اثری که هم اینک در باب آن سخن می‌رود، بررسی یکی از شاخص‌ترین فراز‌های تاریخ ایران را در دستور کار خویش قرار داده است. نهضت عدالتخانه ایران که بعد‌ها انقلاب مشروطیت لقب گرفت، فراز و فرود‌های فراوانی را پیمود و دستاورد‌هایی نسبی به همراه داشت. خوانش کامیابی‌ها و ناکامی‌های این قیام ملی تاریخ‌پژوهان را به افق‌هایی نوین رهنمون ساخته و جوانبی جدید و مغفول از این رویداد تاریخی را مکشوف می‌دارد. به نظر می‌رسد که این پی‌جویی، همچنان بازاری گرم دارد و محمل تحقیقات و تألیفات فراوان است. «فراز و فرود مشروطه» از سوی سیدمصطفی تقوی‌مقدم به نگارش درآمده و پژوهشکده تاریخ معاصر ایران، آن را به بازار نشر عرضه داشته است. مؤلف در دیباچه این تحقیق کوشیده است تا ساحت آن را به شرح ذیل آمده شفاف سازد: «پیروزی نهضت مشروطیت ایران، محصول همگرایی عمومی در انگیزه و عمل بود و نشان از پیشتازی مردم ایران در مقایسه با ملل آسیا، آفریقا و اقیانوسیه در مشارکت عمومی برای تعیین سرنوشت و گرایشات عدالتخواهانه و مترقی است. شکستن استبداد مطلقه شاهنشاهی و محدودکردن آن به قانون مصوب نمایندگان ملت، تدوین قانون اساسی، تشکیل مجلس شورای ملی و پاسخگوکردن دولت به نمایندگان منتخب ملت دستاورد‌های بزرگی بودند. با اذعان به اینکه آرمان مشروطیت با همه فراز و فرود‌ها و قبض و بسط‌هایش، همچنان و در نهایت پیروز است، اما نمی‌توان نادیده گرفت که اگر با حفظ وحدت و همبستگی ملی به نهادینه‌کردن پیروزی‌های به دست آمده پرداخته می‌شد، ایران مسیر تحولات تکاملی خود برای نیل به توسعه و پیشرفت را به طور طبیعی می‌پیمود و از این حرکت تاریخ‌ساز، بهره‌های بیشتری می‌برد. فراز و فرود و در نهایت ناکامی‌های نهضت مشروطه، معلول علل و عوامل متعددی است، اما در این میان نقش نخبگان و رهبران، نقش تعامل مشروطه خواهان با عوام، علما، شاه و نهاد‌های سلطنتی، نقش قراردادهای استعماری در دوره ظهور و قوام مشروطیت، نقش آرمان‌ها و عملکرد‌های سردمداران مشروطه و مجلس نمایندگان، نقش ارجحیت منافع حزبی و گروهی بر منافع ملی، نقش سقوط مجلس و تأثیرات جنگ جهانی اول و در نهایت نقش کودتای ۱۲۹۹ ش از اهمیت حداکثری و بسیار زیادی برخوردار است و اثر حاضر نیز به طور مجزا و در هشت فصل به بررسی مستند و مستدل مطالب مذکور پرداخته است. این پژوهش در پی تبیین علل ناکامی نهایی نهضت مشروطیت می‌کوشد به این سؤال پاسخ دهد، آنچه در ۱۲۸۵ شمسی در ایران رخ داد، چه هدفی و چه نسبتی با جامعه ایران داشت؟ و در نهایت مجموعه عوامل درون‌زا و بیرون‌زا و نیز عملکرد‌ها (کنش‌ها و واکنش ها) چه تأثیراتی در مسیر فراز و فرود مشروطیت گذارده‌اند؟ و آن را به کدامین سمت‌و‌سو سوق دادند؟ قابل ذکر است که اثر حاضر، تاریخ مفصل و جزء به جزء نهضت مشروطیت نیست و همه مراحل و جریانات آن از ابتدا تا پایان را نیز در بر نمی‌گیرد، بلکه تنها روایتی کوتاه، فشرده و البته موضوعی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین بحران‌ها و تحولات نهضت مشروطیت تا کودتای ۱۲۹۹ است، بدین منظور که خواننده را به طرح پرسش‌های تازه و ضرورت بازکاوی و آسیب‌شناسی تاریخ معاصر ایران برانگیزد و بدین وسیله بستری برای تحقیقات جدید و دریافت سیمایی دقیق‌تر و کارآمدتر از گذشته فراهم سازد. اگر آنچه بدان اشارت رفت، در ذهن مخاطب روی دهد، این پژوهش به هدف غایی خویش دست یافته است....»
