معافیت از پرداخت مالیات مستقیم برای فعالیتهای اقتصادی در مناطق آزاد از تاریخ تصویب قانون چگونگی اداره مناطق آزاد و در ضمن ماده ۱۳ این قانون مورد التفات قانونگذار بودهاست؛ التفاتی که در آخرین مرحله ضمن ماده ۳۱ قانون رفع موانع تولید، بند ت. ماده ۱۳۲ قانون مالیاتهای مستقیم در سال ۱۳۹۴ تغییر یافت هر چند که به هر ترتیب مالیات در مناطق آزاد به مدت ۲۰ سال به نرخ صفر خواهد بود.
نکته مهم در خصوص پرداخت مالیات، محل فعالیت و کسب درآمد میباشد و موضوع محل فعالیت در مناطق آزاد و فضای مجازی مورد بحث و توجه در این یادداشت میباشد. ظرفیت حقوقی در خصوص محل فعالیت و اقامتگاه برای اشخاص حقوقی، ماده ۵۹۰ قانون تجارت میباشد در این ماده اقامتگاه شخص حقوقی محلی عنوان شدهاست که اداره شخص حقوقی در آنجاست. در ادامه برای توجه دقیقتر به مفهوم مقیم و اقامتگاه بهتر است به بند ۱ بخشنامه شماره ۵۴۴۰۹ سازمان امور مالیاتی در سال ۱۳۸۸ باید اشاره شود مبنی بر اینکه (مبادلات کالا فی ما بین اشخاص مقیم در مناطق آزاد و ویژه، مشمول مالیات بر ارزش افزوده نمیشود.).
اما در این بخشنامه کلمه مقیم به چه معنایی است؟ معنای مقیم را باید در رأی هیئت عمومی دیوان عدالت اداری با شماره ۶۱۹ – ۶۱۲ یافت یعنی (اقامت، منصرف از ماده ۵۹۰ قانون تجارت است).
تا کنون دریافتیم که مقیم به چه معنایی نیست، اما اینکه معنای آن چیست، باید اذعان داشت که معنای آن در بخشنامه سال ۱۳۹۳ مورد اشاره قرار گرفتهاست.
در بند اول بخشنامه شماره ۲۰۰ / ۹۳ / ۲۹ سازمان امور مالیاتی اشاره شدهاست که (مقیم منصرف از ماده ۵۹۰ ق. ت. است، هر کس از سازمان منطقه مجوز دریافت کند مقیم محسوب میشود و از پرداخت مالیات و عوارض معاف است.)
بنابراین ملاک و میزان مقیم و اقامتگاه از نظر سازمان امور مالیاتی، کسب مجوز از سازمان منطقه آزاد مربوطه میباشد. حال با این توصیفات، فعال اقتصادی در حوزه کسب و کارهای الکترونیکی، مقیم در مناطق آزاد قلمداد میگردد و در صورتی که از سازمان منطقه آزاد مربوطه مجوز فعالیت دریافت نموده باشد معاف از پرداخت مالیات میباشد.
بدیهی است که منظور از فعالیت، فعالیت فعال اقتصادی است و این موضوع ارتباطی به محل استقرار جغرافیایی خریداران یا خدمتگیرندگان ندارد.
برای توضیح بیشتر اشاره میکنم که تجارت الکترونیکی در دو شاخه عمده کالا و خدمات قابل بررسی میباشد و درادامه به موضوع ارائه خدمات در کسب و کارهای الکترونیکی اشاره میکنم.
در سیستم تجارت سنتی در صورتی که خدمت اصلی در محدوده منطقه آزاد ارائه شود و خدمات پس از فروش در سرزمین اصلی و خارج از منطقه آزاد، خدمت اصلی معاف از پرداخت مالیات است، اما خدمات پس از فروش مشمول مالیات بر درآمد و دارایی خواهد بود.
اما در فضای مجازی که شرکت، در محدوده منطقه آزاد مستقر میباشد و مبادرت به ارائه خدمت مینماید ممکن است مشتری، مستقر در محدوده منطقه آزاد، خارج از کشور یا حتی سرزمین اصلی باشد. این خدمات نیز کاملاً متنوع هستند از جمله میتوان به تولید محتوای آموزشی، ارائه فیلم، کتاب، ترجمه آنلاین و آفلاین و تولید نرمافزار برای مجموعههای مرتبط با انرژی از قبیل: پالایشگاه و پتروشیمی یا حتی ارائه بازیهای یارانهای اشاره کرد. حال آیا این مدل فعالیت در مناطق آزاد مشمول پرداخت مالیات مستقیم میباشد؟
پاسخ منفی است.
با توجه به ماهیت مرزهای دیجیتالی که همانا درنوردیدن مرزهای جغرافیایی است و تطبیق موضوع فعالیت با مواد قانون چگونگی اداره مناطق آزاد و بخشنامههای فوق الاشاره، این قوانین و مقررات به لزوم حضور فعال اقتصادی در محدوده مناطق آزاد اشاره دارند نه حضور خریداران خدمت از صاحبان کسب و کارهای الکترونیکی در این مناطق و مبنای معافیت مالیاتی نیز همین حضور در محدوده جغرافیایی مناطق آزاد میباشد.
نتیجه اینکه با توجه به اینکه قوانین مناطق آزاد مبتنی بر آزادی عمل فعالان اقتصادی در مناطق آزاد نسبت به سرزمین اصلی نوشته شدهاند و محل اصلی فعالیت این شرکتها در داخل محدوده مناطق آزاد میباشد، کلیه درآمدهای کسب و کارهای الکترونیکی در حوزه ارائه خدمات حتی به سرزمین اصلی، اما در فضای مجازی، به مدت ۲۰ سال به نرخ صفر مشمول مالیات مستقیم باید باشند.