جوان آنلاین: برخی از اعضای هیئت داوران جایزه فارسینما معتقدند که زبان یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های هویت ملی در ایران است و پاسداشت زبان فارسی، پاسداشت هویت و تمدن دیرپای ایرانی اسلامی است؛ اگر سینما در بحث زبان به نحوی اصولی و کارآمد عمل کند، می‌تواند قوام‌بخش زبان فارسی باشد و از سوی دیگر هر گونه بی‌توجهی هنر هفتم به این میراث کهن می‌تواند باعث ایجاد زمینه به خطر افتادن هویت ملی ما شود.
جایزه فارسینما چند سالی است جای خودش را در بین جوایز متنوع جشنواره فیلم فجر باز کرده‌است. این جایزه که قرار است از سینما به عنوان بازوی کمکی حفظ و گسترش زبان و ادبیات فارسی استفاده کند با همت انجمن ویرایش و درست‌نویسی از سی‌وهفتمین دوره جشنواره فیلم فجر به خوش‌زبان‌ترین فیلم جشنواره اهدا می‌شود. این جایزه متفاوت جشنواره فیلم فجر تاکنون پنج دوره آن برگزار شده است. هیئت داوران پنجمین جایزه «فارسینما» در چهل‌ودومین جشنواره فیلم فجر که متشکل از آزیتا افراشی، محمود توسلیان، مجید رضابالا، احمد شاکری، مهدی صالحی، ناصر فیض، هادی مقدم‌دوست و یوسفعلی میرشکاک بود، فیلم‌های آغوش باز، پروین، پرویزخان و صبح‌اعدام را به عنوان فیلم‌هایی که از لحاظ کاربرد زبان فارسی درخور تقدیر بودند، معرفی کرد. البته نکته جالب در مورد این جایزه این است که آیین اختتامیه آن هنوز برگزار نشده‌است و طبق شنیده‌ها قرار است طی روز‌های آینده و قبل از اتمام سال با تقدیر از فیلم‌های برگزیده برگزار شود.
بی‌توجهی سینما به زبان فارسی
محمود توسلیان، منتقد سینما و یکی از اعضای هیئت داوران پنجمیـن جایزه «فارسینما» در چهل‌ودومیــن جشنواره فیلم فجر، درباره کارکرد‌های این جایزه در سینما می‌گوید: زبان فقط دیالوگ‌های بازیگران مقابل دوربین نیست، بلکه استعاره‌های بصری در قالب نشانه‌های مختلف هم بخشی از زبان سینماست که اگر پیوندی با زبان فارسی داشته‌باشد، می‌تواند فیلم را به تعالی نزدیک کند.
این نمایشنامه‌نویس درادامه می‌افزاید: جایزه فارسینما بستر بسیار مناسبی برای کند و کاو و یافتن گنج‌های شایگان و پنهان در زبان فارسی است و اگر نگاهی به شاهکار‌های سینمای ایران بیندازیم، متوجه می‌شویم که در تمامی آن‌ها فیلمنامه‌نویس زبان فارسی را خوب می‌شناخته و هنگام استفاده از آن با آگاهی کار کرده‌است. سینمای این سال‌ها به فراخور شرایط فرهنگی، چندان توجهی به موضوع زبان فارسی نداشته‌است، اگر هم گاهی نسیمی از سویی وزیده‌است، به همت کسانی بوده که خودشان زلفی به زبان فارسی گره زده بوده‌اند. زبان فقط دیالوگ‌های بازیگران مقابل دوربین نیست، بلکه استعاره‌های بصری در قالب نشانه‌های مختلف هم بخشی از زبان سینماست که اگر پیوندی با زبان فارسی داشته‌باشد، می‌تواند آن فیلم را به تعالی نزدیک کند.
توسلیان با اشاره به اینکه در جشنواره‌امسال هم توجه به زبان پاک و خوش و مؤثر چندان به چشم نمی‌خورد، اما این‌طور هم نبود که بگوییم کوچک‌ترین توجهی به زبان فارسی در فیلم‌ها و فیلمنامه‌ها نشده‌است، اظهار می‌دارد: زبان فارسی مایه نجات ایرانیان است و اگر سینما در بحث زبان به نحوی اصولی و کارآمد عمل کند، می‌تواند قوام‌بخش زبان فارسی باشد و هر کم‌لطفی و بی‌توجهی به آن نیز موجب به خطرافتادن هویت ملی ما خواهد شد. در جهان معاصر پس از پرداختن به قوای نظامی، بیشترین سرمایه‌گذاری روی مقوله‌زبان انجام می‌شود، چون که ملت‌ها با زبان به آسانی وارد یک قوم و کشور می‌شوند و آن را از درون تغییر می‌دهند.
زبان مشترک سینماگران و زبان‌شناسان
دکتر آزیتا افراشی، رئیس انجمن زبان‌شناسی ایران و یکی دیگر از اعضای هیئت‌داوران پنجمین جایزه «فارسینما» نیز با اشاره به اینکه فارسی‌سینما نمادی برای برجسته‌سازی نقش زبان در سینما از طریق ارتقای عملکرد نظام نشانه‌ای زبان در فیلم‌ها است، می‌گوید: این جایزه ضمن ارائه الگویی زبانی به مخاطب و همچنین فضایی برای دستیابی به یک زبان مشترک میان سینماگران و زبان‌شناسان، نه فقط در ساحت یک جایزه بلکه به مثابه مسیری برای پیوند سینما و زبان است.
وی به وجود آمدن فیلم و سینما را نتیجه تعامل نظام‌های نشانه‌ای متفاوت، که یکی از این نظام‌ها زبان است، دانسته و می‌افزاید: نقش نظام نشانه‌ای زبان نه‌تن‌ها به عنوان جزئی از ساختار فیلم اهمیت دارد، بلکه هم به لحاظ فرم و هم به لحاظ محتوا می‌تواند تأثیر شگرفی بر مخاطب بگذارد. امروزه اهمیت جایگاه زبان و مشاوره‌های زبان‌شناختی برای دست‌اندرکاران عرصه‌های سینما، تئاتر، بازی‌های رایانه‌ای و تبلیغات در کنار سایر عرصه‌ها در همه دنیا مشخص است و به طور عملی این همکاری میان زبان شناسان و هنرمندان روی می‌دهد.
رئیس انجمن زبان‌شناسی ایران تأکید می‌کند: برای این نقش دست‌کم دو بعد می‌توان در نظر گرفت: یکی ارتقای عملکرد نظام نشانه‌ای زبان در فیلم و دیگر، ارائه الگویی زبانی به مخاطب که نه‌تن‌ها ارتباط از طریق آن به خوبی صورت می‌گیرد، بلکه، چون زبان آینه تفکر است، اذهان مخاطبان را نیز درگیر می‌کند. فارسینما باید به عنوان یک نماد تقدیر سینمایی جایگاه خود را بیابد تا از این طریق اهمیت نظام نشانه‌ای زبان، به ویژه زبان فارسی، نزد سینماگران برجسته شود.
فارسینما نقطه شروع پیوند زبان و هنر
این زبان‌شناس و استاد دانشگاه در مورد معیار‌های انتخاب‌فیلم‌ها برای کسب این جایزه اظهار می‌دارد: توجه به زبان فارسی و گویش‌ها و لهجه‌ها، نقش زبان در شخصیت‌پردازی، رابطه زبان و فیلم و ادبیات فارسی، رابطه زبان و هویت، دقت به کاربرد‌های زبانی در تیتراژ و زیرنویس‌ها، زبان و نسل، زبان و اصناف و ملاک‌های جامعه‌شناختی و جز آن برخی از ملاک‌های اعضای هیئت داوران جایزه فارسینما در ارزیابی فیلم‌های این دوره جشنواره بودند. البته جا دارد ملاک‌های جدیدی افزوده شود و مسائلی مانند توجه به استعاره‌های شناختی، رابطه استعاره و مجاز‌ها و فرهنگ ایرانی و بازتاب آن‌ها در زبان و گریز از کلیشه‌ها و پاره‌گفتار‌های ساختگی برجسته‌تر شود. بی‌تردید ملاک‌های دقیق‌تری در گفتمان مشترک زبان‌شناسان و سینماگران شکل خواهد گرفت و ارزیابی‌ها در جهت حمایت از سینما و زبان و فرهنگ ایران قوام می‌یابد.
افراشی در پایان خاطر نشان می‌کند: این پیوند می‌تواند به نقطه شروعی برای ایجاد چنین ارتباط میان‌رشته‌ای و عملی بین زبان‌شناسی و موسیقی و ترانه‌سرایی و زبان‌شناسی و نمایش نیز بینجامد. به همین‌خاطر جا دارد همه ما درباره این موضوع تعمق کنیم که چطور ممکن است در فرهنگ ایرانی، که دو رکن اصلی از ارکان آن هنر و زبان است، این دو مسیر را با هم طی کنند. زبان یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های هویت ملی در ایران است و پاسداشت زبان فارسی، پاسداشت هویت و تمدن دیرپای ایرانی- اسلامی است. توجه به رابطه زبان و سینما توجه به این نکته است که فیلم فقط یک داستان نیست که صرفاً با زبان روایت می‌شود. زبان نه‌تن‌ها یکی از نظام‌های نشانه‌ای در ساختار فیلم است، بلکه حتی در شرایطی که زبان به ظاهر در برخی فیلم‌ها کمرنگ می‌شود، ولی موضوع ترجمه بین‌نشانه‌ای، که امری زبانی است و نیز ساحت استعاری زبان، بقای نظام نشانه‌ای زبان را در فیلم تداوم می‌بخشد.
