«شهید مطهری در بیانی جامع، مهر را محصول یک تدبیر ماهرانه در متن آفرینش با هدف تعدیل روابط زن و مرد، بالا بردن ارزش زن و رعایت برخی ملاحظات روانی و اجتماعی میداند.» سیدحسین شرفالدین نویسنده کتاب «تبیین جامعهشناختی مهریه» اما معتقد است مهریه به عنوان یکی از حقوق مالی زن در جریان ازدواج، به دلیل جنبه حقوقی غالب، تاکنون کمتر مورد توجه منظرهای غیرحقوقی (به معنای متعارف) قرار گرفته است. وی تلاش کرده تا در این کتاب این پدیده را از منظر مردمشناختی و جامعهشناختی (با رویکردی نظری و تحلیلی) که در مقایسه با بررسیهای انجامشده کاری نسبتاً جدید و بالطبع در مظان کاستیها و نقایص است، مورد مطالعه قرار دهد.
کتاب «تبیین جامعهشناختی مهریه» از شش فصل «کلیاتی از مبانی حقوق خانواده»، «تاریخچه مهر»، «جایگاه مهر و سایر حقوق مالی زن در نظام حقوقی اسلام»، «فلسفه وجوب مهر از دیدگاه متفکران مسلمان»، «تبیین آثار و کارکردهای اجتماعی مهر» و «علل زیادت مهر در عصر و زمان حاضر» تشکیل شده است.
بررسی آثار و کارکردهای مهر به عنوان یکی از حقوق مالی زن در جریان ازدواج در نظام حقوقی خانواده، هدف اصلی این کتاب است که با توجه به نظریههای «کارکردگرایی ساختی غیرعلی»، «مبادله» و «کارکردگرایی ساختی علی» به آن پرداخته شده است.
فصل اول به کلیاتی از مباحث حقوقی، مبانی و زیرساختهای نظام خانواده در اسلام و اشتراکات و تفاوتهای حقوقی زن و مرد و دلایل آن اختصاص یافته است.
در فصل دوم این کتاب تاریخچه مهر در تمدنهای پیشین مانند تمدن بابل، آشور، یونان باستان، بربرها و نژاد ژرمن و همچنین در حقوق روم، حقوق عبری و تمدن هند، چین، ایران باستان و جزیرهالعرب آمده است.
فصل سوم به بررسی جایگاه مهر و سایر حقوق مالی زن اعم از نفقه و ارث اختصاص دارد. در ابتدای این بخش مفهوم مهر در لغت، آیات و روایت عنوان و سپس به گزیدهای از تدابیر حقوقی و اخلاقی در حمایت از مهر اشاره شده است.
فصل چهارم به بررسی فلسفه وجوب مهر میپردازد. نویسنده در این فصل ابتدا به ازدواج و اهداف مطلوب آن از نظر اسلام مانند «ارضای جهتدار و منظم غریزه جنسی»، «تأمین آسایش و آرامش روانی»، «تحصیل طهارت روحی»، «ایجاد زمینه جهت تعهدمندی و مسئولیتپذیری»، «تولید نسل»، «توسعه رزق» و «سلامت و امنیت جامعه» اشاره میکند و سپس به فلسفه وجوب مهر در روایات و نظرات متفکران مسلمان میپردازد.
نویسنده در فصل پنجم دیدگاههای متفاوت درباره مهر را نقد و ارزیابی میکند. این دیدگاهها چنین است: مهر تدبیری ماهرانه در متن آفرینش، مهر یادگاری از سنن جاهلی، مهر مکمل سهمالارث زن، مهر پاداش اختصاصیبودن زن، مهر وثیقهای در مقابل حق طلاق، مهر و نقش آن به عنوان یک بیمه اجتماعی، مهر پاسخی به هزینههای ثانوی ضروری، مهر و نقش تقابلی آن با استمتاع، مهر و پاداش فعالیتهای مبتنی بر تقسیم کار طبیعی، مهر هدیهای جهت توسعه شبکه خویشاوندی، مهر اجارهبهای خدمات زن، مهر راهی برای تثبیت غیرمستقیم خانواده، مهر سیاستی اقتصادی جهت توزیع ثروت، مهر تدبیری چندمنظوره، مهر و نقش تقابلی آن با جهاز، مهر و نقش آن در ایجاد توازن میان حقوق و وظایف زن و مهر و ارزش نمادین آن.
فصل آخر علل زیادت مهر در عصر حاضر را مورد کنکاش قرار داده است. نویسنده در این فصل «نسیهبودن مهر»، «غلبه روحیات اقتصادی و نگرشهای محاسباتی»، «عدم استیفای حقوق کامل زن»، «مهار طلاق و کنترل تمایلات نوجویانه مرد»، «ارتقای منزلت اجتماعی زن»، «بالا رفتن هزینهها و تشریفات ازدواج»، «شیوع ازدواجهای برونفامیلی» و «کمالیابی زن» را از دلایل این امر میداند که با بررسی در نظریات عرف مشاهده کرده است. کتاب «تبیین جامعهشناختی مهریه» به قلم سیدحسین شرفالدین توسط مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) برای اولینبار در سال ۱۳۸۰ منتشر و در سال ۱۳۹۱ در ۳۹۱ صفحه تجدید چاپ و روانه بازار شده است.