نهضت اسلامی ایران در اعتراض به سیاستهای ضداسلامی رژیم شاهنشاهی از سال ۱۳۴۱ آغاز شد. شاه در روزهای آغازین این نهضت لحن اصلاحطلبانهای داشت، بهطوری که حضرت امام در سخنرانیهای اعتراضآمیز خود علیه شاه وی را نصیحت میکرد که از نگاه به بیگانگان ـ. امریکا و
اسرائیل ـ. دست بردارد، اما اصرار شاه بر سیاستهای امریکایی خود باعث شد نهضت اسلامی وارد فاز براندازی شود و از سال ۱۳۴۳ تا سال ۱۳۵۶ مبارزات گسترده فرهنگی و سیاسی در جهت زمینهسازی فکری و فرهنگی براندازی رژیم شاهنشاهی صورت گرفت. از ۱۹ دی ۱۳۵۶ تا ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ عملیات براندازی رژیم به شکل تظاهرات مردمی و مقابله نظامی ـ. امنیتی رژیم با آن ادامه یافت.
فروپاشی رژیم شاه ایجاد نظام جدید اسلامی را نوید داد و تا زمان شهادت استاد مطهری شورای انقلاب اسلامی ایران و دولت موقت تشکیل شد و نوع نظام جدید به تصویب ملت رسید.
شهید مطهری یکی از شخصیتهای برجستهای بود که پیوسته در دورانهایی که ذکر شد حاضر بود. مطالعه نقش ایشان در هر یک از این مراحل موضوع اثری است که در معرفی آن سخن میرود. آنچه موجب شد این اثر خلق شود، این بود که فعالیتهای گسترده و مؤثر فکری استاد در دوران پیش از انقلاب باعث شده بود بعد عملیاتی ایشان در مبارزات سیاسی مغفول بماند و صاحبنظران همواره و همه جا از ایشان به عنوان ایدئولوگ و متفکر یاد کنند. عملکرد وی در این سالها به شرح زیر است:
الف: قبل از دستگیری حضرت امام به صورت رابط بین تهران و قم.
ب: در دوره دستگیری، زندان و تحت نظر بودن حضرت امام، رهبری پنهان مبارزه.
ج: تلاش برای هماهنگسازی مراجع در دوره آزادی حضرت امام.
فعالیتهای وی در سالهای ۵۶ ـ. ۴۳ در پوشش فرهنگی و سیاسی بدین شرح است:
الف: مبارزه با ناسیونالیسم فرهنگی و باستانگرایی رژیم.
ب: شناسایی و معرفی جریان التقاط.
ج: مقابله با جریان روشنفکری دینی (چپگرا) با هدف نابودی نظریه اسلام منهای روحانیت.
ﻫ: فرماندهی و هدایت مبارزات ضد رژیم
فرضیههای رقیب:
الف: شهید مطهری چهرهای فرهنگی بود و نقش اساسی در انقلاب اسلامی نداشت.
ب: شهید مطهری در ابتدا چهره فرهنگی بود و در ایام نزدیک به پیروزی انقلاب به چهره سیاسی تبدیل شد.
درباره سابقه پژوهشی این موضوع باید متذکر شد که راجع به فعالیتهای سیاسی استاد و نقش ایشان در انقلاب اسلامی هیچ کار جامعی صورت نگرفته است. به همین خاطر بعد سیاسی فعالیتهای ایشان مغفول مانده است و از این رو انجام دادن چنین تحقیقی ضروری مینماید. همچنین هدف از نگارش این رساله روشن شدن کارکرد شهید مطهری و نقش ایشان در مراحل مختلف نهضت اسلامی است. با توجه به اینکه ایشان از شخصیتهای برجسته انقلاب هستند، لذا بررسی زوایای زندگی سیاسی ایشان به فهم بیشتر تحولات انقلاب کمک خواهد کرد. شایان ذکر است در این اثر رفتار سیاسی استاد در فرآیند تاریخی انقلاب اسلامی بررسی میشود و به اندیشه سیاسی استاد در این پژوهش پرداخته نخواهد شد.
یکی از مسائل مهمی که در این پژوهش مطرح شده، مبارزه استاد با التقاط است. برای روشن شدن مفهوم التقاط توضیحاتی لازم است. التقاط از ریشه لقط به معنی برچیدن و برگرفتن میآید. واژه التقاط به لحاظ لغوی به معنی گرفتن و دریافت کردن است. در بحثهای فکری التقاط به معنی ممزوج کردن افکار با مبانی ناسازگار است. یعنی دو اندیشه که ظاهری شبیه به هم دارند بدون توجه به مبانی کاملاً متفاوت آنها در کنار یکدیگر قرار بگیرند.