صنعت گردشگری یکی از بزرگترین و پربازده‌ترین فعالیت‌های اقتصادی در دنیا است که بالاترین میزان ارزش افزوده را ایجاد می‌کند و بطور مستقیم و غیر مستقیم، سایر فعالیت‌های اقتصادی و فرهنگی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. بدون هیچ شکی ایران کشوری چهار فصل و زیباست و همه ما بر این موضوع واقف هستیم که کشورمان یکی از قطب‌های گردشگری خاورمیانه محسوب می‌شود. در مقایسه سایر کشورهای خاورمیانه، نقش و اهمیت گردشگری در ایران شاید کم تر دیده شده است. کشورمان با تمامی منابع و امکانات گردشگری که در اختیار دارد تنها یک درصد درآمد جهانی صنعت گردشگری را به خود اختصاص داده است درحالی که ایران نه تنها از نظر جاذبه‌های محیط زیستی ظرفیت زیادی برای جذب توریست دارد بلکه قدمت تاریخی کشور و همچنین ظرفیت‌های صنایع دستی، گردشگری سلامت و ... می‌طلبد تا توجه بیشتری به این حوزه داشته باشیم. از همین رو خبرگزاری فارس میزبان علی دارابی قائم‌مقام وزیر و معاون میراث‌فرهنگی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کشور بود. در ادامه مشروح این پرسش و پاسخ را می‌خوانید:
*آقای دکتر به عنوان اولین سوال مهم‌ترین مسئله‌ای که در یک سال گذشته پیگیری شد و به نتیجه رسید چه اقدامی بوده است؟
وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به سه بخش تقسیم‌بندی می‌شود، در حوزه میراث فرهنگی ۷ هزار سال پیشینه تاریخی داریم و حدود ۳۵ هزار اثر ثبت شده در فهرست آثار ملی داریم و جزء 10 کشور برتر دنیا و 5 کشور برتر آسیا در ثبت آثار ملموس و ناملموس در فهرست میراث جهانی هستیم. در یک سال گذشته چند کار بزرگ انجام دادیم، لایحه شرح وظایف وزارتخانه که اقدام مهمی بود را پیگیری کردیم. در سال ۹۸ با تبدیل سازمان به وزارتخانه، قرار بود شرح وظایف این وزراتخانه تقدیم دولت شود، پس از روی کار آمدن ما در همان ماه‌های نخست با این مسئله مواجه شدیم و وقت زیادی از ما گرفت. این کار انجام شد و تقدیم دولت شد. برای نخستین بار در اسناد بالادستی نظام، موضوع میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی جایگاه پیدا کرد، در سند بالای دستی نظام رد پایی از موضوعات این وزارتخانه نبود که این کار انجام شد و خوشبختانه در سیاست کلی نظام این موضوع جای گرفت و برنامه هفتم توسعه هم بر اساس این سند بالادستی نوشته خواهد شد.
*در زمینه ارائه تسهیلات برای سرمایه‌گذاری در این حوزه چه اقداماتی انجام داده‌اید؟
با فروکش کردن کرونا، با سونامی سفر مواجه شدیم و جمعیت زیادی به نقاط مختلف کشور سفر کردند، حجم سفرها سخت بود اما پیش‌بینی لازم انجام شده بود، مقصد اصلی مردم اماکن تاریخی و گردشگری بود. همچنین بعد از کرونا موضوع لغو روادید برای برخی کشورها پیگیری شد. ۲۳ دستگاه به غیر از این وزارتخانه در سند راهبردی توسعه‌ی گردشگری وظایفی دارند و هماهنگی بین دستگاهی کاری دشوار است اما برای ارایه تسهیلات بانکی برای حوزه گردشگری و صنایع دستی اقدامات خوبی انجام شد و ما جزو سه دستگاه اول هستیم که تسهیلات را برای سرمایه‌گذاران استفاده کرده‌ایم. باید نظام مسائل وزارت میراث فرهنگی و گردشگری را شناسایی و تدوین می‌کردیم و اکنون سند چشم‌انداز و سند تحول در حال نهایی شدن است، در حوزه صنایع دستی اقدامات خوبی از جمله حمایت از بازارچه‌های صنایع دستی و گسترش آنها در مناطق مرزی انجام شد و قرار شد همه موزه‌های ما بتوانند از صنایع دستی حمایت کنند.
تسهیل صدور مجوزهای کسب و کار
* با توجه به رونق گرفتن مشاغل خانگی و صنایع دستی در زمینه تسهیل‌گری مجوزهای کسب و کار چه اقداماتی انجام داده‌اید؟
کار بزرگی که وزارت میراث انجام داد این بود که قبل از اقدام دولت، نهضت تفویض اختیار و تمرکز زدایی به استان‌ها را انجام دادیم و این طرح ادامه دارد تا کنون حدود سی مورد تفویض اختیار به استان‌ها صورت گرفته است. در دنیا ۴۰۰ رشته صنایع دستی وجود دارد در کشور ما بیش از ۲۹۹ رشته وجود دارد که حمایت از آنها به معنای حمایت از اقتصاد مقاومتی است. ما در این حوزه نیز گام‌های موثری برداشتیم.
در زمینه صدور مجوزهای کسب و کار به جز ۵۰ مورد مشاغل پرخطر بقیه در درگاه مجوزهای کسب و کار ثبت شد و اکنون وزارت میراث جزو دستگاه‌های است که همکاری لازم را داشته است. لازم به ذکر است در راستای حمایت از مشاغل خانگی و صنایع دستی بهمن ماه در محل دائمی نمایشگاه‌ها نمایشگاه بزرگی با موضوع صنایع دستی و میراث فرهنگی برگزار شد، در سراسر جاده‌های کشور تابلوهای راهنما نصب خواهیم کرد و با وزارت راه و شهرسازی موافقتنامه انجام شده است. حل معضل سرویس‌های بهداشتی جاده‌ای در دستور کار قرار دارد و نیازهای هر استان شناسایی شده است.
ثبت تاریخ شفاهی و روایتگری
*آقای دکتر خیرین هم در حوزه گردشگری و میراث فرهنگی فعالیتی دارند؟
انجمن خیرین میراث در وزارت کشور در حال ثبت است، در این انجمن خیران داخل کشور و خارج از کشور می‌توانند به نگهداری و حفظ آثار تاریخی کمک کنند و با توجه به بودجه ضعیف این حوزه می‌توانند نقش موثری در کمک به ما داشته باشند. دو نشست با سرامدان و پیشکسوتان میراث فرهنگی برگزار شد و نزدیک ۶۰ نفر در جلسات ۴ ساعته با حضور وزیر برگزار شد و نخستین دوره چهره‌های ماندگار میراث فرهنگی نیز برگزار و از این افراد تقدیرشد. ما گنجینه‌های زنده بشری را داریم که ثبت تاریخ شفاهی و روایتگری از آنها نیز آغاز شده است.
*در زمینه انتصاب و بکارگیری مدیران جوان چه اقدامی انجام داده‌اید؟
بیست نفر از مدیران دهه شصتی در وزارتخانه منصوب شدند و تیمی خوبی برای مدیریت کارها تشکیل شده است. شخص وزیر به تنهایی با ۱۹۰ نماینده و مسوولان مختلف جلسه گذاشته است و از بسیاری از استان‌ها را بازدید کرده است تا اتفاقات خوبی برای حفظ میراث فرهنگی و جلب گردشگری و ارزآوری داشته باشیم.
آخرین وضعیت مرمت مسجد امام اصفهان
*آقای دکتر برای مرمت مسجد امام اصفهان چه اقدامی انجام داده‌اید؟ این موضوع هم چالش‌های زیادی داشته است.
بافت تاریخی شیراز و گنبد مسجد امام در اصفهان از جمله بحث‌هایی بوده است که از قبل وجود داشته است. مرمت مسجد جامع عباسی یازده سال در ادوار مختلف صورت گرفت و در هفته میراث فرهنگی جزو طرح‌هایی بود که داربست‌های آن باز شد. وقتی قسمتی از داربست‌ها باز شد متوجه شدیم اشکالاتی در مرمت صورت گرفته است از همین رو گروهی از معماران صاحب نظر ماموریت یافتند بر پروژه نظارت کنند و اگر قصوری صورت گرفته است گزارش کنند تا برخورد لازم صورت گیرد. وظیفه ما صیانت از میراث فرهنگی است و در این زمینه با کسی تعارف نداریم. در باقت تاریخی یزد ۲۳هزار پلاک داریم که چیزی حدود ۲۰۰ پلاک آن در سیل اخیرآسیب اساسی دیده بود که از همین رو شورایی مامور رسیدگی به خسارات شد تا آسیب‌ها بررسی شود و مرمت و بازسازی به درستی صورت گیرد.
آخرین وضعیت بافت تاریخی شیراز و طرح حرم تا حرم
*در خصوص آخرین وضعیت بافت تاریخی شیراز و طرح حرم تا حرم توضیح دهید؟
در مورد بافت تاریخی شیراز، این پرونده چندین سال بوده که مفتوح است، حرف‌ها و صحبت‌های مختلفی هم در این زمینه مطرح می‌شد، قرار بر این شد که کارگروهی تشکیل شود و نماینده ما و وزارت راه و تولیت این موضوع را بررسی کنند، دو کار مهم در آنجا انجام شد. دیدگاه‌های ما در حال نزدیک شدن بهم است و جلسات هماهنگی برای اینکار برگزار شده است. تلاش خواهیم کرد از اماکن صیانت کنیم و گره‌گشایی از مشکلات هم انجام شود، برخی معتقدند میراث فرهنگی مزاحم توسعه کشور است درحالی که ما معتقدیم میراث محور توسعه است. درخصوص بافت شیراز بزودی جلسه نمایندگان دستگاه‌ها برگزار خواهد شد، صورت جلسه نوشته خواهد شد و عملیاتی می‌شود. در گذشته اختلافات بسیار زیاد بود اما خوشبختانه مشکلات درحال حل شدن است. ما نگرانی فعالان میراث فرهنگی را درک می‌کنیم اما معتقدم کار به مرحله آخر رسیده و نتایج گزارش ۴ گروه کارشناسی به استحضار مقامات عالی خواهد رسید.
*گزارش‌هایی که از برخی داریم اعلام می‌شود که همه واقعیت تاریخ دوران پهلوی توسط راهنمای کاخ‌های خصوصا کاخ سعداباد و نیاوران بازگو نمی‌شود و متاسفانه در مواقعی شاهد هستیم که واقعیت‌های آن دوران به مخاطب منتقل نمی‌شود؛ برای رسیدگی به این موضوع برنامه‌ای دارید؟ استانداردی در این زمینه وجود دارد؟ یا این افراد دوره خاصی دیده‌اند؟
طی هفته‌های نخستین و پس از آمدن من به معاونت میراث فرهنگی، با هماهنگی صورت گرفته تیمی از کارشناسان را برای بررسی وضعیت موزه‌ها به عنوان شهروند به موزه‌ها فرستادیم تا به صورت نامحسوس وضعیت موزه‌ها اعم از سرویس بهداشتی، خدمات، وضعیت راهنمایان گزارش کنند. طی این بازدید گزارش میدانی دقیقی به ما ارائه شد. طی جلسه‌ای که با مسوولان موزه‌ها داشتیم موارد به آنها تذکر داده شد و متاسفانه موضوع مطرح شده توسط شما هم تایید شد. وقتی از تعدادی از راهنمایان موزه کاخ سعداباد سوال شده بود که در مورد پیمان سعدآباد توضیحاتی ارائه دهند آنها اطلاعات دقیقی از این موضوع نداشتند! همچنین در موزه نیاوران از راهنماها درخصوص قیام ۱۷ شهریور سوال شده بود و راهنما اطلاع نداشت که شاه از همینجا دستور کشتار ۱۷ شهریور را داده است. به همه راهنمایان ما این نقد وارد نیست اما برای حل این معضل نهضت روایتگری در موزه در کشور تنظیم شده است، برکسی پوشیده نیست که رژیم پهلوی رژیمی مستبد و وابسته بوده است و باید واقعیت‌های آن دوران به مردم یادآوری شود.
راهنمای ما باید هنر روایتگری داشته باشد
راهنمای ما باید هنر روایتگری داشته باشد و وقتی در نیاوران در این خصوص توضیح می‌دهد به مردم بگوید که کشور در آن دوران تنها یک کیت دندانپزشکی مجهز داشته است که آن هم مختص شاه بوده است. این درحالی است که مردم از خدمات دندانپزشکی محروم بوده‌اند. چند قدم آن طرف‌تر هم منزل امام خمینی (ره) در جماران واقع شده است که نماد ساده‌زیستی است و به همین دلیل جوانان شیفته امام راحل شده بودند.
در کاخ موزه سعدآباد وقتی در مورد رضاخان توضیح می‌دهیم باید بگوییم وی برای اینکه بتواند خود را در دل مراجع و روحانیون جا کند، در جلوی دسته سینه‌زنی راه می‌افتاد و سینه می‌زد و دسته قزاق‌ها نوحه می‌خواندند و می‌گفتند «اگر در کربلا قزاق بودی، حسین بی یار و بی یاور نبودی». با گذشت زمان و قدرت گرفتن همین شخص اجازه برگزاری مجالس عزاداری را نمی‌داد و مردم شعار می‌دادند و می‌گفتند «اگر در کربلا قزاق بودی، چادر از سر زینب ربودی»! من معتقدم باید همه تاریخ را برای مردم بازگو کرد، به زودی فراخوانی خواهیم داد تا صاحب نظران بتوانند برای همکاری با موزه‌ها اعلام آمادگی کنند و در سامانه‌ای که اعلام خواهد شد ثبت نام کنند. کلاس‌های رواتگری درحال حاضر برگزار می‌شود اما امیدوارم این برنامه به صورت گسترده‌تر پیش برود.
*در حوزه استفاده از فناوری‌های نوین در موضوع روایتگری برنامه‌ای دارید؟ برخی کشورها در موزه‌ها از فناوری‌های نوین مانند موزه 360 درجه استفاده کردند شما برای استفاده و توسعه این خدمت برنامه‌ای دارید؟
استفاده از تجهیزات و فناوری‌های نوین باید در دستور کار ما قرار گیرد به دلیل اینکه در مواقعی همین تجهیزات جایگزین افراد می‌شوند در واقع ما ظرفیت نیروی انسانی بالایی نداریم و می‌توانیم از این تجهیزات به عنوان راهنمای موزه استفاده کنیم. خرید تجهیزات نیاز منابع مالی است خرید تعداد محدودی تجهیزات آغاز شده است و امیدواریم به مرور زمان بودجه ما اجازه خرید این وسایل را بدهد. سال گذشته بودجه وزارتخانه ما ۱۳۰۰ میلیارد تومان بوده است که به نسبت حجم کار و نیازهای ما ناچیز است. ما بابت مرمت‌های قبلی حدود ۲هزار میلیارد تومان بدهی داریم و بودجه ما باید تقویت شود. یک شرکت خصوصی پلتفرم تهیه کرده است و به عنوان دستیار و تور صوتی در موزه‌های مختلف فعال شده است و می‌توان از طریق تلفن همراه آن را دریافت و استفاده کرد. امیدواریم بتوانیم دراین حوزه شاهد تحول باشیم به دلیل اینکه شخص وزیر به تحول‌گرایی اعتقاد دارد. امیدواریم چهره مربوط به میراث فرهنگی تا یکی دو سال آتی تغییر اساسی کند.
255 موزه فعال وابسته به وزارت میراث است
*موضوع نگهداری از اثار تاریخی در فضای مجازی خیلی سر و صدا کرد، اینکه وزیر به دنبال این موضوع رفته و مشاهده کرده است که این آثار در مکان‌هایی که به «جانانی» معروف شد نگهداری می‌شود نشان از مظلومیت این حوزه دارد. لطفا در این خصوص توضیح دهید؟
برخی از آثار تاریخی ما در مخازن نگهداری می‌شوند، طی بازدیدهایی که از موزه‌ها داشتم مخازن را بررسی کردیم و مقرر شد آثار کمتر دیده شده در موزه ملی در مناسبت‌های مختلف در موزه‌های استان‌های مختلف نمایش داده شود. وضعیت نگهداری این آثار در مخازن رابطه معناداری با بودجه دارد. در کشور ما بالغ بر ۸۰۰ موزه وجود دارد که از این تعداد 255 موزه فعال وابسته به وزارت میراث است و مابقی مربوط به سازمان‌های مختلف است. واقعیت این است که ما مرجع موزه داری کشور هستیم و باید استانداردسازی و نظارت را تقویت کنیم. سواد میراثی در کشور ما پایین است و میراث فرهنگی در کشور محجور مانده است. می‌بینیم که موزه در اختیار یک بانک یا نهاد است اما رسیدگی به آن صورت نمی‌گیرد و امیدوارم بتوانیم این نواقص را برطرف کنیم و امیدواریم در سال ۱۴۰۲ اعتبار مناسبی به ما تخصیص داده شود. مسئله بازدید از موزه‌ها و نشاط اجتماعی باید به سبد مورد نیاز مردم تبدیل شود و این یک صنعت بزرگ است و ما باید خودمان را برای آن آماده کنیم به دلیل اینکه گردشگری یک موضوع مهم برای ارزآوری کشور است.
محدودیت‌های قطر برای معرفی صنایع اسلامی
*طی دهه گذشته رویداد مهم گردشگری زیادی در ایران و کشورهای دیگر داشتیم، از جمله آنها تبریز 2018، همدان ۲۰۱۸، جام جهانی روسیه و اکسپو 2020 نیز برگزار شد و متاسفانه ما از این فرصت‌ها استفاده شایسته نکردیم، برای استفاده از ظرفیت‌های مشابه در آینده چه برنامه‌ای دارید؟
یکی از مباحث مهم همین رخدادها است و وزیر برای این موضوع وقت صرف می‌کند، در جام جهانی قطر اگرچه مسوولیت اصلی این کار وزارتخانه دیگری است غرفه‌ای تدارک دیدیم و معاون صنایع دستی از این غرفه بازدید کرده است اما قطر محدودیت فراوانی نیز ایجاد کرده است و تنها برای چند کشور لغو روادید گذاشته است و ایران در این لیست نیست. اما تلاش خواهیم کرد چند کار مهم در این خصوص انجام دهیم ما حتی تلاش کردیم نمایشگاه هنرهای اسلامی را راه اندازی کنیم که قطر موافقت نکرد. موضوع تولید محتوا و راه‌اندازی غرفه مدنظر قرار دارد تا از این طریق آثار ایران را به نمایش بگذاریم و از ظرفیت تماشاگران ایرانی و خارجی استفاده کنیم. باید از این فرصت‌ها استفاده کنیم هرچند موانع و چالش زیاد است اما باید تلاش کرد و اگر قطر همکاری می‌کرد می‌توانستیم ظرفیت‌های ایران را به خوبی معرفی کنیم.
*درخصوص تعیین تکلیف بیمه هنرمندان صنایع دستی چه برنامه‌ای دارید؟
این موضوع تا حدودی تعیین تکلیف شده است و وزارت کار پذیرفته است تا این مشکل حل شود، محقق شدن این امر نهایی شده است و باید مراحل اجرایی را طی کند. ارزشیابی هنرمندان صنایع دستی نیز در نوبت مانده است که این کار در وزارت ارشاد انجام می‌شده است و امیدواریم این کار به ما واگذار شود.
*در حوزه گردشگری سلامت چه برنامه‌ای دارید؟
ظرفیت ما در حوزه سلامت و پزشکی بی‌نظیر است منتهی زیرساخت‌های این کار به خوبی مهیا نشده است. به ظور مثال قرار بود شهرک درمانی صدرا به عنوان مرکز گردشگری سلامت ساخته شود اما این اتفاق رخ نداد، از همین رو ما حوزه گردشگری سلامت را در وزارتخانه راه‌اندازی کردیم اما این موضوع باید به دغدغه جدی تبدیل شود. درحال حاضر از نظر زیرساخت عقبیم و باید در این زمینه اقدامات جدی صورت گیرد. رسانه‌ها باید در این خصوص از سازمان‌های مختلف مطالبه‌گری کنند تا همه دستگاه‌ها به وظایف خود عمل کنند.
*به عنوان اخرین سوال؛ از سفر کارت چه خبر؟
این موضوع آسیب شناسی شده است و برخی کارهایی که در گذشته انجام شده است اثر سو داشته است. ما به دنبال مدیریت این موضوع هستیم و برای تحقق عدالت که شعار دولت مردم است به دنبال ایجاد گردشگری ارزان هستیم و سفرکارت یکی از زیرمجموعه‌ها است و باید برای اجرای آن برنامه‌ریزی صورت گیرد. امیدواریم بتوانیم با اقدامات کافی و دقیق میراث فرهنگی و گردشگری را به جایگاه واقعی خود برگردانیم.
