از کلید واژه‌های پرتکرار در رسانه، موضوع «حکمرانی» است که این روز‌ها به آن با اشکال و ترکیب‌های متفاوت در سخنرانی‌ها و یادداشت‌ها اشاره می‌شود. حمکرانی خوب، حکمرانی‌نو و اصلاح حکمرانی از جمله واژه‌هایی هستند که در این ایام در خصوص شیوه اداره کشور یا در بیان ضرورت اعمال تغییر در برخی رویه‌ها عموماً با رویکرد انتقادی بیان می‌شوند. به مسئله قدری عمیق‌تر توجه کنیم. ابتدا ضروری است روشن شود این مطالبه از چه خاستگاهی بیان می‌شود و مقصود احتمالی از طرح آن چیست تا بتوان به نسخه‌هایی که برای حل مشکل تجویز می‌شود اتکا و اعتماد کرد. از آنچه تاکنون در این زمینه مطرح شده و در ریشه‌یابی ادبیات «اصلاح شیوه حکمرانی» به تقسیم‌بندی چهارگانه زیر می‌رسیم:
۱. گروهی از ارائه‌کنندگان این عناوین و تکرار‌کنندگان این واژگان در بیان ضرورت اصلاح در نظام حکمرانی درپی عبور از اصول، شعار‌ها و مبانی انقلاب‌اند. این دسته اساساً اصول و شعار‌های انقلاب را مانعی برای پیشرفت و عامل اصلی مشکلات گذشته و کنونی کشور تلقی کرده، لذا بیان ضرورت اصلاح نظام حکمرانی در این مشرب فکری معنایی جز انصراف از محکمات و اصول انقلاب ندارد. مثلاً در این نگاه یکی از عوامل اساسی مشکلات کشور نداشتن رابطه با امریکا و زمینه ساز سرایت این مشکل به سایر حوزه‌ها به‌ویژه اقتصادی و امنیتی است. بنابراین، در بیان راه‌حل و چگونگی اصلاح نظام حکمرانی نسخه برقراری ارتباط و حل و فصل مسائل فی مابین انقلاب اسلامی با جبهه استکبار را تجویز می‌کنند (نسخه تسلیم).
۲. دسته‌ای دیگر از توسعه‌دهندگان این ادبیات خاستگاه انتخاباتی دارند و برای عبور از شرایط فعلی و نوعی فاصله‌گذاری با دولت مستقر و زمینه‌سازی برای آینده خود و جریان سیاسی متبوع این اصطلاح را در اشکال مختلف تکرار می‌کنند. در محاسبات این گروه دولت مستقر به دلیل حجم و تنوع مشکلات پیش‌رو قادر به حل مشکلات نیست لذا تصویرسازی از شعار اصلاح شیوه حکمرانی در شرایطی که مردم در موضوعات مختلف با مشکلات عدیده‌ای مواجه‌اند منجر به افزایش امید مردم به اصلاح و اقبال عمومی به شعاردهندگان می‌شود (نسخه تبلیغ).
۳. دسته‌ای از مطرح‌کنندگان ایده اصلاح حکمرانی معتقدند اصولی از قانونی اساسی در اداره امور کشور یا اجرا نمی‌شود یا به درستی اجرا نمی‌شود. معتقدان به این نظریه عمدتاً مواردی را به‌ویژه در زمینه مدیریت اقتصادی، مشارکت سیاسی و حقوق اجتماعی مطرح می‌کنند و معتقدند باید اصلاحاتی به نفع اجرای کامل قانون صورت پذیرد و زمینه مزمن شدن برخی مشکلات در حوزه‌های مختلف را عدم اصلاح نظام حکمرانی بیان می‌کنند. این دسته از معتقدان به ضرورت اصلاح نظام حکمرانی اگرچه در تبیین مسئله تلاش وافر دارند تا از موضع منطق و استدلال به موضوع ورود کنند، اما بن‌مایه اقامه ادله آنان در تأیید و تأکید بر ضرورت بازگشت خود به قدرت است و اینگونه می‌انگارند که مشکلات پیش‌رو نتیجه حذف آنان و جریان متبوعشان از قدرت است (نسخه ارتجاع).
۴. گروه دیگری از توسعه دهندگان این بحث دغدغه کارآمدی دارند. یعنی معتقدند کشور باید به شیوه بهتری اداره شود و اگر در همه زمینه‌هایی که با مشکل مواجهیم به سمت ارتقای کارآمدی حرکت کنیم در واقع نظام حکمرانی را اصلاح کرده‌ایم. این دسته از منتقدان به رویه‌های جاری و معتقدان به ضرورت اصلاح شیوه‌های حکمرانی برای برون رفت از این شرایط قائل به «تحول» در بسیاری از رویکرد‌ها و رویه ها، اما در چارچوب اصول و مبانی هستند. اعتقاد دارند بدون عدول از اصول امکان اصلاح و نوسازی وجود دارد (نسخه تحول).
ضروری است یک بار دیگر به متن بیانات رهبر فرزانه انقلاب در اردیبهشت سال ۱۴۰۰ در دیدار نمایندگان تشکل‌های دانشجویی با دقت بیشتری توجه کنیم. ایشان با اشاره به راهبرد اساسی تحول‌خواهی و تحول‌گرایی، ایجاد حرکت جهشی و جهادی همراه با نوآوری در روش‌ها و کارکرد‌ها در همه عرصه‌های حکمرانی و بخش‌هایی از سبک زندگی عمومی را ضروری می‌دانند و در تبیین علت نیاز کشور به تحول‌خواهی و تحول‌گرایی معتقدند درکنار پیشرفت‌ها و موفقیت‌های فراوان در دهه‌های اخیر، در زمینه‌هایی دچار عقب‌ماندگی و مشکلات مزمن هستیم که با حرکت‌های معمولی علاج نمی‌شوند و نیاز به تحول و حرکتی فوق‌العاده دارند که این نیاز جزو مسلمات این دوره از انقلاب برای برای تحقق گام دوم است. در عین حال ایشان عقب‌ماندگی‌ها را ناشی از برخی غفلت‌ها و فاصله گرفتن‌های تدریجی از خط انقلاب در دهه‌های اخیر می‌دانند که باعث معطل ماندن بسیاری از ظرفیت‌ها و فرصت‌ها شده و به منافع ملی خسارت زده است.
به نظر می‌رسد آنچه امروز به عنوان دغدغه صاحبنظران و منتقدان مطرح می‌شود پیشتر از سوی رهبر حکیم انقلاب به عنوان یک چالش جدی در نظام حکمرانی مورد توجه قرار گرفته و برای برون رفت از آن، نسخه تحول ارائه شده است.
* استادیار دانشکده علوم اجتماعی، ارتباطات و رسانه
