صندوق بین‌المللی پول (IMF) که به گفته خانم «نائومی کلاین» نویسنده کتاب «دکترین شوک، ظهور سرمایه‌داری فاجعه» به اتفاق بانک جهانی، از سال۱۹۸۰ برای دادن وام، شرط «شوک درمانی» را مطرح می‌کرد، این روز‌ها بر طرد تدریجی دلار از سوی کشور‌های مختلف صحه گذاشته چه آنکه مدیر عامل این صندوق تأکید کرده است: «دلار امریکا به تدریج جایگاه خود را به عنوان ارز ذخیره اصلی جهان از دست می‌دهد.»
طبق نقل خبرگزاری دانشجو از راشاتودی، «کریستالینا جورجیوا» مدیر عامل صندوق بین‌المللی پول (IMF) طی سخنانی در کنفرانس جهانی مؤسسه میلکن در بورلی هیلز کالیفرنیا گفته است: «به تدریج (کشورها) از دلار فاصله گرفته‌اند، این ارز ۷۰درصد از ذخایر ارزی (جهان) را به خود اختصاص می‌دهد، ولی اکنون این رقم اندکی کمتر از ۶۰درصد است.»
وی با این ادعا که «هیچ گزینه مناسبی در میان ارز‌های جهان برای جایگزینی دلار در آینده نزدیک وجود ندارد»، گفته است: «یورو را می‌توان به عنوان بزرگ‌ترین رقیب دلار در نظر گرفت، در حالی که پوند انگلیس، ین ژاپن و یوآن چین نقش بسیار متوسطی را ایفا می‌کنند.»
جورجیوا با تأکید بر اینکه عامل اصلی اعتماد به ارز هر کشوری، قدرت اقتصاد آن و عمق بازار سرمایه آن کشور است، گفته است: «اگر شما به یک جایگزین (برای دلار) در دنیایی فکر می‌کنید که در آن ممکن است به طور گسترده به ارز‌های دیجیتال بانک مرکزی مهاجرت کنیم... در آنجا جایگزینی نمی‌بینم، به این زودی‌ها فکر نمی‌کنم، رخ دهد.»
وی با اشاره به شوک‌های اقتصادی مهم جهان در چند سال گذشته یعنی همه‌گیری کرونا، جنگ روسیه و اوکراین و افزایش نرخ‌های بهره پس از سال‌ها سیاست پولی سست، آن‌ها را «یکسری از رویداد‌های غیرقابل تصور» خوانده است.
به باور مدیرعامل صندوق بین‌المللی پول، انتقال سریع از نرخ بهره پایین به بالا، آسیب‌پذیری‌های بخش مالی را آشکار کرده است و ریسک بالای بخش بانکی امریکا برای اینکه در معرض این بحران قرار بگیرد، برای تحلیلگران این صندوق غافلگیرکننده بوده است.
تلاش آرژانتین و برزیل برای حذف دلار
اظهارات «کریستالینا جورجیوا» در حالی است که کشور‌های بزرگ اقتصادی در تلاش برای کاهش وابستگی تجارت خارجی خود به دلار هستند و به سمت استفاده از ارز‌های ملی در مبادله دوطرفه روی آورده‌اند. «آلبرتو فرناندز» رئیس‌جمهوری آرژانتین برای دیدار با «لوئیز ایناسیو لولا داسیلوا» و رایزنی درباره حذف دلار از روابط تجاری دو کشور به برزیل سفر کرده است. طبق اعلام آژانس‌های خبری غربی همچون آسوشیتدپرس و رویترز، در حالی که مقام‌های دو کشور در حال بررسی دلار از روابط تجاری خود هستند، فرناندز سه‌شنبه به اقامتگاه ریاست جمهوری برزیل رفت. داسیلوا پس از این دیدار در کنفرانس خبری مشترک با فرناندز گفت: ما فقط درباره کمک به آرژانتین گفتگو نکردیم. ما باید به شرکت‌های برزیلی نیز که به بوئنوس‌آیرس صادرات دارند، کمک کنیم، همانطور که چین به صادرکنندگان چینی کمک می‌کند.
به اذعان این رسانه‌ها، پس از کاهش ارزش پزو، واحد پول آرژانتین و کاهش ذخایر دلاری در بانک مرکزی این کشور، اقتصاد بوئنوس‌آیرس آسیب‌پذیر شده است. گابریل گالیپولو، دبیر اجرایی وزارت دارایی برزیل گفته است داسیلوا قصد دارد پیشنهاد افتتاح یک خط اعتباری برای تأمین مالی شرکت‌های صادرکننده کالا به آرژانتین را مطرح کند. هدف از این اقدام جلوگیری از استفاده از دلار امریکا در روابط تجاری دو کشور همسایه است.
فرناندو حداد، وزیر دارایی برزیل نیز گفته بود که بیش از ۲۰۰شرکت برزیلی صادرات به آرژانتین را متوقف کرده‌اند یا به دلیل کمبود ارز خارجی، پولی از آرژانتین دریافت نکرده‌اند. برزیل بزرگ‌ترین شریک تجاری آرژانتین است و توافق در زمینه حذف دلار می‌تواند فرصت تنفسی برای بوئنوس آیرس ایجاد کند، زیرا آرژانتین در مواجهه با کمبود دلار قصد دارد ابزار‌های جدیدی برای ادامه تجارت پیدا کند. آرژانتین هفته گذشته با پکن به توافقی رسید که بر اساس آن قرار است در ازای واردات از چین، یوآن پرداخت کند. داسیلوا نیز ماه گذشته در سفر به چین از توافق دو کشور برای استفاده از یوآن در مبادلات تجاری دو طرف استقبال کرد.
دلارزدایی گروه «بریکس»
استفاده از ارز‌های ملی به جای دلار در تجارت جهانی به ویژه میان اعضای گروه بریکس به شدت افزایش یافته و وزیر امور خارجه روسیه این روند را «توقف ناپذیر» دانسته است. طبق اعلام صداوسیما، «سرگئی لاوروف» وزیر امور خارجه روسیه گفته است: «حرکت کشورها به سمت تسویه‌حساب با ارز‌های ملی و دور شدن از دلار دیگر نمی‌تواند متوقف شود. امریکایی‌ها خودشان با سوءاستفاده از دلار، روند دلارزدایی را شروع کرده‌اند. در این حال اقبال به سمت یوآن، واحد پول ملی چین در جهان رو به افزایش است. چین یکی از اعضای گروه بریکس است. اعضای بریکس اعلام کرده‌اند در نشست بعدی استفاده از ارز جایگزین دلار در تجارت خود را بررسی می‌کنند.»
طبق گزارش پژوهشی مرکز پژوهش‌های مجلس، بریکس (BRICS) نام گروهی از کشورها به رهبری قدرت‌های اقتصادی نوظهور است که از به هم پیوستن حروف اول نام انگلیسی کشور‌های عضو یعنی برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای‌جنوبی تشکیل شده است. مشابه همه پیمان‌ها و ائتلاف‌های اقتصادی، بریکس نیز واجد سیاست‌های خاص خود در حوزه تجارت، سرمایه‌گذاری، شرکت‌های خرد، کوچک و متوسط، تأمین مالی، تغییرات اقلیمی، انرژی، توسعه زیرساخت، امنیت غذایی و در نهایت توسعه انسانی است. بر این اساس، بریکس در کوتاه‌مدت، به دنبال تغییر نرم در سازوکار‌های جهانی و در بلندمدت به دنبال ایجاد تغییرات جدی و جدید در نظم بین‌المللی است. در حال حاضر، جمهوری اسلامی ایران عضو این سازوکار نیست، ولی از اعضای دعوت‌شده به نشست سال ۲۰۲۲ این گروه بوده است، همچنین در اجلاس اخیر بریکس پلاس در تاریخ ۲۵ ژوئن ۲۰۲۲ (چهارم تیر ۱۴۰۱) سخنگوی وزارت خارجه روسیه تأیید کرد که دو کشور ایران و آرژانتین درخواست خود را برای پیوستن به این گروه ارائه کرده‌اند.
جمع‌بندی
پیوستن ایران به بریکس موضوعی است که باید نهاد‌های ذی‌ربط بررسی و تصمیم‌گیری کنند، اما آنچه مهم است اینکه کشور‌های مختلف برای حذف سایه دلار از تجارت خارجی خودشان عزم‌شان را جزم کرده‌اند و این رویه برای کشوری همانند ایران اسلامی که دچار محدودیت‌های بین‌المللی تحمیلی و استفاده از دلار است، فرصت مناسبی به شمار می‌رود که وابستگی اقتصاد به دلار را کاهش دهد.
