سرویس زنان جوان آنلاین: ۴۰ سال پیش جامعه ایرانی با هدف ارتقا و تعالی ساختار جامعه، ارزشهای متعددی را جایگزین ارزشهای حاکم بر جامعه کرد. در این میان برونداد این انتخاب ارزشی برای زنان ایرانی «حجاب و عفاف» بود؛ ارزشی که هنوز هم در میان قاطبه اعضای جامعه جایگاه خود را حفظ کرده است، اما برای تغییر در ساختار ارزشی یک جامعه باید از تغییر در سیمای ظاهری آن آغاز کرد. نخستین دستاورد این ماجرا عادیسازی و دستاورد بعدی آن ارائه الگوی جدید به جامعه است. این درست همان اتفاقی است که در حوزه حجاب و پوشش در جامعه ما رخ داده است و وضعیت پوشش زنان و دختران در بیرونیترین لایه جامعه را به شکلی رقم زده که موجب شده است حجابی که قانون کشور ماست و فراتر از آن ریشه چندین هزار ساله در نظام ارزشی و فرهنگی ایران دارد به شرایطی دچار شود که نمودهای بدحجابی در جامعه از نمودهای حجاب بیشتر باشد. از این فراتر، تلنگری بود که ماجرای تذکر راننده اسنپ به مسافر بدحجاب به جامعه وارد کرد و خانم مسافر به جای رعایت قانون با شکستن حریم خصوصی راننده و انتشار تصویر وی در شبکههای اجتماعی و فضای مجازی کوشید تا التزام به قانون راننده را زیر سؤال ببرد و تقبیح کند. این ماجرا هر چند با واکنش جدی کاربران فضای مجازی در حمایت از راننده اسنپ مواجه شد، اما تلنگری بود برای آنکه عملکرد دستگاههای متولی امر حجاب و عفاف را مورد بازبینی قرار دهیم و ببینیم ۲۶ دستگاه متولی امر حجاب با وظایفی عموماً ایجابی و از جنس اقناع و فرهنگسازی، چگونه عمل کردهاند که اوضاع حجاب و عفاف در جامعه امروز اینگونه است. برای این منظور سراغ دکتر سمیرا خطیبزاده، استاد دانشگاه و فعال اجتماعی رفتهایم. خطیبزاده دبیر سابق ستاد مردمی عفاف و حجاب را در کارنامه دارد و پاسخگوی سؤالات ما با محوریت حجاب و عفاف شد.
خانم دکتر خطیبزاده! ماجرای واکنش خانم مسافر بدحجاب به تذکر قانونی راننده اسنپ تلنگری بود درباره اینکه جامعه ما به عنوان جامعهای مطالبهگر ارزشهای اسلامی از جمله عفاف و حجاب به جایی رسیده که نه فقط در موارد متعدد شاهد نقض این قانون هستیم بلکه در برابر تذکر برای رعایت قانون و مطالبهای همگانی با واکنش تند و تقابلی مواجه میشویم. اگر بخواهیم ماجرای تذکر راننده اسنپ به خانم بدحجاب را به عنوان یک پدیده اجتماعی مورد آسیبشناسی قرار دهیم چه اتفاقی افتاده است که به چنین شرایطی رسیدهایم؟
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و حال و هوای دفاعمقدس حجاب امری کاملاً پذیرفته شده و شرعی بود و بحث قانونی بودن حجاب در ورای آن مطرح میشود. در حال حاضر، اما به دلیل انفعال دستگاههای مسئول امر عفاف و حجاب در جامعه با شرایطی مواجه هستیم که به رغم قانونی بودن بحث حجاب به نظر میرسد گاهی با هجمه افراد بدحجاب مواجهیم.
اگر به قانون حجاب و عفاف و مسئولیت ۲۶ دستگاه در این امر بازگردیم میبینیم که ریز به ریز مسئولیتهای هر ۲۶ دستگاه در این حوزه مشخص شده است، اما با بازبینی مسئولیتها و دستگاهها متوجه میشویم هیچکدام از آنها به وظایف خود عمل نکردهاند.
تبیین موضوع عفاف و حجاب و مقابله با بدحجابی و بیعفتی همچون حلقههای یک زنجیره است که اگر هر دستگاهی و نهادی وظایف خود را در این میان انجام ندهد بخشی از این زنجیره مفقود میماند و در نهایت کار به نتیجه نمیرسد. بسیاری از دستگاهها و وزارتخانههایی که برای آنها در این قانون مسئولیت تعیین شده نه تنها کاری در این حوزه انجام ندادهاند بلکه موجب تضعیف مباحث مرتبط با حجاب و عفاف شدهاند. وقتی این حلقهها کار خود را به درستی انجام نمیدهند میرسیم به حلقهای که در انتهای این صف قرار دارد و آن نیروی انتظامی است و اگر سایر نهادها کار خود را به درستی انجام میدادند شرایط به گونهای پیش نمیرفت که در نهایت نیروی انتظامی ناگزیر به انجام کار سلبی باشد. در حالی که اگر ۲۵ ارگان دیگر کارشان را درست انجام میدادند انتظارات به سمت این یک ارگان جلب نمیشد.
اشاره داشتید برخی دستگاهها نه فقط کاری در این حوزه انجام ندادند بلکه موجب تضعیف مباحث مرتبط با حجاب و عفاف شدند. به طور روشن عملکرد کدام دستگاهها را در راستای تضعیف مباحث مرتبط با عفاف و حجاب ارزیابی میکنید؟
به طور مثال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی یکی از دستگاههایی است که در این زمینه عملکردش در راستای تضعیف پایههای حجاب و عفاف در جامعه بوده است. شما وضعیت پوشش در فیلمهای سینمایی را که در سالهای اخیر اکران میشود ببینید. در حوزه تئاترها با همین مشکل مواجه هستیم. حتی دیالوگهایی که در این فیلمها بین بازیگران رد و بدل میشود به نوعی عفتزدایی و حیازدایی را دامن میزند.
مصوبه عفاف و حجاب و تعیین وظایف ۲۶ دستگاه در این حوزه حالا به نوجوانی رسیده است. به نظر شما چه عواملی مانع از اجرایی شدن این مصوبه قانونی شده است؟این قانون هم به رغم جامع و کامل بودن و مشخص کردن وظایف ریز دستگاهها ضعف مهمی دارد.
چه نقطه ضعفی دارد؟
نقطه ضعف مهم قانون حجاب و عفاف این است که برای این قانون هیچگونه ضمانت اجرایی در نظر گرفته نشده است، در حالی که اصناف و نوع پوششی که ارائه میشود دستگاههای فرهنگی همچون صداوسیما و رسانهها و از همه مهمتر آموزش و پرورش و آموزش عالی در این زمینه ضعف جدی عملکرد دارند. آموزش و پرورش تربیت نسل آینده را بر عهده دارد و نقش و اهمیت نهادهای آموزشی در بحثهای فرهنگی عفاف و حجاب بسیار حائز اهمیت است. برای آنکه افراد در سنین جوانی و نوجوانی فرهنگ حجاب و عفاف را بپذیرند از سنین کودکی باید روی آنها کار شود و این باور در ذهنشان نهادینه شود. هر قدر وظایف درست انجام نشود و ما از مواضع خودمان بیشتر عقبنشینی کنیم در نقطه مقابل با تلاشهای بیگانگان در این حوزه مواجه هستیم.
شاید یکی از آسیبهایی که موجب شده است حجاب و عفاف از مسیر اصلی خود منحرف شود و گاهی در جامعه شاهد تقابلهایی با این موضوع باشیم گره خوردن بحث حجاب به موضوعات سیاسی یا حتی اقتصادی است. از نگاه شما برای حل این معضل چه باید کرد؟
دقیقاً هر کس میخواهد در انتخابات رأی بیاورد یا نیاورد موضعگیری خودش را در برابر این موضوع اهرمی برای جلب حداکثری قرار میدهد، در حالی که این موضوع اصلاً سیاسی نیست.
از حضرت آقا سؤال کردند چرا موضوع عفاف و حجاب به همه موضوعات جامعه موضوعات سیاسی، اقتصادی و همه موضوعات گره خورده است؟ حضرت آقا پاسخ دادند «اگر اینطور هم نباشد دشمنان ما سعی میکنند تا این موضوع را به موضوعات مختلف گره بزنند.» در همین راستاست که هرازچندگاهی غائلهای از سوی جریانات فکری مختلف و از سوی اپوزیسیون خارجنشین شکل میگیرد و موضوع عفاف و حجاب را ابزاری برای تسویه حسابهای شخصی و سیاسی خودشان علیه حاکمیت و نظام قرار میدهند.
خانم دکتر خطیبزاده! تصاویر حجاری شده روی سنگ و اسناد گوناگون نشان میدهد بحث پوشش در کشورمان ریشه تمدن چند هزار ساله دارد. به نظر شما چرا اپوزیسیون خارجنشین و افرادی که بر عناصر ایران باستان و کوروش تکیه میکنند این بخش از ماجرا را از سخنانشان حذف میکنند و اشاره به پوشش کامل و عفاف زنان در ایران باستان ندارند؟
دلیل دیگری که باید در رویکردها و کارهای فرهنگی از سوی افراد دغدغهمند دنبال شود این است که ما نباید به حجاب و عفاف تنها از منظر شرعی و دینی نگاه کنیم. درست است دین ما به بحث پوشش توجه دارد، اما فرهنگ ایرانی - اسلامی ما ازتمدنی ۶ هزار ساله برخوردار است و پیش از آنکه اسلام وارد ایران شود به بحث پوشش و عفت زنان توجه ویژهای داشته است و به قدری در این زمینه پایههای عمیق و دقیقی داریم که لباسهای بلند و پوشیده جزء فرهنگ ایران بوده است.
یکی از مهمترین دلایلی که موجب شد ایرانیان اسلام را با آغوش باز بپذیرند این است که آموزههای دین اسلام از جمله عفاف و حجاب به طور کامل منطبق با فرهنگ و تمدن ایرانی بود.
در ایران باستان خانوادههای بزرگ زاده و اشرافی پوششهای کاملتری داشتند، زیرا آنرا نوعی تشخص برای خود میدانستند.
کافی است به آموزههای فرهنگی کشورمان رجوع و آنها را بازخوانی کنیم و با ارائه مثالها، نمادها و تصاویر گویایی که در این زمینه از تمدن عفاف و حجاب در ایران باستان وجود دارد میتوانیم جوان و نوجوان دهه ۶۰، دهه هفتادی و دهههای بعدی خودمان را درباره عفاف و حجاب و گره خوردن آن با تمدن کشورمان قانع کنیم. جوان ما تصور نکند که حجاب چیزی است که به زور به کشور ما تحمیل کردند و سلطنتطلبهایی که کوروش پرستی را در ایران باب کردهاند در زمینه حجاب و عفاف بر خلاف فرهنگ ایرانی رفتار میکنند، بنابراین ما حتی اگر صرفنظر از دینمداری به فرهنگ غنی خودمان نگاه کنیم میبینیم که فرهنگ و تمدن ایرانی به زن نگاهی بسیار فراتر از خودنمایی و پوششهای بدن نما دارد و زن را در پوششی با وقار ترسیم میکند.
البته در این بین نباید از نقش برنامههای جنگ نرم دشمن برای به ابتذال کشیدن زنان و دختران جامعه صرفنظر کنیم. آنها در برنامههایشان گاهی اوقات به صراحت میگویند که اگر زنان و دختران را از مسیر درست منحرف کنیم نسلی را به خواسته خود منحرف کردهایم، اما در برابر تلاشهای آنان ما نیز باید تلاشمان را دو برابر کنیم.
این انفعال و عقبنشینی و شاید نفوذی که مقام معظم رهبری درباره آن تذکر دادهاند موجب شده است این تلاشها به ثمر بنشیند، اینطور نیست؟
دقیقاً همین طور است. به طور نمونه حرکت این راننده محترم اسنپ را در نظر بگیرید که خیلی محترمانه به خانمی که حجابش را رعایت نکرده است درباره قانون تذکر میدهد و به رغم هوچیگریهای بعضی افراد میتوان موج عظیم حمایتهای مردمی را از این شخص مشاهده کرد. برای من خیلی جالب بود که یکی از کاربران فضای مجازی در توئیتی به دنبال شماره این راننده محترم بود با این توجیه که من ترجیح میدهم خودم و خانوادهام را به دست چنین فرد قابل اعتمادی بسپارم. واکنشهای کاربران فضای مجازی و موج حمایتی که در این ماجرا از راننده محترم اسنپ شکل گرفت نشان میدهد اکثریت جامعه ما عفتمدار هستند، اما یک گروه اقلیتی که از سوی اپوزیسیون نظام و خارجنشین جهتدهی میشوند به دنبال هوچیگری هستند. به طور یقین اگر همه مردم مانند همین شخص احساس مسئولیت داشتند اوضاع حجاب و عفاف به شرایط امروز نمیرسید.
نقش رسانههای غربی و شبکههای اجتماعی را در جدیتر شدن پدیده بدحجابی و قاب بندی ذهن مخاطب با انواع خاصی از پوشش چطور میبینید؟
رسانهها شگردهای مختلفی برای تصویرسازیهای غلط درباره موضوعات مختلف برای مردم دنیا دارند و بحث عفاف و حجاب هم از همین دست مسائل است. در همین راستا هم تلاش میشود چهرهای خشن و غیرمنطقی از افراد مذهبی و محجبه به تصویر کشیده شود، در حالی که اگر مردم و جوانان از پشت پرده این سیاستها و تکنیکها آگاه شوند به هیچ عنوان اینها را نمیپذیرند. در این زمینه کم کاری رسانههای خودی و انجام ندادن کار اصولی و حرفهای سبب شده است برنامهریزیهای آنها در برخی موارد به ثمر برسد. اما به طور مثال اگر شما برنامهای همچون برنامه «از لاک جیغ تا خدا را» ببینید صحبتهای دخترانی که به قول خودشان دوباره متولد شدهاند واقعا تکان دهنده است. در این میان نوع مواجهه افراد مذهبی با این افراد که شاید ظاهر مناسبی ندارند بسیار تعیین کننده است و میتواند آنها را خیلی زودتر در مسیر درست قرار دهد و شکافی را که به واسطه تبلیغات رسانهای بین اقشار مذهبی و اقشار غیرمذهبی جامعه شکل گرفته است از بین ببرد.
خانم خطیبزاده! گاهی وقتها افراد بدحجاب در برابر امر به معروف و نهی از منکر ماجرا را به چالشهای اقتصادی و پروندههای فساد مالی ربط میدهند و میگویند بروید جلوی دزدان را بگیرید. در مواجهه با این افراد باید چگونه برخورد و به آنها تفهیم کرد بحث حجاب موضوعی جداست و به نفع خود زنان است تا جاییکه حتی در کشورهای غربی و امواج جدید جریانات فمینیستی هم به این بحث بازگشتهاند؟
به نظرم این افراد اغلب ذهنشان به سمت و سوی منابع غربی است و اگر ما بتوانیم از همان منابع برای آنها مثال بیاوریم یا کُتبی که در این زمینه به قلم نویسندگان غربی وجود دارد را معرفی کنیم بهتر میتوانیم آنها را قانع نماییم. شما اشاره داشتید گرایش به حجاب و عفاف جهانی شده و در تمام دنیا جنبشهای عفیفانه در مهد کشورهای اروپایی و امریکا شکل گرفته است و حتی غیرمسلمانان آزاده به این جنبشها گرایش پیدا کردهاند. بازخوانی تجربیات این افراد میتواند بسیار جذاب و عبرتآموز باشد. مطالعه این منابع هم موجب میشود تا ما در ایمان خودمان راسختر شویم و هم افراد بدحجاب بدانند اینها منابع داخلی نیست که با سیاست و اقتصاد و مسائلی از این دست آمیخته شده باشد.