«قدر» معانی متعددی همچون قدرت، تقدیر و اندازهگیرى، تنگ گرفتن، مساوی بودن یک چیز با چیز دیگر بدون کم و زیاد دارد، اما در اینکه چه شبی از شبهای ماه رمضان، شب قدر است، اختلاف دیدگاه وجود دارد. آنچه موافق با سنت پیامبر گرامی اسلام (ص) و روایات امامان معصوم (ع) است؛ اینکه شب قدر در دهه آخر ماه رمضان قرار دارد و طبق نقل، یکی از شبهای نوزدهم، بیست و یکم، و بیست و سوم است و در بین این سه شب نیز شب بیست و سوم احتمالش بیشتر است. چنانکه امام صادق (ع) فرمود: شب نوزدهم شب تقدیر است و شب بیست و یکم شب بستن و تعین و اِحکام است و شب بیست و سوم شب حتمی شدن و امضای آن است. در مورد فضائل شب قدر باید گفت که شب نازل شدن دفعی و یکجای قرآن در بیت المعمور است که به طور تدریجی طی ۲۳ سال بر قلب نازنین پیامبر گرامی اسلام (ص) نازل شده است. همچنین عبادت و کارهای نیک، در شب قدر، بهتر است از عبادت و کارهای نیک در هزار ماه که دارای شب قدر نباشد. از فضائل دیگر شب قدر آنکه این شب، شب نزول و پایین آمدن فرشتگان خداوند خصوصاً بزرگترین فرشته خداوند، به زمین است و این شب، شب تقدیر و سرنوشت یک سال انسان است. خداى تعالى در آن شب حوادث یک سال یعنى از آن شب تا شب قدر سال آینده را تقدیر میکند، زندگى، مرگ، رزق، سعادت، شقاوت و چیزهایى دیگر از این قبیل را مقدر میسازد که فرشتگان به امر پروردگار، آن را انجام میدهند. در این شب، درهای جهنم بسته و درهای بهشت، گشوده میشود و شیطان در این شب بیرون نمیآید تا صبح آن طلوع کند و درهای آسمان و رحمت الهی به روی بندگانش گشوده میشود و شب قبولی اعمال است. اسلام عزیز تنها دینی است که معجزهاش (کتاب) بزرگی به نام قرآن کریم است. شکی نیست نزول کتاب قرآن حکیم تأکید بر اهمیت دین مبین اسلام بر کتاب و خواندن است چراکه در نخستین آیهای که نازل گردید به پیامبر فرمان خواندن میدهد. (اقرا باسم ربک الذی خلق) و در ادامه خداوند از میان نعمتهای بیشمارش فقط به دو نعمت اشاره کرده است: آفرینش و آموزش. - خلق الانسان (آفرینش انسان) - علم بالقلم (انسان را با قلم آموخت). شاید دغدغه مهم همه ما این باشد این شبهای عزیز که سرنوشت یک ساله انسان در آن مقدر میشود چگونه بگذرانیم؟ مخصوصاً که احیا و شبزندهداری در این شبها از مستحبات است. تا به صبح چه کنیم و چه بگوییم؟ بزرگان ما چه میکردند؟ سیره عالمان دین ما در این شبها چه بوده؟ آیا باید فقط دعا خواند و نماز و قرآن؟ کار دیگری هم میشود کرد؟ صرف نظر از اعمال وارده در این شبهای با عظمت و نورانی جالب است بدانیم برخی از عالمان برجسته دین ما در شب قدر مشغول علم بودند و کتاب مینوشتند. اشتباه نکنید هیچ منافاتی میان علم و عبادت نیست. چه بسا همان عالمانی که در شب قدر به تالیف اشتغال داشتند و کتابت میکردند بخشی از شب را نیز به عبادت و دعا اختصاص میدادند. سخن کوتاه اینکه عالمان دین ما در بهترین و برترین شب سال که مقدرات یک سال آینده عمر انسان رقم میخورد، علاوه بر عبادت و قرائت قرآن و تفکر، دستی به کتابت هم داشتند. از آسمان نور معرفت گرفته و زمینیان را با کتابها و نوشته جاتشان نورانی میکردند. هر چند عالمان بسیاری در تاریخ بودند که در شب قدر کتاب نوشتند و تاریخ آنها را ثبت نکرد، اما در خاتمه به چندکتاب اشاره میکنیم که نویسندگان آنها در پایان کتابهایشان تأکید کردند که در شب ۱۹ یا ۲۱ یا ۲۳ ماه مبارک رمضان به اتمام رساندهاند:
۱- بحارالانوار ج ۲۲ از علامه محمدباقر مجلسی شب ۲۱ رمضان ۱۰۸۴،
۲- جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام از شیخ محمد حسن نجفی شب ۲۳ رمضان ۱۲۵۴،
۳- ترجمه قرآن از استاد بهاءالدین خرمشاهی شب ۲۳ رمضان ۱۴۱۵ و حکایت کتابت عالمان و بزرگان در شبهای قدر همچنان باقی است.
مدیرکل نهاد کتابخانههای عمومی استان خراسان رضوی*