سرویس ایران جوان آنلاین: بارشهای اخیر و جاری شدن سیل هرچند موجب بروز برخی خسارتها به مناطق مختلف کشور شده است، اما میتواند نویدی برای جایگزینی آبهای از دست رفته از سفرههای زیرزمینی هم باشد تا ذخایری که به علت خشکسالیها از دست رفته بودند را جبران کند، چراکه طی دو دهه گذشته و به دلیل برداشت بیرویه از منابع زیرزمینی در کنار کاهش بارشها و ادامهدار بودن خشکسالیها و کاشت محصولات پر آب بر، بعضی از استانهای ایران با پدیده فرونشست زمین مواجه شدند که به عنوان نمونه میتوان به دشت ورامین در استان تهران اشاره کرد که در حال حاضر با ۳۶ سانتیمتر فرونشست در سال رتبه اول جهان را از آن خود کرده است. اما بارشهای بهاری سبب شده است علاوه برتأمین آب مورد نیاز و تزریق آن به منابع زیرزمینی از افزایش فرونشست در بیشتر مناطق جلوگیری شود؛ موضوعی که استاندار تهران نیز با اشاره به آن گفته است: «به منظور جلوگیری از افزایش فرونشست در دشتهای ورامین و جنوب شرق استان، ورودی سد لتیان به سد ماملو را افزایش خواهیم داد تا هم سفرههای آب زیرزمینی تقویت شوند و هم از فرونشست زمین دراین دشت جلوگیری شود.»
از آنجا که دشت ورامین در استان تهران یکی از مهمترین قطبهای کشاورزی و دامداری کشور به شمار میرود، لذا این مهم موجب شده است برای این تولیدات آب بسیاری مصرف شود.
این مهم در حالی است که در دو دهه اخیر خشکسالی و کاهش بارشها در کنار استفاده از روشهای سنتی آبیاری و کشت محصولات پر آب بر باعث شده تا این دشت حاصلخیز به شدت دچار بحران آب شود، مسئلهای که با فشارآوردن به منابع زیرزمینی عملاً باعث بروز پدیده فرونشست زمین در این منطقه شده است. هم اکنون برداشت بیرویه آب از سفرههای زیرزمینی در دشت ورامین موجب بروز پدیده فرونشست شده است، به گونهای که این منطقه با کسب سالانه ۳۶ سانتیمتر فرونشست، رتبه نخست جهان را در اختیار دارد. با وجود اینکه حد مجاز برداشت آب از سطح آبهای زیرزمینی براساس استانداردهای موجود ۴۰ درصد مخزن است هم اکنون میزان برداشت آب از منابع قابل استحصال تا ۱۲۰ درصد رسیده که نتیجه این امر بروز پدیده فرونشست اراضی دشت ورامین است. بر اساس مصوبه سال ۹۳ قرار بود ۳۰ درصد از آب رودخانه شور به تالاب اختصاص یابد ولی این حقابه تاکنون اختصاص نیافته است و اکنون کمتر از ۱۰ درصد حقابه خود را دریافت میکند که این امر این تالاب مهم را در شرف خشکی کامل قرار داده است. این مهم موجب شده است در اراضی دشت ورامین به ویژه در منطقه ابردژ شکافهای عمیق در سطح زمین به وجود آید که این شکافها تا نزدیکی راهآهن سراسری تهران - مشهد نیز کشیده و علاوه بر آن موجب خشک شدن تالاب بند علیخان شده است.
انتقال آب سدها برای جلوگیری از فرونشستها
از آنجا که یکی از مهمترین علل فرونشست زمین در استان تهران خصوصاً دشت ورامین کاهش شدید منابع زیرزمینی آبها به دلیل استفاده در کشاورزی است، لذا این مهم میطلبد با تزریق آب به این منابع جلوی این بحران گرفته شود؛ موضوعی که حالا با افزایش بارشها در سال جاری سبب شده است رنگ حقیقت به خود گیرد. هم اکنون پدیده فرونشست زمین در مناطق حاشیهای تهران ۹۰ برابر حد بحران اتحادیه اروپاست. طبق آخرین آمارها در جنوب تهران در دشت معینآباد ورامین سالانه ۳۶ سانتیمتر پدیده فرونشست زمین رخ میدهد، این درحالی است که براساس گزارشات رسمی، سالانه دو متر از سطح آبهای زیرزمینی ۶۰ دشت اصلی در مرکز ایران افت میکند. استاندار تهران با اشاره به فرونشست زمین در دشت ورامین که طی سالهای اخیر به یک بحران مبدل شده است، میگوید: «برداشت بیرویه آب از سفرههای زیرزمینی در دشت ورامین باعث بروز پدیده فرونشست شده است، به گونهای که ورامین با سالانه ۳۶ سانتیمتر فرونشست، رتبه نخست جهان را در اختیار دارد.» انوشیروان محسنی بندپی با اشاره به افزایش بارشها در خصوص رفع مشکل فرونشست در دشت ورامین و برنامههایی که قرار است در این زمینه انجام شود، میافزاید: «ورودی سد لتیان به سد ماملو را افزایش میدهیم تا هم سفرههای آب زیرزمینی تقویت شوند و هم از فرونشست زمین در این دشت جلوگیری شود.» وی ادامه میدهد: «نشست زمین در شهر تهران به دلیل خشکسالیهای پیاپی ظرف ۲۰ سال اتفاق افتاده است و اگر سطح آب سفرههای زیرزمینی بالا باشد شاهد فرونشست نخواهیم بود.»
تأثیر منفی برداشت بیرویه و چاههای غیرمجاز
دشت ورامین دارای مساحتی بیش از ۱۳۰ هزار هکتار است که حدود ۶۰ هزار هکتار آن جزء اراضی کشاورزی محسوب میشود. حفر چاههای عمیق و نیمه عمیق و برداشت بیرویه از آبهای زیرزمینی در کل سطح دشت سبب کاهش چشمگیر منابع آب زیرزمینی و به دنبال آن پدیده فرونشست زمین شده است. این درحالی است که نصب کنتورهای هوشمند، کنترل بهرهبرداری از چاهها، انسداد و جلوگیری از حفر چاههای غیرمجاز، استفاده از آبیاری تحت فشار و روشهای نوین آبیاری، جلوگیری از مصرف بیش از اندازه آب و اجرای صحیح مدیریت بر منابع آب میتواند به کاهش روند پدیده فرونشست زمین در دشت ورامین کمک کند. پس از این منطقه دشت رفسنجان، استانهای خراسان رضوی، یزد و اصفهان از جمله مناطقی به شمار میروند که در رتبههای بعدی قرار دارند. آمارها نشان میدهد ۳۰۰ دشت در ۱۷ استان کشور با پدیده فرونشست روبهرو شدهاند و این مخاطره بر اثر برداشت بیرویه آب از ذخایر زیرزمینی بهوجودآمده است. پس از دشت ورامین در استان تهران، فارس دارای رتبه بعدی در زمینه فرونشست است. براساس آخرین مطالعات سال ۹۶ دشتهایی در این استان مانند کوار، زرقان، مرودشت، داراب و فسا دچار فرونشست بحرانی شدهاند که برخی از این نقاط شش تا ۹ سانت فرونشست داشتهاند، این درحالی است که حداکثر فرونشست دشتها در فارس مربوط به محدوده شهرستان قیر و کارزین به عمق ۱۵ سانتیمتر بوده است. مدیرکل سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور با تأیید این موضوع میگوید: «برداشت بیرویه از منابع زیرزمینی در کنار کاهش بارشها و ادامهدار بودن خشکسالیها و کاشت محصولات پر آب از جمله دلایلی است که باعث شده است در برخی مناطق کشور با پدیده فرونشست زمین مواجه شویم.» طهمورث یوسفی میافزاید: «در کنار این معضلات، عوامل طبیعی غیرانسانی مانند تغییر اقلیم، شرایط ناپایدار زمین و گسل از دیگر مواردی است که در ایجاد فرونشست تأثیرگذاربوده، با این حال سهم اندکی در بروز این پدیده دارند.»