به گزارش جوان آنلاین به نقل از فارس، سازمان مطالعه و تدوین کتب دانشگاهی در علوم اسلامی و انسانی (سمت) مسؤولیت تهیه منابع درسی و دانشگاهی را در زمینه علوم اسلامی و انسانی بر عهده دارد. تهیه و تدوین کتب زبان تخصصی تمام رشته‌ها نیز از دیگر وظایف آن است. در همین راستا تاکنون بیش از ۲۵۰۰ عنوان کتاب منتشر کرده است.
مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی «سمت» در آذرماه ۱۳۸۲، با هدف انجام پژوهش‌های بنیادی و کاربردی در علوم انسانی دانشگاهی و تقویت پشتوانه پژوهشی کتاب‌های «سمت»، تأسیس شد. این مرکز در آبان ۱۳۹۵ با مصوبه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به پژوهشکده ارتقا یافت.
با توجه با جایگاهی که کتاب‌های «سمت» بین اساتید و دانشجویان دارد گفت‌وگویی با داود مهدوی‌زادگان رئیس سازمان مطالعه و تدوین کتب دانشگاهی در علوم اسلامی و انسانی در خبرگزاری فارس داشتیم که مشروح آن را در زیر می‌خوانید:
* پرداختن به رشته‌های ناشناخته توسط انتشارات سمت
فارس: سازمان سمت چه سازمانی است و چه اهداف و ویژگی‌هایی دارد؟
مهدوی‌زادگان: مأموریت سازمان سمت تولید کتاب درسی دانشگاهی است. در کنار آن کتاب‌های کمک درسی و کتاب‌های مبنایی هم در اساسنامه سازمان سمت تعریف شده است؛ بنابراین عمده تلاش ما تولید کتاب درسی است.
حوزه کاری‌مان علوم اسلامی و انسانی است و تألیف و چاپ کتاب‌های شاخه علوم انسانی همچون علوم سیاسی، حقوق، بین‌الملل، جامعه‌شناسی، ارتباطات، تاریخ، زبان‌شناسی و ادبیات جزء برنامه‌های سازمان سمت است. ممکن است بعضاً در این مسیر به برخی رشته‌های علوم انسانی توجه نکرده باشیم؛ اما درصدد هستیم با هوشیاری و مطالعه به رشته‌های ناشناخته بپردازیم. یکی از اولویت‌های اصلی‌مان قطعاً به روز شدن سازمان و تألیف کتاب‌های درسی است.
* تولید بیش از ۲ هزار و ۵۰۰ جلد کتاب با همراهی اساتید خبره
فارس: با وجود اینکه سازمان سمت بزرگترین تولید‌کننده کتاب دانشگاهی است، طی سال‌های متمادی چند جلد کتاب به مرحله تألیف و چاپ رسانده است؟
مهدوی‌زادگان: در حال حاضر تولید بیش از ۲ هزار و ۵۰۰ عنوان جلد کتاب در عرصه‌های مختلف، داشتهایم که به ثمر نشستن این تعداد کتاب با همراهی و کمک خود اساتید دانشگاهی است. درواقع تکیه سازمان سمت به اساتید است و با کمک آنها این ادبیات تولید می‌شود.
برحسب رشته‌هایی که در علوم انسانی وجود دارد، گروه‌های تخصصی با عضویت حداقل ۵-۴ نفر از اساتید دانشگاهی شکل می‌دهیم که مدیریت آن هم برعهده مدیر گروه تخصصی و اساتید دانشگاهی است. بررسی و مطالعات روی سرفصل‌های درسی توسط گروه‌های تخصصی انجام می‌شود و اگر برای برخی سرفصل‌هایی که کتاب تولید نشده باشد را جزء دستور کارشان قرار می‌دهند و تألیف و تدوین این کتاب به یکی از اساتید برجسته آن رشته سفارش داده می‌شود.
بعضاً یکسری متون کلاسیک وجود دارند که به زبان‌های دیگر اعم از انگلیسی و عربی هستند که انتخاب و پروسه دقیقی را طی و ارزیابی می‌شوند و بعد از تصویب نهایی توسط اساتید خبره ترجمه و وارد مرحله تولید می‌شوند.
* چابکی گروه‌های تخصصی در تولید کتاب
بنابراین تکیه اصلی و اولیه سازمان سمت مربوط به گروه‌های تخصصی است که در مدیریت پژوهشی و ارزشیابی هستند و در کنار آن پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم انسانی را داریم که حدود ۲۸-۲۷ نفر از اعضای هیأت علمی در آن حضور دارند که در سه گروه پژوهشی فعال هستند و آثار بسیار خوبی از اعضای هیأت علمی چاپ و تولید شده؛ به طوری که بعضاً برخی از این آثار به چاپ دهم و یازدهم هم رسیده است.
یکی از ویژگی‌های خوب گروه‌های تخصصی عدم بروکراسی اداری است. این گروه‌های تخصصی چارت سازمانی مشخصی ندارند که لازم باشد بروکراسی مفصلی برایشان مدنظر قرار داد؛ لذا گروه‌های تخصصی در تولید کتاب چابکی دارند و دغدغه اصلی‌مان بحث بروزرسانی سرفصل‌ها است که باید کارهای نو، جدید و به‌روزی در این زمینه انجام شود؛ بنابراین تجدید چاپ کتابها یکی از دغدغه‌های سازمان است.
در حال حاضر بیش از ۹۰۰ عنوان کتاب در نوبت تجدید چاپ قرار دارند و تعدادی از این کتابها که کم هم نیستند، تجدید چاپ‌شان زیاد است و بعضاً کتابی داریم که به چاپ سی‌ام هم رسیده؛ البته تعداد تجدید چاپ‌های بالاتری هم داریم که باعث افتخار برای ما و سازمان است.
بیش از ۹۰۰ عنوان کتاب در نوبت تجدید چاپ قرار دارند
سازمان سمت بعد از ۳۰ سال فعالیت در زمینه کتاب‌های دانشگاهی همچنان مخاطبانش را دارد، منتهی زمانی این افتخار دوچندان می‌شود که برای تجدیدچاپ کتاب‌های قدیمی روی سرفصل‌ها نیز تجدیدنظر کنیم که قطعاً پرداختن به این موضوع به منزله روزآمد شدن کتاب‌های درسی است.
* ادبیات کتاب درسی سمت پا به پای آنچه در دانشگاه‌ها اتفاق می‌افتد پیش می‌رود
فارس: آیا برای روز‌آمدن شدن سرفصل‌ها اقدامات اساسی هم انجام داده‌اید؟
مهدوی‌زادگان: در ابتدای ورودم به سازمان سمت احساس کردم باید تغییراتی برای گروه‌های تخصصی در مدیریت، ساختار و اعضا داشته باشیم و بتوانیم از حضور و کمک افراد و اساتید جدیدتری نیز در سازمان استفاده کنیم که خوشبختانه بخشی از این کار انجام شد و تحولی در گروه‌های تخصصی اتفاق افتاد.
جنبه دیگری که برای به‌روزرسانی مدنظر قرار داده‌ایم پرداختن به شناسایی موضوعات و سرفصل‌های جدید است که از تمام مدیران و مسؤولان داخل و خارج از سازمان درخواست کردیم این اهتمام را بورزند و توسط پژوهشکده و مدیریت پژوهشی موضوعات را رصد کنند تا اگر بحث علمی جدیدی آمده باشد را در اختیار گروه‌های تخصصی قرار دهیم و از آنها بخواهیم در همین راستا تولید محتوا کنند؛ البته در این مسیر دشواری‌هایی وجود دارد. بعضاً در اینکه استادی با نگرش‌های جدید، کار جدیدی را تولید کند قدری زمان می‌برد تا سفارش و شناسایی شود و کتابی تولید شود. همواره یکی از دغدغه‌هایمان این است که ادبیات کتاب درسی دانشگاهی‌مان پا به پای آنچه در دانشگاه‌ها افتاق می‌افتد، پیش برود.
سعی می‌کنیم نگاه پویایی نسبت به تولید آثار داشته باشیم. منتظر نمی‌مانیم سرفصلی تعیین و مشخصی شود بعد شروع به تغییر سرفصل‌ها کنیم؛ بلکه تیم تخصصی‌مان همچنان در حال رصد مطالب و سرفصل‌های جدید درسی است و به محض اینکه به دروس جدیدی دست یابند در لحظه تولید محتوا می‌کنند تا نهادی که می‌خواهد سرفصل را تصویب کند کارش راحت‌تر می‌شود.
* تألیف کتاب درسی یک فن است
فارس: چند درصد به‌روزرسانی داشته‌اید؟
مهدوی‌زادگان: حدود ۲۰ درصد ویراست‌‌های جدید انجام شده یا کتاب بدیلی به عنوان کتاب جایگزین تولید شده است. نگاه‌مان این نیست وقتی کتابی تولید می‌کنیم دیگر لزومی ندارد که کتاب دومی تولید کنیم. باید درون خودمان هم یک رقابت علمی شکل بگیرد و بنا نیست با بیرون رقابت کنیم. اگر بتوانیم کتاب‌های مشابه هم تولید می‌کنیم و باید توجه ویژه‌ای به سبقت علمی داشته باشیم.
برخلاف تصور اولیه افراد، تألیف کتاب درسی کار مشکلی است و اساساً این کار یک فن است
پویایی سازمان برایمان خیلی مهم است. باید به سرفصل‌ها، ساختار و ماهیت کتاب درسی التزام داشته باشیم. برخلاف تصور اولیه افراد، تألیف کتاب درسی کار مشکلی است و اساساً این کار یک فن است. افرادی که کتاب می‌نویسند و تألیف می‌کنند دغدغه‌شان این است که باید به چه مسائلی فکر کنند، چگونه مطالب روی کاغذ بیاورند و به مخاطب انتقال دهند. علاوه بر آن کتاب درسی، دانشی است که نویسنده در قالب ساختار کتاب درسی به خواننده ارائه می‌دهد. اگر این ساختار نباشد نمی‌توانیم در دانشگاه‌ها راه باز کنیم و به عنوان یک مرجع کتاب درسی شناخته شویم؛ بنابراین باید شاخص‌های کتاب درسی را حتماً رعایت کنیم.
سال قبل که دکتر پیمان صالحی معاون پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری برای بازدید از مجموعه آمده بودند دقیقاً به وجه تمایز سازمان اشاره کردند و گفتند سازمان سمت آمده تا کتاب درسی دانشگاهی را چارچوب‌بندی کند. گروهی به عنوان، گروهی به عنوان «مطالعات کتاب درسی» داریم که در راستای چنین مأموریت منحصربه‌فردی فعالیت می‌کنند. سازمان سمت سال گذشته برای اولین بار جشنواره کتاب درسی دانشگاهی در حوزه علوم اسلامی- انسانی را برگزار کرد که بازخورد خیلی خوبی هم داشت.
* راه‌اندازی گروه تخصصی در حیطه زنان
سال گذشته، سازمان سمت در حیطه زنان دو گروه تخصصی راه‌اندازی کرد که دو تیم قوی از اعضای هیأت علمی آمدند. مؤسسه سمت یک رصدگری و آینده‌پژوهشی را در دل خودش برای تولید کتاب‌های دانشگاهی دارد. در حال حاضر بیش از ۲ هزار و ۵۰۰ جلد کتاب داریم و تمام هم و غم‌مان بر این بوده تا برای رشته‌ها آینده‌پژوهشی و اصلاح در حین حرکت در کار سازمان داشته باشیم.
مهم است کتاب درسی در جامعه یک جایگاه شایسته و بایسته‌ای پیدا کند ولی به نظر می‌رسد هنوز آن نگاه وجود ندارد. در این زمینه‌ها تلاش داشتهایم و اگر این مهم اتفاق بیفتد قطعاً برای خود سازمان هم آورده خواهد داشت و بسیار مهم است که اساتید دانشگاهی التفاتی به تولید کتاب درسی داشته باشند. این مهم است که بتوانیم اهمیت کتاب درسی را در جامعه جا بیندازیم، چقدر لازم است اساتید، مؤلفین و پژوهشگران بخشی از کارهایشان را به کتاب درسی اختصاص بدهند؟ اگر این موضوع به عنوان یک فرهنگ نهادینه شود قطعاً می‌توانیم کتاب‌های درسی با مضامین خیلی خوب تولید و در اختیار دانشگاهیان قرار دهیم.
* مأموریت سازمان سمت فرادانشگاهی است
فارس: از بودجه سازمان سمت برایمان بفرمایید و آیا بودجه دریافتی کفاف هزینه‌های سازمان را می‌دهد یا خیر؟
مهدوی‌زادگان: از لحاظ بودجه‌ای سازمان با تنگناهایی مواجه است. البته دکتر محمدعلی زلفی‌گل وزیر علوم، تحقیقات و فناوری اهتمام زیادی به این سازمان دارند تا بتوانیم از لحاظ بودجه‌ای وضعیت مناسبی پیدا کنیم.
بودجه سازمان خیلی نحیف مانده و شاید از جهاتی بودجه الان سازمان، بودجه ۱۰ سال پیش یک پژوهشگاه است
بودجه سازمان خیلی نحیف مانده و شاید از جهاتی بودجه الان سازمان، بودجه ۱۰ سال پیش یک پژوهشگاه است. در حالی که انتظارات و سطح مأموریتی که این سازمان دارد خیلی فراتر از یک پژوهشگاه، مؤسسه یا حتی دانشگاه‌ها است.
در حال حاضر دانشگاه‌ها هیچ الزامی ندارند برای دانشگاههای دیگر کار کنند. اما سازمان سمت اساساً برای این تأسیس شده تا برای تمام دانشگاههای کشور، کتاب تولید کند؛ بنابراین مأموریت سازمان فرا دانشگاهی است. بودجه‌ای که این سازمان دارد هیچ تناسبی با این مأموریت ندارد. امسال عوامل سازمان برنامه و بودجه این لطف را داشتند تا درصدی از بودجه را ارتقاء دهند.
* حذف تصدی‌گری و ایجاد اشتغالزایی
فارس: چند درصد افزایش بودجه داشتید؟
مهدوی‌زادگان: حدود ۵۰ درصد افزایش بودجه داشتیم. با وصف این، با افزایش قیمتی که در کاغذ داریم با مشکلات زیادی روبرو هستیم. عمده کارهای سازمان برون سپاری است و از این رو در راستای اشتغالزایی گام بر می‌داریم. سازمان سمت چاپخانه ندارد. درواقع از این طریق توانسته‌‌ایم تصدی‌گری را به صفر برسانیم. ۵۰ گروه تخصصی داریم که برون‌سپاری شده است. سازمانی نیست که یک بروکراسی عریض و طویل داشته باشد.
در ۶ ماهه اول سال گذشته حدود ۱۴۰ هزار تیراژ کتاب چاپ کردیم و امسال در مشابه همان سال قبل، تقریباً تا اوایل شهریورماه حدود ۲۷۰ هزار جلد چاپ کتاب علی‌رغم مشکل بودجه کاغذ داشتیم که توانستیم به چاپ برسانیم به طوری که مصرف کاغذمان در سال بیش از ۲۰ هزار بند است.
برخی از چاپخانه‌ها و مراکزی که از آنها کاغذ تهیه می‌کردیم به ما لطف کردند و برای چاپ کتاب به صورت اعتباری با سازمان همکاری کردند. ناگفته نماند سازمان سمت از لحاظ اشتغالزایی به اندازه خودش سهم کمی نداشته است. در ایام عید حداقل چندین چاپخانه که تولید کتاب داشتند بعضاً در ۳ شیفت کار می‌کنند که این نیز اشتغالزایی است؛ بنابراین این امکان و ظرفیت را داریم که در اشتغالزایی نقش داشته باشیم؛ منتهی به یک حمایت و پشتیبانی حداقلی در تأمین کاغذ نیاز داریم.
* درصد تخفیف بیشتر کتابها با کمک خیرین
به هر حال در این زمینه خیرین هم می‌توانند به ما کمک کنند. شاید یکی از جاهایی که می‌تواند برای خیرین باقیات صالحات باشد، سازمان سمت است. هرچقدر خیرین در تهیه کاغذ و چاپ کتاب به ما کمک کنند این امکان فراهم می‌شود تا بتوانیم کتابها را با درصد تخفیف بیشتری در اختیار دانشجویان قرار دهیم. سازمان سمت، تنها سازمانی است که ملاحظه اقتصادی دانشجو را دارد و پایین‌ترین قیمت‌ها را روی جلد می‌زند و کتابها را با ۳۰-۲۰ درصد زیر قیمت بازار به دست مصرف کننده می‌رساند.
یکی از مشکلات‌مان بحث تأمین بودجه گروه‌های تخصصی است. در حال حاضر ۲۵۰ استاد به صورت مستقیم با مجموعه سمت همکاری می‌کنند. این موضوع وسعت توانایی خدمت سازمان به چرخه اقتصاد کشور را دارد که متأسفانه به تناسب این توانایی پشتیبانی و حمایت نمی‌شویم. برای گروه‌های تخصصی، بودجه‌ای نداریم و از درآمدهای اختصاصی استفاده می‌کنیم. باید بتوانیم پرداخت‌هایمان را به روز کنیم.
* تمرکز روی سرعت چاپ کتابها
فارس: زمانی که سازمان سمت را تحویل گرفتید با چه میزان بدهکاری مواجه شدید؟
مهدوی‌زادگان: طبق گزارشات زمانی که سازمان را تحویل گرفتیم حدود ۱۸-۱۵ میلیارد تومان بدهی داشتیم. از روز اول که کار را در این سازمان آغاز کردیم منتظر نشدیم بعد از یکسال که با سازمان آشنا شدیم شروع به کار کنیم. از همان روزهای اول اعتقاد داشتیم باید چاپ کتابها با سرعت بیشتری انجام شود و این کار را هم با مؤفقیت انجام شد. اگر برای گروه‌های تخصصی یک بودجه مناسب و خوبی داشته باشیم، قطعاً می‌توانیم کار وسیع‌تری انجام دهیم.
البته ایرادی بر سازمان سمت وارد است و آن این است که ما مرکز خور هستیم؛ یعنی عمده مؤلفین ما اساتید تهران هستند و به ندرت اساتید استانی و شهرستانی داریم. در حالی که به طور قطع و یقین می‌دانیم دانشگاههای برتر ما اساتید و آثار بسیار خوبی دارند؛ منتهی ما امکان ارتباط با آنها را نداریم تا آثارشان را جذب کنیم. سعی می‌کنیم شبکه ارتباطی مفصلی با دانشگاههای سراسر کشور برقرار کنیم و لازمه انجام این کار بودجه مناسبی است که باید در اختیار داشته باشیم.
* ارسال ۴ هزار جلد کتاب به عراق
فارس: آیا این سازمان فعالیت‌های بین‌المللی هم دارد؟
مهدوی زادگان: بله؛ از اوایل دهه ۹۰ فعالیت‌های بسیار خوبی در زمینه بین‌المللی ارتباطات خوبی با کشورهایی همچون عراق، افغانستان، روسیه، پاکستان، سوریه و آذربایجان برقرار کردیم.
در حال حاضر بیش از ۱۵۰ عنوان کتاب ترجمه داریم که علاوه بر کتاب‌های انگلیسی بیش از ۲۳-۲۲ جلد کتاب به زبان روسی و چندین جلد از کتابها به زبان چینی ترجمه شده؛ تا جایی که اطلاع داریم با شرایط خوبی که بوجود آمده استقبال از کتابها بسیار خوب است. ظرف چند ماه گذشته ۴ هزار جلد کتاب به عراق ارسال کرده‌ایم.
* احساس خطر آمریکایی‌ها از حضور کتاب‌های سمت در افغانستان
استنباطم این بود در سفری که به روسیه داشتیم از کتابها استقبال خوبی صورت گرفت. در این سفر با ۱۳-۱۲ مؤسسه دانشگاهی دیدار و گفت‌وگو داشتیم که تعدادی از این مؤسسات جزو انستیتوی آکادمی علوم بودند که از دانشگاه، برتر هستند و این امر باعث انعقاد چندین تفاهم‌نامه شد. قطعاً اگر کمک‌ها و پشتیبانی‌هایی از سوی دولت صورت بگیرد می‌توانیم یک حضور بین‌المللی در شأن یک سازمانی که متعلق به جمهوری اسلامی است داشته باشیم.
کتاب‌های سمت جایگاه ویژه‌ای در افغانستان دارند و در حال حاضر سازمان سمت تأمین کننده ۷۰ درصد کتاب‌های دانشگاهی این کشور است. بطوری که آمریکایی‌ها از حضورمان در افغانستان احساس خطر کردند و در کنار کتابفروشی ما، یک کتابفروشی راه‌اندازی کردند. سازمان سمت یک سازمان منحصر به فرد است که مشابه داخلی و خارجی ندارد و می‌توان گفت یک برند است.
* با تجدید چاپ موضوع قاچاق کمرنگ شد
فارس: آیا کتاب‌های سازمان سمت قاچاق هم می‌شوند؟
مهدوی‌زادگان: متاسفانه بله؛ با بدهی‌ها و رکودی که در تجدید چاپ کتاب‌های سمت پیش آمده بود، قاچاق زیاد اتفاق افتاده است. لکن در بیش از یکسال گذشته به فرآیند چاپ و تجدید چاپ شتاب داده‌ایم تا از چنین مواردی کاسته شود. سال ۱۴۰۱، ۴۵۰ عنوان کتاب تجدید چاپی داشتهایم که باعث شد موضوع قاچاق کمرنگ‌تر شود.
