سیدمهدی ناظمی، پژوهشگر معتقد است: فضا به گونهای شده است که اگر زوج جوانی تمایل به فرزند زیاد و خانواده پرجمعیت داشته باشند، به عنوان افراد فاقد شخصیت اجتماعی تلقی میشوند، این در حالی است که وامگیری فرهنگ غربی که عامل ایجاد این تصور و در واقع توهم بوده، مسیر را اشتباه میرود، زیرا غربیها چندفرزندی را ترویج و تحسین میکنند.
گفتوگوی کوتاه ما با این پژوهشگر را بخوانید.
تبعات تکفرزندی از نگاه شما چیست؟
آستانه تحمل سختیها در فرزند کم میشود، بلوغ زودرس را به دنبال دارد و منجر به ضعف جامعهپذیری خواهد شد. همچنین باعث تضعیف شبکه خویشاوندی و جایگزین شدن روابط خانوادگی با رسانه میشود. در تکفرزندی احتمال شکلگیری شخصیتهای پرتوقع، بیش از اندازه حساس، منزوی، منفعل، مستبد و افسرده وجود دارد و متأسفانه خانوادهها ابداً متوجه نیستند در پی تکفرزندی چه تبعاتی را باید تحمل کنند.
تبعات تکفرزندی برای اجتماع چیست؟
به طور خلاصه باید تبعات تکفرزندی برای اجتماع را به وجود آمدن یک نسل بیمسئولیت بیان کرد. انسان ذاتاً یک موجود مدنی است و آنچه میآموزد در بستر مدنیت و اجتماع است. وقتی ما با نسلی مواجه هستیم که این نسل از همان ابتدا و از زمانی که چشم باز کرد وارد جامعه شد، فقط خود را میبیند در هر سطحی خود به خود دچار خودمحوری میشود که ثمره آن بیمسئولیتی است. اگر این مسئله را با بچههای دهههای ۶۰ و ۷۰ و ۸۰ و ۹۰ قیاس کنیم، کاملاً یک سیری قابل مشاهده است و تبعات آن از بین رفتن سرمایه اجتماعی است. تکفرزندی جدا از بحث جمعیتی، تربیت خانوادگی و به تبع آن اجتماعی را دشوار میکند.
آیا تکفرزندی صرفاً ناشی از مسائل اقتصادی است؟
خیر. مسئله اقتصادی از دو جنبه قابل بررسی است. گاهی انتظارات اقتصادی و گاهی مسئله عینی اقتصادی است. عمده مسائل اقتصادی به بحث انتظارات اقتصادی برمیگردد چراکه خانواده انتظاراتی زیادهخواهانه دارد که برآورده نشده است. مثل اینکه فرد بگوید «خانه بخرم» یا «خانه را سه خوابه کنم» یا «ماشین بخرم» و «ماشین را تغییر بدهم و مدل بالاتر بخرم». از طرف دیگر هزینههای خرج بچه به حدی هم زیاد نیست که فرد برای خرید خانه محدود شود، یعنی بحث توقع و انتظارات است که باید به صورت ذهنی با آن مبارزه کرد.
انتخاب تکفرزندی بر چه دلایلی استوار است؟
در بخش قابل توجهی از جامعه پرستیژ در تکفرزندی یا نهایت دوفرزندی بوده و این زجرآور است، حتی در سریالهای تلویزیونی هم این موضوع ترویج میشود و خانوادهها یک یا دو بچه دارند. اگر دقت کنید یک نفر بگوید سه بچه دارم، همه چپچپ به او نگاه میکنند. در واقع فضا به گونهای شده که اگر تمایل به فرزندآوری داشته باشند، به عنوان افراد فاقد حیثیت و اعتبار اجتماعی تلقی میشوند و فضای فرهنگ غربی که عامل ایجاد این تصور بوده است، به صورت معکوس حرکت میکند. فضای فرهنگ غربی به گونهای شده است که در فرهنگ و فضای رسانهای سه فرزندی و حتی بیشتر را امری مطلوب و زیبا جلوه میدهند.
در فعالیتهای رسانهای یک دهه اخیر و تلاشهای غربی، در سریالها و شبکههای اجتماعی و رفتار سلبریتیها این مسئله مشهود است. در واقع تا مادامی که تصویر موهوم از فرزندآوری را اصلاح و پرستیژ یک یا دو فرزندی را نفی نکنیم و کنار نگذاریم، نباید انتظار اتفاق مثبتی از این ماجرا داشته باشیم. دلایل اقتصادی سهم خود را در این موضوع دارد، اما عامل اصلی نیست.