانند فن بازار، سمات ملی، ساجد، ساتع و غیره) بخشی و جزیرهای عمل میکردند، اما سامانه نان یکپارچه همه نیازها را نمایه سازی میکند. همچنین سامانه نان میتواند به ما نشان دهد دانشگاهها چقدر در راستای نیازهای جامعه حرکت کرده اند، هر چقدر دانشگاهها در این راستا پژوهش و دستاورد داشته باشند، بر همان اساس رتبه بندی میشوند و پایگاه استنادی جهان اسلام به صورت خودکار این رتبه بندی را انجام میدهد.
وی تاسیس صندوق عالی علوم، تحقیقات و فناوری (عتف) را گام دیگر وزارت علوم برای توسعه اقتصاد دانش بنیان دانست و گفت: این صندوق که اعتبارات آن نیز مشخص است، پروژههای نیازمحور را حمایت میکند.
زلفی گل در مورد کند شدن روند افزایش شرکتهای دانش بنیان گفت: این موضوع درست است و دلیل آن توجه نکردن به زمینههای زایش و رویش شرکتهای دانش بنیان در سالهای اخیر بود. پارکهای علم و فناوری و مراکز رشد در وزارت علوم متولی مستقیم نداشت که با افزوده شدن معاونت فناوری و نوآوری به مجموعه معاونتهای وزارت علوم با سیاست گذاریها و بودجهای که داده میشود، سعی میکنیم با جذب ایدهها در مراکز رشد و پارکهای علم و فناوری شرایطی را ایجاد کنیم که فرایند تبدیل هسته فناور و شرکت دانش بنیان روند منطقی و زایش و رویش مستمر داشته باشد.
تدوین آیین نامه ارتقای اعضای هیات علمی به زودی
وزیر علوم در مورد تعداد کم شرکتهای دانش بنیان در زمینه علوم انسانی نیز خاطرنشان کرد: در زمینه علوم انسانی هنوز سیاست ها، آیین نامهها و رویکردهای مناسب این رشتهها که باید در نظر گرفته و طراحی میشد، هنوز انجام نشده است و از طرف دیگر شاید نوع انتظارات در بحث فناوری از رشتههای علوم انسانی باید تغییر کند، چون این علوم فناوری نرم هستند، ولی نیاز است مطالعه و برنامه ریزی شود.
زلفی گل در مورد آخرین اقدامات در مورد تغییر آیین نامه ارتقای اعضای هیات علمی گفت: در حال نهایی کردن آیین نامه پایههای تشویقی هستیم و بعد سراغ آیین نامه ارتقا میرویم.
برای این امر باید مطالعات دقیقی صورت بگیرد و برای این منظور نیاز به برنامه ریزی جامع الاطراف و زیرساختهایی است، زیرا این آیین نامه برای اعضای هیات علمی رشتههای مختلف طراحی و لحاظ میشود.
زلفی گل با ارائه نمونهای گفت: برای آیین نامه ارتقا برای تحقیقات نیازمحور امتیاز خاصی قائل خواهیم شد که به پیشنیازهایی مانند عملیاتی شدن سامانه نان، راه افتادن صندوق عالی عتف و حمایت شورای عالی عتف نیاز دارد. همچنین عدالت پژوهشی برای این امر ضروری است یعنی پروژهها فقط به افراد یا دانشگاههای خاصی سفارش داده نشود و همه بتوانند این پروژهها را انجام دهند؛ زیرا آیین نامه برای کل کشور است و زمینه باید طوری فراهم باشد که اعضای هیات علمی بتوانند انتظارات و اهداف آیین نامه را محقق کنند.
زلفی گل افزود: از جمله موارد دیگر بحث توجه به فرایند اموزش است. برنامه ریزی کرده ایم استادان و اعضای هیات علمی جدید حتما دوره روش مدرسی و منش استادی را از پیشکسوت کسب تجربه کنند. شیوه نامهای در این زمینه در حال طراحی در موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی است تا استادانی که میخواهند کتاب تالیف کنند برای اثربخشی و محتوای کتاب بر اساس آن تالیف کنند.