سرویس اقتصادی جوان آنلاین: در آینده نزدیک، کریدور گازی جنوبی عملیاتی خواهد شد و سالانه ۱۰میلیارد متر مکعب گاز میدان شاهدنیز آذربایجان را به مشتریان خود در جنوب اروپا تحویل خواهد داد. اگرچه این کریدور به متنوع شدن منابع انرژی مصرفی اروپا منجر میگردد، اما حجم گاز ترانزیت شده سالانه آن (۱۰ میلیارد مترمکعب) در مقایسه با مصرف گاز اروپا در هر سال (۴۵۰ تا ۵۰۰ میلیارد مترمکعب) اندک است.
به همین دلیل، ایالات متحده و اتحادیه اروپا از چند دهه پیش ایده ساخت خط لوله ترنس کاسپین را با ظرفیت ۳۰ میلیارد متر مکعب برای اتصال میادین گازی ترکمنستان به اروپا پیشنهاد کردهاند.
تمرکز بر ترکمنستان
در ۲۵سال اخیر، خط لولههای مختلفی برای انتقال نفت و گاز دریای کاسپین پیشنهاد شده است. اگرچه پروژه باکو – تفلیس - جیحان عملیاتی شده، اما بسیاری دیگر از این طرحها همچنان روی کاغذ قرار دارند.
مرکز مطالعات بینالمللی و راهبردی (CSIS) در مقالهای اعلام کرده که برای اجرای موفق این پروژه به چهار عامل نیاز داریم: وجود ذخایر کافی نفت و گاز، سودآوری اقتصادی، کارایی تجاری و حمایت سیاسی از آن، اما این پروژه از چه وضعیتی برخوردار است؟ نخست اینکه دولت ترکمنستان دارای ذخایر عظیم گاز طبیعی است. هرچند بخش اعظم تولیدات میادین قدیمی و جدید این کشور در قالب قراردادهای بلندمدت به چینیها فروخته شده است. در مورد ظرفیت تولید میادین قدیمی که در گذشته عمدتاً به روسها فروخته میشد، اطلاعات کافی وجود ندارد، اما میتوان گفت که آن میادین با افت تولید روبهرو شدهاند، بنابراین برای تأمین گاز خوراک خط لوله ترنس کاسپین باید میادین جدیدی توسعه یابد؛ دوم اینکه برای تأمین گاز این پروژه، بهترین گزینه در اختیار گذاشتن میادین گازی ترکمنستان به شرکتهای بینالمللی نفتی و تأمین منابع مالی لازم از بانکهای بزرگ است، اما دولت ترکمنستان تمایلی به حضور شرکتهای بینالمللی و جذب سرمایهگذاری خارجی در میادین خشکی کشورش ندارد.
بدون حضور شرکتهای بینالمللی، این پروژه نخواهد توانست به اهداف تجاری خود دست یابد. البته در اواخر دهه ۱۹۹۰میلادی شرکت پیاسجی برای اجرای این خط لوله اعلام آمادگی کرده بود، اما تلاشهای آنها به نتیجه نرسید. در دو دهه اخیر، هیچ شرکتی برای ساخت این پروژه اعلام آمادگی نکرده است. به هر ترتیب، در هیچ نقطه دنیا (به استثنای امریکای شمالی)، پروژههای خط لوله بدون مشارکت غولهای بالادستی امکان ساخت نداشته است. در مجموع، بدون تغییر در رویکردهای بسته و غیرمنعطف رهبران عشقآباد، مزایای تجاری این طرح هیچگاه محقق نخواهد شد.
علاوه بر پرهزینه بودن توسعه میادین گاز طبیعی، به دلیل میزان بالای گوگرد در گاز این کشور، تولید، انتقال و پالایش این ذخایر نیز پرهزینه خواهد بود.
هزینه ساخت خط لوله
دولت ترکمنستان در سالهای اخیر یک خط لوله شرقی- غربی را احداث کرده تا گاز میادین بزرگ غرب این کشور تا سواحل کاسپین منتقل گردد. البته تاکنون کمپرسورهای مورد نیاز برای انتقال سالانه ۳۰ میلیارد متر مکعب گاز از طریق این طرح، خریداری و نصب نشده است. همچنین هزینه ساخت خط لوله برای انتقال گاز از بستر دریای کاسپین بسیار بالا خواهد بود. پس از ساخت خط لوله ترنس کاسپین، باید برای اتصال آن به کریدور گازی جنوبی نیز میلیاردها دلار سرمایهگذاری انجام شود، البته فعلاً این کریدور تنها برای انتقال ۱۵ میلیارد متر مکعب از گاز ترکمنها آمادگی دارد و افزایش ظرفیت انتقال این کریدور به سرمایهگذاریهای بیشتری نیاز دارد.
یک نکته مهم دیگر این است که گاز ترکمنستان دارای میعانات گازی همراه سبک و کم ارزش است. در مقابل، میعانات سنگین میدان شاه دنیز آذربایجان باعث افزایش درآمدها و جذابیت توسعه آن شده است.
انستیتوی مطالعات انرژی آکسفورد در سال ۲۰۱۸ میلادی پژوهش گستردهای در مورد ارزیابی اقتصادی گاز ترکمنستان انجام داده است. نتایج این مطالعه چندان بهتآور نخواهد بود؛ چراکه در آن پژوهش نتیجهگیری شده که گاز ترکمنستان در بازار اروپا از نظر قیمت، رقابتی نخواهد بود.
در مورد رشد تقاضای آینده گاز در قاره اروپا، ابهامهای زیادی وجود دارد. به دنبال پیامدهای همهگیری ویروس کرونا و پرسشها در مورد نقش گاز در سیاستهای آتی انرژی اروپا، میتوان پیشبینی کرد که دولتهای اروپایی به قراردادهای بلندمدت و با مقادیر قابل توجه خرید گاز طبیعی ترکمنستان، تن نخواهند داد.
بدین ترتیب حتی اگر برای ساخت این پروژه یارانه نیز در نظر گرفته شود، باز هم در عرضه گاز رقابتی در بازار اروپا با چالش روبهرو خواهد بود. باتوجه به ناکامی پروژه ترنس کاسپین در سه عامل نخست، در ادامه به بررسی حمایتهای سیاسی از آن میپردازیم.
دولتمردان باکو و عشقآباد در کنار ایالات متحده و اتحادیه اروپا از حامیان پروژه عظیم ترنس کاسپین هستند، اما تجارب گذشته نشان میدهد این حمایتها لازم بوده، اما برای موفقیت کافی نیستند. این حمایتها نمیتوانند سودآوری اقتصادی و ارزشآفرینی تجاری را تضمین کنند. پروژه ترنس کاسپین با شرایط متفاوتی نسبت به دو دهه قبل روبهرو شده است. دهها پروژه تولید الانجی در سراسر دنیا راهاندازی شده یا در حال ساخت است. آینده تقاضای گاز طبیعی نیز با تردیدهایی روبهرو است.
قیمت کنونی گاز در اروپا پایینتر از اکثر نقاط دنیا بوده و این شرایط تا سالها ادامه خواهد یافت. بدین ترتیب حتی اگر دولت ترکمنستان از صبح فردا با تحولی اساسی در سیاستهایش، برای غولهای نفتی حوزه بالادستی فرش قرمز پهن کند، باز هم چالشهای تجاری و اقتصادی پروژه خط لوله ترنس کاسپین وجود خواهد داشت. آینده در دستان کاراترینها، کم هزینهترینها و منعطفترینها خواهد بود.
منبع: Atlantic Council