وقتی بارش‌های ویرانگر تابستانی آغاز شد، همه از تخریب و آسیب به منازل و مزارع کشاورزی و فروریختن پل‌ها گفتند. سیلاب‌هایی که به چند استان و ده‌ها شهر و روستا خسارات زیادی وارد کرد، اما خبر امیدوار کننده‌ای هم داشت و آن هم احیای برخی تالاب‌های خشک شده بود. بارش‌های چند روز اخیر و جریان سیل پس از چهار سال، کام «گاوخونی» را‌تر کرد و به این تالاب خشکیده جان دوباره داد. پهنه عظیمی که از بهار ۹۸ تاکنون آب درستی به حلقش ریخته نشده بود.
پرآب شدن تالاب‌ها و آبگیری سد‌ها به دنبال بارش‌های اخیر بخشی از خبر‌های خوشی هستند که این روز‌ها به گوش می‌رسد. خبر‌هایی که حکایت از نشان دادن روی خوش آسمان و باران سیل آساست.
خوشبختانه به واسطه بارندگی‌هایی که اتفاق افتاده، تالاب‌ها وضعیت نسبتاً مناسبی پیدا کرده‌اند و این در حالی است که در سال‌های اخیر بحران خشکسالی و کاهش بارندگی‌ها، توجه به تالاب‌ها که در پایین‌دست رودخانه‌ها قرار داشتند را به حداقل رسانده بود.
این اکوسیستم‌های طبیعی، چون در پایین‌دست قرار دارند، توجهی به سهم یا به عبارتی حق‌آبه‌شان نمی‌شود. اما بارندگی‌هایی که این مدت اتفاق افتاده ورق را برگرداند تا شاهد بهبود وضعیت‌شان باشیم. از سوی دیگر به گفته مسئولان ذخیره آبی کشور هم با بارش‌های کنونی بهتر شده، اما همچنان کمبود آب جبران نشده و بارش‌ها نمی‌توانند برداشت‌های آبی زیرزمینی را جبران کنند.
کام گاو خونی‌تر شد
بارش‌های موسمی و جریان سیل پس از چهار سال، کام «گاوخونی» را‌تر کرد و به تالاب خشکیده جان دوباره داد.
تالاب بین‌المللی گاوخونی که با وسعت ۴۷ هزار هکتار در جنوب شرق استان اصفهان و ۲۰ کیلومتری شهر ورزنه قرار دارد، در ۲۳ سال گذشته با بحران خشکیدگی رو‌به‌رو بوده و در این سال‌ها حقابه آن به طور کامل تأمین نشده است.
حدود ۴ سال پیش یعنی فروردین ۱۳۹۸ بود که بعد از بارش‌های شدید و در پی وقوع سیل پس از ۱۵ سال خشکی، حدود ۵ میلیون مترمکعب آب به این پهنه عظیم رسید و این در حالی است که سهم گاوخونی از زاینده‌رود طی سال‌ها تنها اندک پساب فاضلاب تصفیه‌خانه‌ها و زهاب‌های کشاورزی بوده است.
اما امروز و با بارندگی و وقوع سیلاب در محور‌های ورزنه و نایین، این سیلاب به سمت گاوخونی هدایت شد.
یکی از ساکنان ورزنه و از دوستداران محیط‌زیست و تالاب گاوخونی که معتقد است که سیلاب‌ها از سمت قلعه خرگوشی در شرق تالاب و نیز از سمت گردنه ملأ‌احمد ورزنه در ضلع شمال غرب تالاب وارد گاوخونی شده است. تالاب بین‌المللی گاوخونی پیش از این بارش‌ها در بدترین شرایط ۲۰ سال اخیر قرار گرفته بود و با ۹۸ درصد خشکی به بیابان و کانون ریزگرد تبدیل شده بود.
در حال حاضر جریان سیلابی از شهرضا نیز به سمت تالاب گاوخونی رسیده که می‌تواند روز‌های بهتری را برای این تالاب رقم بزند.
هنوز حال تالاب‌ها خوب نیست
با این بارش‌ها امیدوارنه‌تر می‌توان به اقداماتی که برای احیای تالاب‌های کشور آغاز شده، نگاه کرد.
واقعیت این است که ایران در کمربند خشک زمین قرار دارد. این دلبستگی‌ها به بارش‌ها و کمک طبیعت را باید کنار بگذاریم و با شرایط واقعی برای کشور برنامه‌ریزی کنیم. در ایران باید با شرایط خشک بودن کشور تطبیق داده شویم.
بار‌ها اعلام شده که ٧٥درصد تالاب‌های کشور وضعیتی بحرانی یا در معرض خطر دارند. این هشدار در روز‌هایی که خبر‌های خوبی از وضع تالاب‌های کشور به گوش می‌رسد هم تکرار می‌شود.
باید پذیرفت در حال حاضر هم وضع همان است. با این تفاوت که تالاب‌هایی که وضع بحرانی داشتند به در معرض خطر تغییر وضعیت داده و از حالت بحرانی خارج شده‌اند. این اتفاق بیشتر در تالاب‌های رخ داده که باران زیادی در بالا دستشان باریده است.
سیلاب هر چند که خسارت‌های بسیاری به همراه داشت، اما توانست به بهبود وضع تالاب‌ها در برخی مناطق کمک کند. با این حال وضع تالاب‌ها در مناطق مرکزی و جنوبی هنوز خیلی خوب نیست.
ثمرات اقتصادی تالاب‌ها برای جوامع محلی
از اهمیت تالاب‌ها همین بس که بدانیم یکی از پرثمرترین و حاصلخیزترین اکوسیستم‌ها در دنیا هستند که با جنگل‌های بارانی قابل مقایسه بوده و به عنوان غنی‌ترین اکوسیستم، بیشترین تنوع زیستی را به خود اختصاص داده‌اند.
تالاب‌ها تقریباً شش‌درصد مساحت کره زمین را تشکیل مى‌دهند و انواع گونه‌های مختلف گیاهان، حشره‌ها، دوزیستان، خزندگان، پرندگان، ماهی‌ها و پستانداران می‌توانند بخشی از اکوسیستم تالاب باشند. جوامع زیست‌محیطی از تالاب به عنوان بخشی از چرخه زندگی یا تمامی چرخه‌زندگی خود استفاده می‌کنند به طوری‌که برگ و ساقه گیاهان مرده را در آب می‌ریزند و ذرات کوچک مواد آلی را به نام پوده تشکیل می‌دهند. این مواد غنی، غذای بسیاری از حشرات کوچک آبزی، صدف‌ها و ماهی‌های کوچک را که خود، غذای ماهی‌ها، خزندگان، دوزیستان، پرندگان و پستانداران بزرگتر هستند را تشکیل می‌دهد. از این‌رو می‌توان تالاب را به عنوان یک سوپر مارکت زیستی تشبیه نمود. در حال حاضر ۱۴۱ تالاب دارای ارزش اکولوژیکی در ایران با وسعت بیش از ۳ میلیون هکتار شناسایی شده که از این تعداد ۲۵ تالاب با بیش از یک میلیون‌و ۴۰۰ هزار هکتار مساحت در سایت کنوانسیون رامسر ثبت شده است.
تالاب‌ها در طبیعت کارکرد‌های زیادی دارند که یکی از مهم‌ترین آن‌ها جذب گردشگر و به دنبال آن درآمد برای جوامع محلی است از این‌رو از سال ۱۳۹۹ طرح حفاظت از تالاب‌های ایران با همکاری وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، در جهت مدیریت زیست‌بومی تالاب‌ها و نیز با هدف آگاه‌سازی جوامع محلی اطراف این اکوسیستم آبی و درآمد برای آن‌ها آغاز شده است.
فایده اقتصادی تالاب‌ها به خصوص برای جوامع محلی اطراف آن غیر قابل انکار است، برخی مطالعات نشان می‌دهد که اکوسیستم‌های طبیعی مانند جنگل، دریا و کوه ارزش اقتصادی زیادی دارند، اما عده‌ای از صاحبنظران بر این باورند که ارزش اقتصادی تالاب‌ها حدود ۱۰ برابر جنگل‌ها و ۲۰۰برابر زمین‌های زراعی است، بنابراین می‌توان گفت که معیشت مردم محلی اطراف تالاب‌ها با حیات این اکوسیستم آبی گره خورده که حتی با کمی تأمل و برنامه‌ریزی می‌توان از طریق رونق گردشگری پایدار و بهره برداری خردمندانه از تالاب‌ها درآمد بیشتری را کسب کرد که علاوه بر دولت‌ها، جوامع محلی نیز می‌توانند از آن منتفع شوند.
