عطار نیشابوری از شاعران تراز اول ایرانی است و آثاری که از او باقیمانده، نشان از تسلط بالای او به فرهنگ ایرانی و اسلامی دارد چراکه در اشعارش، اشارات تاریخی، علمی و فلسفی فراوان دیده می‌شود.
مهدی محقق، رئیس هیئت مدیره انجمن آثار و مفاخر فرهنگی با بیان این مطلب در مراسمی که به مناسبت روز بزرگداشت «عطار نیشابوری» برای پاسداشت مقام این حکیم، شاعر و عارف گرانقدر ایرانی برگزار شد، گفت: شهر نیشابور مرکز علم و دانش بوده و هست، خصوصاً اینکه مدرسه نظامیه نیز در این شهر واقع بوده‌است. از این شهر دانشمندان بزرگی برخاسته‌اند که از جمله آنها عطار نیشابوری و حکیم عمر خیام است.
محقق افزود: عطار، آثار مختلفی دارد که از جمله آنها کتاب‌های اسرارنامه، مصیبت‌نامه، الهی‌نامه و دیوان اشعار اوست. گذشته از اینکه او، اندیشه‌های عرفانی و صوفیانه را در اشعار خود بیان می‌کند اشاراتی نیز به آیات شریفه قرآن و احادیث نبوی دارد. از این رو از جمله شاعران ممتاز زبان فارسی به شمار می‌آید.
او ادامه داد: درباره عطار هم ایرانیان و هم دانشمندان خارجی کتاب‌های فراوانی نوشته‌اند و ممیزات شعر و عرفان او را به خوبی ذکر کرده‌اند؛ لذا عطار را می‌توان شاعر درجه اولی به حساب آورد که مضامین عارفانه و صوفیانه را در اشعار خود دارد و این حاکی از تسلط او بر علوم اسلامی زمان خودش نیز هست. عطار نیشابوری علاوه بر اینکه شاعر و عارف است، پزشک نیز بوده است و کلمه «عطار» نیز اشاره به پزشک بودن او دارد. او خود دراین باره می‌گوید: به داروخانه پانصد شخص بودند/ که در هر روز نبضم می‌نمودند
رئیس هیئت مدیره انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در پایان سخنان خود گفت: در آن دوره، تشخیص بیماری‌ها از طریق گرفتن «نبض» انجام می‌شده و البته در این‌باره آثار مختلفی هم نوشته شده است. عطار به علوم زمانه خود تسلط فراوان داشت که شامل قرآن، حدیث، شعر، عرفان و تصوف بود، از این روست که او از جمله عرفا و شعرای درجه اول ایران و جهان اسلام است.
نابغه جهان حکمت و معرفت
در ادامه محمود شالویی به ایراد سخن پرداخت و گفت: عطار نیشابوری از نوابغ برجسته تاریخ حکمت و معرفت است. او بیش و پیش از آنکه به عنوان یک عارف، حکیم و اندیشمند شناخته شود، یک انسان دردمند و دلسوخته است؛ لذا در آثار او می‌توان این دردمندی و دلسوختگی را به خوبی ملاحظه و مشاهده کرد. کتاب مصیبت‌نامه او و آثار دیگرش نظیر تذکره الاولیا و منطق‌الطیر، همه و همه حکایت از آن دارند که این مرد، اندیشمندی دردمند بوده است. این امر باعث شده‌است که از او یک چهره بی‌نظیری در تاریخ حکمت و عرفان برای ما نمایان شود.
او افزود: عطار نه تنها دردمند بوده است که در عین حال انسان منزوی و گوشه‌گیری هم نبوده و با همه عرق و علاقه‌ای که به عرفان و معرفت دارد و با همه اندیشه‌های ناب باطنی که در او وجود دارد، منتقد اوضاع سیاسی زمانه خود نیز هست؛ در این باب تعدادی از مستشرقین سخن به میان آورده‌اند. در حقیقت عطار نسبت به جامعه خود احساس مسئولیت عمیقی داشته است. او می‌خواست همان مسیری که سنایی طی کرده بود را طی کند و یادگاری ماندگار باشد برای رهپویان بعد از خودش! پویندگان طریق معرفت، بعد از او افرادی، چون مولانا جلال‌الدین بلخی‌اند که هر چه دارند از سفره عطار و سنایی است.
شالویی ادامه داد: عطار ویژگی‌های منحصر به فردی دارد! چه بسیار حکایت‌های عرفانی و اجتماعی و حتی حکمی و فلسفی که او در مقام طرح و بیان آنها بر آمده، بعد‌ها مورد استفاده و بهره‌برداری دیگران نیز قرار گرفته است. البته نتایجی که مثلاً مولوی به دست می‌آورد با آنچه که عطار مطرح می‌کند تفاوت دارد ولی همه این‌ها از یک سرچشمه به دست آمده‌اند.
او تأکید کرد: وقتی عطار در تذکره الاولیا درباره اولیای الهی سخن به میان می‌آورد گویی خود نشسته و آن ولی خدا را از نزدیک مشاهده می‌کند و اندرون او برای عطار مکشوف شده است.
عطار را به ادب و ادبیات می‌شناسیم، اما او ادیبی است که ادبیات خود را از دل عرفان به جوشش در آورده است و آنچه که در این وادی بیان می‌کند، دارای نوعی نگاه معرفت گرایانه است که صد درصد هم عرفانی است.
او افزود: تلاش عطار بر این است که انسان را در عین حال که در محدوده مادی این دنیا زندگی می‌کند به جهان دیگر رهنمون سازد. او می‌خواهد انسان را از کره خاکی به سوی افلاک پرواز دهد و پیوند عمیق و صمیمانه‌ای بین انسان و خداوند برقرار کند! مثلاً در حکایت شیخ صنعان با همه زیبایی و سوزناکی که آن را بیان کرده است می‌خواهد بگوید که اگر بلا و بلیه حاصل شده به خاطر این است که بین انسان و خدا فاصله ایجاد شده است، آنجا که می‌گوید: در میان شیخ و حق از دیرگاه/ بود گردی و غباری بس سیاه
مشاور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی اضافه کرد: در حقیقت در شعر عطار؛ دلسوختگی، عرفان، معرفت و بازگشت به فطرت را به خوبی شاهد هستیم. او می‌خواهد آدمی را از زمین به سمت آسمان هدایت کند و سالک را دستگیری کند تا انسان را به جایی برساند که نقطه اصلی حقیقت است، چون خسران بشر به دلیل دور شدن او از اصل خود که همان حقیقت انسان است، حاصل می‌شود. چون دچار چنان انکساری می‌شود که اتحاد را از دست می‌دهد، لذا پیام عطار این است که در عالم عرفانی، هرچه هست وحدت است.
او تأکید کرد: آنچه که در شعر و اندیشه عطار بسیار اهمیت دارد صداقت و دوستی است. او بیان و معرفتی ساده و زلال دارد. اگرچه در ظاهر کلمات او پیچیدگی‌های وجود دارد، اما در معنا حاوی صفا، خلوص و صداقت است.
عطار؛ عارف صاحب مشرب
سیدعلی اصغر میرباقری‌فرد نیز در این برنامه گفت: عطار ازجمله عارفان صاحب مشرب است و بیش از هر عارف دیگری می‌توانیم با منظومه فکری او آشنا شویم. او در شمار عارفانی است که جایگاه منحصربه فردی در این زمینه دارد. آثار پرشماری را به عطار نسبت داده‌اند که از میان آنها، مطمئنیم ۱۰ اثر الهی‌نامه، اسرارنامه، جواهرنامه، خسرونامه، شرح‌القلب، مصیبت‌نامه، منطق‌الطیر، دیوان قصائد و غزلیات، مختارنامه و تذکره‌الاولیا حتماً از اوست که از میان آنها، الهی‌نامه، اسرارنامه، مصیبت‌نامه و منطق‌الطیر اهمیت ویژه دارند. در این چهار اثر عطار مشخص می‌کند سالک چطور باید طی طریق کند.
او اضافه کرد: در منطق‌الطیر، عطار هفت وادی را معرفی می‌کند و معتقد است کار از طلب شروع و به فنا ختم می‌شود. در مصیبت‌نامه او یک طرح تفصیلی دارد و در ۴۰ مقاله، تبیین می‌کند که سالکی به نام «فکرت» حرکتی را آغاز کرده و در اولین منزل به سراغ جبرئیل می‌رود، سپس سراغ لوح و عرش و کرسی و قلم، بهشت و دوزخ، آسمان و ماه و آفتاب، عناصر اربعه و حیوانات و طیور می‌رود و شیطان و جن و انبیا را ملاقات می‌کند. بعد با ابزار‌های شناخت مثل حس و خیال و عقل و دل دیدار می‌کند و دست آخر با جان ملاقات دارد.
میرباقری فرد در پایان گفت: در الهی‌نامه طرح مبتکرانه دیگری دارد. انسانی که چندان کمال پیدا کرده که به مقام خلیفه‌اللهی می‌رسد، وقتی در دنیا مستقر می‌شود، رسالت و مأموریت خود را آغاز می‌کند. او شش فرزند دارد که عبارتند از: نفس، وهم، عقل، علم، فقر و توحید.
