سرویس جامعه جوان آنلاین: پیشرفتهای حوزه دانشگاه در دوران پس از انقلاب هم از نظر کمی با افزایش تعداد دانشگاهها و هم از نظر کیفی با قرار گرفتن ۲۳ دانشگاه ایرانی در بین دانشگاههای برتر جهان، بسیار درخشان است. ضمن اینکه ۲۰ برابر شدن سهم ایران در تولید علم دنیا را هماکنون با رفع نیازهای دارویی با توان داخلی در مقابله با کرونا هم شاهد هستیم.
سال ۱۲۹۷ میرزااحمدخان بدر که از مقامات عالیرتبه دربار احمدشاه بود، تصمیم گرفت مکانی برای تربیت معلمان احداث کند، این تصمیم او منجر به تأسیس ساختمان دارالمعلمین مرکزی با دو کلاس شد؛ یکی کلاسهای ابتدایی برای تربیت معلمان ابتدایی و دیگری کلاسهای عالی برای تربیت معلمان دبیرستان.
افزایش ۱۱ برابری دانشگاهها
در حال حاضر دارالمعلمین مرکزی با نام دانشگاه خوارزمی شناخته میشود که بهعنوان نخستین دانشگاه ایرانی، امسال صد و دومین سالگرد تأسیس خود را از سر گذراند. هرچند مراکز آموزشی و دانشگاهها در دوران پهلوی تا حدی گسترش پیدا کردند و تعداد دانشگاههای ایران در آن زمان به کمتر از ۴۰ واحد رسید، اما در آن دوران سرد و خاموش هرکسی راه تحصیل را انتخاب نمیکرد و هر خانوادهای معمولاً چنین شرایط و قدرتی را نداشت.
از سال ۱۳۰۰ تا ۱۳۵۷ تعداد دانشجویان به کمتر از ۲۰۰ هزار نفر میرسید. مخبر دزفولی دبیر سابق شورای عالی انقلاب فرهنگی هم در یکی از سخنرانیهای خود تعداد دانشجویان محصل در دوران قبل از انقلاب را حدود ۱۸۰ هزار نفر اعلام کرده بود.
با پیروزی انقلاب اسلامی، فضای آکادمیک کشور هم دچار تغییرات اساسی شد. دانشگاهها و واحدهای آموزش عالی کشور از نظر تعداد بسیار گسترده شدند. واحدهایی که تا سال ۵۷ به ۲۲۳ مورد خلاصه میشدند، اما پس از پیروزی انقلاب با رشدی چشمگیر به ۲۵۶۹ واحد در کشور رسیدهاند و این عدد نشان میدهد که در طول این سالها تعداد مراکز آموزش عالی برای استفاده آحاد مردم بیش از ۱۱ برابر شده است.
تعویض رتبه ۹۵ دنیا با رتبه ۱۶
آمارهای جهانی هم نشان میدهد در حالی که قبل از انقلاب هیچ دانشگاه ایرانی در ردهبندیهای جهانی برتر شناخته نمیشد، اما پس از انقلاب بیش از ۲۳ دانشگاه کشور در جهان برتر شدند. ایران در میان کشورهای اسلامی هم بیشترین تعداد دانشگاههای برتر دنیا را به خود اختصاص داده است. کشورهای ترکیه، مالزی و عربستان به ترتیب تنها با ۱۹، ۵ و ۴ دانشگاه برتر جایگاههای بعدی را در اختیار دارند.
دانشگاههای کشور در سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی در تولید علم دنیا سهمی قابل توجه داشتهاند.
بررسی در پایگاههای جهانی در حوزه دانشگاه مشخص میکند که ایران نسبت به سالهای قبل از انقلاب سهم بسزایی از تولید علم دنیا را به خود اختصاص داده است به طوری که قبل از انقلاب با ۷۰۰ مقاله علمی حدود ۱/۰ درصد و تا سال ۹۷ با وجود تحریمهای گسترده توانسته بیش از ۵۷ هزار مقاله علمی داشته باشد و سهم تولید علم خود را به ۲ درصد برساند. چنین رشدی باعث شده ایران از رتبه ۹۵ جهان به رتبه ۱۶ دنیا و رتبه اول در جهان اسلامی برسد.
تولید ۳۴ داروی بیوتکنولوژیک در دانشگاهها
در دوران قبل از انقلاب حدود ۲۰ درصد نیاز دارویی ایرانیان در داخل کشور تولید میشد، اما در سالهای بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون بهرغم تحریمهای گسترده این میزان به بیش از ۹۵ درصد رشد داشته است. به طور نمونه به رتبه نخست تولید واکسن و سرم در خاورمیانه دست یافتهایم و ۳۴ داروی بیوتکنولوژیک تمامایرانی را با کمک محققان دانشگاهی تولید کردهایم.
دکتر امیرحسین صاحبکار دانشمند جوان مشهدی و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد که در جمع یک درصد برتر دانشمندان جهان قرار دارد در این زمینه به قدس آنلاین گفت: «خوشبختانه علم داروسازی در ایران در سطح بسیار بالایی قرار دارد و ما بسیاری از دانشمندان و گروههای تحقیقاتی در کشور داریم که قادر به رقابت با محققان بهترین دانشگاههای دنیا هستند. بهعنوان مثال دانشکده داروسازی مشهد بهعنوان دومین دانشکده داروسازی برتر کشور با زحماتی که طی سالیان گذشته تا به امروز صورت گرفته دارای محققان بسیار توانمندی است که در زمینه کاری خود افراد برجستهای هستند. متأسفانه یا خوشبختانه یک بررسی اجمالی نشان میدهد که این موفقیتها و پیشرفتهای چشمگیر بهرغم محدودیتهای زیاد بهدست آمده است و بودجهای که در اختیار محققان است نسبت به بودجه مشابه در کشورهای دیگر و حتی کشورهای همسایه قابل مقایسه نیست بهویژه طی یک سال اخیر که مشکلات اقتصادی و ارزی حادث شده است. بنابراین داشتن چنین خروجی ارزشمند پژوهشی بهرغم محدودیتهای زیاد حداقل از نظر من شگفتانگیز است.»
در حوزه فناوری فضایی، صفر بودیم
پس از انقلاب اسلامی با تلاش محققان دانشگاهی تاکنون بیش از ۱۷ پروژه فضایی در ایران انجام شده و کشورمان جزو ۱۰ قدرت فضایی دنیا محسوب میشود. ۸۰ برابر شدن سهم ایران در تولید علم دنیا این نکته را نیز به همراه داشت که در زمینه سلولهای بنیادی در میان ۱۰ کشور برتر جهان قرار گرفتیم.
رئیس دانشگاه صنعتی امیرکبیر با بیان اینکه ایران در سالهای اخیر در حوزه فضایی و ماهواره به دستاوردهای خوبی رسیده است، به خبرگزاری فارس گفت: «کشوری که هدف خود را دستیابی به فناوری فضایی قرار میدهد قادر است به بسیاری از فناورهای مورد نیاز نیز دست یابد. ایران پیش از انقلاب اسلامی در حوزه فناوری فضایی در حد صفر بود و تنها مرکز سنجش از دور در کشور وجود داشت که این مرکز تنها وظیفه بهرهبرداری اطلاعات فضایی برای حوزههای نقشهبرداری، هواشناسی، کشاورزی و معادن را برعهده داشت.»
احمد معتمدی افزود: «پس از انقلاب اسلامی و در سالهای ۷۴ و ۷۵ سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران که آن زمان بنده ریاست آن را داشتم به مباحث مربوط به فناوری فضایی ورود پیدا کرد و نخستین ماهواره کشور با نام مصباح ساخته شد و پس از چند سال در وزارت دفاع و مرکز تحقیقات مخابرات وابسته به وزارت ارتباطات نیز فعالیتهایی در حوزه فضایی شکل گرفت. این ماهواره بهرغم اینکه آماده پرتاب بود هیچگاه پرتاب نشد و سالها در خارج از کشور قرار داشت و در حال حاضر نیز نمیدانم به کشور بازگشته یا خیر.»
پیام ۲ در راه است
وی به نقش دانشگاهها در حوزه فضایی اشاره کرد و گفت: «در سالهای اخیر سازمان فضایی پروژههای مختلفی را به دانشگاههای معتبر کشور از جمله دانشگاههای صنعتی امیرکبیر، صنعتی شریف و علم و صنعت واگذار کرد که بر این اساس شاهد ساخت و پرتاب ماهواره در این سه دانشگاه بودیم. البته باید به این نکته اشاره کنم که ماهوارههای ساخته شده در دانشگاههای کشور از فناوری بسیار بالایی برخوردار هستند.
ماهواره دانشگاه صنعتی امیرکبیر در دهه فجر سال ۹۷ پرتاب شد و به مدار ۵۰۰ کیلومتری زمین نیز رسید و اگرچه پرتاب ناموفق بود، اما با ساخت و پرتاب این ماهواره توانستیم به فناوریهای پیشرفتهای دست یابیم.»
معتمدی با بیان اینکه قرارداد ساخت ماهواره پیام ۲ اواخر سال گذشته منعقد شد و دانشگاه آمادگی کامل را برای ساخت ماهواره سنجشی پیام۲ دارد، گفت: «از طرفی باید بگویم طراحی جدید ماهواره پیام۲ توسط سازمان فضایی تأیید و مشخصات آن نهایی شده است و ساخت این ماهواره توسط دانشمندان دانشگاه صنعتی امیرکبیر آغاز میشود. برای ساخت ماهواره پیام۲ نزدیک به ۱۰۰ نفر از دانشگاهیان شامل دانشمندان، نخبگان و همچنین متخصصان در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری مشارکت دارند به طوری که یک تیم ۳۰ نفره به صورت ثابت فعالیت میکنند و دیگر افراد نیز که از دانشجویان هستند به طور مقطعی همکاری خواهند داشت.»
در یکقدمی مدار هزار کیلومتری
رئیس سازمان فضایی کشور هم اخیراً درباره وضعیت علم و فناوری در حوزه فضایی و ماهواره گفت: «تا دو سال دیگر به مدار هزار کیلومتری رسیده و گام بعدی ما رسیدن به مدار ۳۶ هزار کیلومتری است و تا گام نهایی هیچ وابستگی به خارج از کشور نخواهیم داشت.»
مرتضی براری با بیان اینکه امروز جوانان ما تسلط کامل بر دانش طراحی و ساخت کل زنجیره فضایی را دارند، گفت: «در طول سالیان گذشته هیچ کشور پیشرو در عرصه فناوری فضایی حاضر به انتقال این فناوری به ایران نشد و حتی حاضر نبودند بر طراحی ماهوارههای ما نیز نظارت داشته باشند این در حالی است که دانشمندان و متخصصان ایرانی تنها با تکیه بر توان و ظرفیتهای علمی خودشان و با تعهد و خودباوری و اعتقاد به اینکه «ما میتوانیم» طراحی و ساخت کل چرخه را آغاز کردند و در این مسیر موفق شده و به دستاوردهای بزرگی هم رسیدهاند.»
در حال حاضر در حوزههای طراحی و ساخت ماهواره، پایگاه پرتاب، ماهوارهبر، ایستگاه کنترل و هدایت، ایستگاه دریافت و کل چرخه این تکنولوژی با تکیه بر توان دانشمندان و متخصصان دانشگاهی خودکفا بوده و این چرخه به روش کاملاً بومی در کشور فعال است.
ایران یک برنامه ۱۰ ساله فضایی را از سال ۸۵ آغاز کرد که سال ۹۴ پایان یافت. هدف برنامه این بود که ایجاد زیرساختهای فضایی توسعه یابد تا بتوانیم از این زیرساختها به منظور توسعه فناوریهای نوین برای طراحی و ساخت انواع ماهوارهها، پرتابکنندهها و ایستگاههای زمینی دریافت و ارسال اطلاعات ماهواره دست یابیم که این ایده محقق شد. در برنامه ۱۰ ساله دوم که برای سالهای ۹۵ تا ۱۴۰۴ تدوین شده، دانشگاههای کشور قصد دارند چرخه فناوری فضایی را که به آن دست پیدا کردهاند، تثبیت و اقتدار علمی خود را به اقتدار صنعتی و اقتصادی در جهان تبدیل کنند.
تولید بیش از ۷۰۰ محصول نانو
در ۴۲ سال اخیر، پیشرفت در حوزه تحقیقاتی و ایجاد زیرساختهای لازم، از دیگر زمینههایی بود که جهشی در کشور به راه انداخت. بنابراین زمانی که فناوری نانو در کشور مطرح شد، هم از نظر نیروی انسانی و هم از نظر تحقیقات، در جایگاه خوبی قرار داشتیم و همین امر باعث شد بتوانیم در عرصه فناوریهای نوظهور ورود کنیم.
دانشگاههای کشور در حوزه فناوری نانو از سال ۱۳۸۲ فعال شدند و در همان زمان کمتر از ۱۰ تن از اساتید توانایی اظهار نظر و تحقیقات در این زمینه را داشتند، اما محققان ایرانی با انتشار ۱۰۸۹۴ مقاله در مجلات معتبر نمایه شده در ISI در سال ۲۰۲۰ رتبه چهارم جمهوری اسلامی ایران در علم نانو را در دنیا تثبیت کردند. این در حالی است که در سال ۲۰۰۱ میلادی، کشور با انتشار ۱۰ مقاله دارای رتبه ۵۷ بود.
در حال حاضر بیش از ۷۰۰ محصول نانو در بیش از ۱۰ حوزه صنعتی با کمک پارکهای علم و فناوری بخصوص در دانشگاه تهران، تولید و روانه بازار میشود. در سال ۱۳۹۸، رقم کلی فروش محصولات نانوی ساخت ایران معادل ۴۴۴۸۷ میلیارد ریال بوده است. طبق روند رشد سالانه فروش، حجم بازار محصولات نانو برای پنجمین سال متوالی حدوداً دو برابر شده است. ضمن اینکه از مجموع بازار فروش محصولات نانوی تولید شده در کشور در سال گذشته، رقم ۲۶۴۸ میلیارد ریال مربوط به صادرات این محصولات به کشورهای دیگر و ۴۱۸۳۹ میلیارد ریال آن مربوط به فروش در بازار داخل بوده است.