نامگذاری روز ۱۶ آذر بهعنوان روز دانشجو که نماد مبارزه نسل جوان و اندیشمند ایرانی با سلطه بیگانگان بر کشور بود، به سالهای قبل از پیروزی انقلاب اسلامی و سرکوب اجتماع دانشجویان توسط عوامل سرکوبگر رژیم پهلوی بازمیگردد، اجتماع دانشجویان در روز ۱۶ آذر سال ۱۳۳۲ یعنی ۱۱۰ روز پس از کودتای ننگین ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ در دانشگاه تهران که در اعتراض به ورود «ریچارد نیکسون» معاون رئیسجمهور وقت امریکا که جهت مشروعیت بخشیدن به حکومت کودتایی شاه، شکلگرفته بود، توسط عوامل رژیم سرکوب شد و سه تن از دانشجویان دانشگاه تهران به ضرب گلوله نیروهای گارد رژیم شاه به شهادت رسیدند.
در طول سالهای قبل از پیروزی انقلاب بهرغم شرایط اختناق ناشی از سلطه بیگانگان و رژیم سرکوبگر پهلوی، این روز توسط دانشجویان پاس داشته میشد و حتی شدت مقابله دانشجویان با رژیم در برخی از دانشگاهها بهگونهای بود که به تعطیلیترم تحصیلی میانجامید. اما پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی و بازگشت اعتماد و عزتنفس دانشجویان، روح تازهای بر کالبد جریان دانشجویی در دانشگاهها دمیده شد و کشور شاهد حضور آگاهانه و پرشور و شعور دانشجویان در همه صحنههای حساس انقلاب بود و دانشگاهها به مکان پیشرفت علمی و مبدأ مؤثر بر پیشرفتهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و دفاعی تبدیل شد؛ که اوج این تلاش دانشجویان را در همان سالهای اولیه پیروزی انقلاب در ماجرای تسخیر لانه جاسوسی امریکا، جریان انقلاب فرهنگی و پاکسازی دانشگاهها از عوامل گروهکهای تروریستی در سال ۱۳۵۹ و همچنین حضور پرشور و گسترده دانشجویان در دفاع مقدس و... میتوان دید.
اما این ویژگی و رویکرد جریانهای دانشجویی بهدلایلیچند آنگونه که باید استمرار نیافت و در مقاطعی از سالهای میانی دهه انقلاب، به دلیل نفوذ و حضور جریانات سیاسی مارکسیستی، لیبرالیستی، التقاط و نفاق در دانشجویان برخی از دانشگاهها، شاهد رویکرد جدیدی از تشکلهای دانشجویی بودیم که بهجای یادآوری و پاسداشت روز ۱۶ آذر بهعنوان نماد استکبارستیزی و دخالت بیگانگان در سرنوشت کشور، بعضاً به نقطه مقابل خود یعنی به همراهی و همسویی با استکبار و ایادی داخلی آنها و حتی به نقطه کانونی شکلگیری و تداوم فتنه سالهای ۷۸ و ۸۸ تبدیل شدند.
دلیل اصلی این دگردیسی را شاید بتوان ضعف ساختاری احزاب و گروههای مطرح در عرصه سیاسی کشور دانست که به دلیل نداشتن سازمان و عقبه اجتماعی مناسب، نقطه کانونی تحرکات خود را بر تشکلها و انجمنهای مطرح در عرصه دانشگاهها متمرکز کرده و بهنوعی جنبش دانشجویی کشور را به سکوی پرش و رسیدن به مناصب قدرت تبدیل کردند. مضافاً براین که عرصه فکری و سیاسی دانشگاهها نیز به محلی برای طرح و تمرین و نهادینهسازی گفتمانهای سیاسی ناهمسو با انقلاب تبدیل شد و این دانشجویان و فرهیختگان کشور بودند که به محلی برای آزمونوخطای احزاب و گروهها تبدیل شدند.
عامل دیگر این پدیده، نفوذ و گسترش رسانههای بیگانه و تشدید تهاجم فرهنگی و جنگ نرم دشمن روی دانشجویان بود که با گسترش شبکههای اجتماعی این چالش فراگیری بیشتری پیدا کرد و این در حالی بود که آنگونه که باید فرهنگسازی مناسب از سوی نهادها و دستگاههای ذیربط و تقویت فرهنگ اسلامی و انقلابی در میان دانشجویان در برابر حجم گسترده جنگ روانی دشمن و یا نفوذ جریانهای داخلی صورت نمیگرفت که محصول این روند انحراف و یا استحاله بخشی از جریان دانشجویی کشور بود و بدیهی است که محصول این روند میتواند فاصلهگیری دانشگاهها از رسالت اصلی خود، یعنی علمآموزی و زمینهسازی برای پیشرفت علمی کشور باشد. اگرچه بخش عمدهای از دانشجویان و تشکلهای دانشجویی قرابت و پیوند خود را باروحیه ارزشمداری، آزادیخواهی و عدالتطلبی، حفظ کرده که پیشرفتهای علمی کشور در سالهای اخیر محصول آن است.
اگرچه تحولات سیاسی کشور در سالهای اخیر و آگاهی دانشجویان و تشکلهای سیاسی نسبت به آسیبهای گذشته، سبب شده است که روندهای گذشته اصلاحشده و زمینه سوءاستفاده فتنهگران از دانشگاهها کاهش یابد، اما نکته مهم در کنار فعالیتهای علمی، تقویت مبانی معنوی و انقلابی دانشجویان است که نتیجه آن تعمیق بینش و بصیرت دانشجویان و تقویت مسئولیتپذیری آنان نسبت به مشکلات جامعه است. زیرا امروز یک جریانی در داخل کشور و خارج کشور وجود دارد که ضمن یأس آفرینی مدعی است در ایران حرکت علمی پیشرفتی ندارد و امید هم به پیشرفت آن نیست. این جریان طبعاً موفقیتها را نادیده گرفته و نهتنها در ذهن دانشجو اثر گذاشته و آنها را مأیوس میکند، بلکه دیدهشده که بعضاً روی اساتید نیز تأثیر میگذارد کهموج مهاجرتسازی در میان نخبگان کشور که در سالهای اخیر به راه افتاده محصول همین روند است.
این امر سبب شده است که رهبر معظم انقلاب اسلامی بهعنوان مدافع اصلی پیشرفت علمی کشور، در بیانات خود در سالهای اخیر در جمع دانشجویان، اساتید و نخبگان در عین اینکه دانشجویان را افسران مقابله با جنگ نرم دشمن خطاب کردهاند، اما در عرصه مطالبات خود از دانشجویان و دانشگاهها به موضوعات مهمی ازجمله اهمیت علوم پایه، اهتزاز پرچم استقلال علمی، تشکیل کارگروههای فرهنگی و علمی از سوی دانشجویان، لزوم رسیدن به نقطه اوج میدان علم در گام دوم انقلاب، توجه به استعداد ایرانی، فراهم کردن زیرساختهای قانونی برای دانشبنیانها، تحقق جدی سند نخبگان، توجه جدی به علوم انسانی و تأکید بر پرورش دانشمند ایرانی آمیخته بافرهنگ اسلامی پرداختهاند. برای رسیدن به این نقطه ایده آل که منطبق با بافت و نهاد پاک دانشجویان است، رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار ۲۹ اردیبهشت ۱۳۹۹ خود با دانشجویان، بر ۱۰ توصیه به دانشجویان و جوانان تأکید نمودند:
۱- خودسازی فردی و اجتماعی.
۲-تقویت مبانی معرفتی و پرهیز از انفعال و انحراف.
۳- آرمانخواهی و مطالبه گری.
۴-انتقاد در کنار پیشنهاد و پرهیز از پرخاشگری.
۵-اهمّیّت گفتمانسازی.
۶- گسترش جبهه انقلاب و پرهیز از طرد افراد معتقد.
۷- صراحت و قوّت در مقابل ایجادکنندگان تردید در مبانی و تزئینکنندگان دشمن.
۸- توجّه به پیشرفت علمی.
۹- اهمّیّت به مسئله حجاب و حیای اسلامی در محیط دانشگاه.
۱۰- توجّه و مراقبت نسبت به سربازگیری دشمن از جامعه جوان کشور.
رهبر معظم انقلاب در تبیین توصیه آخر خود که بیارتباط با مناسبت روز ۱۶ آذر نیست، یادآور میشوند: هم خود جوانان و هم کسانی که با مسائل جوانان و سازمانهای مرتبط با آنها سروکار دارند باید بدانند همچنان که ما به مسئله جوان اهمّیّت میدهیم برای آینده کشور و پیشرفت کشور، دشمن ما هم برای تخریب کشور و برای بهزانو درآوردن انقلاب، به مسئله جوان اهمّیّت میدهد، او هم نقش جوان را میداند. همه به این توجّه داشته باشند که آنها همروی جوان ما کار میکنند، آنها هم سعی میکنند که از جوان ما سوءاستفاده کنند، آنها هم همه این را دنبال میکنند و برای این برنامهریزی میکنند؛ یکجاهایی به عواملی در داخل کشور احتیاج دارند، روی جوان داخل کشور کار میکنند؛ یکجاهایی به عنصر تبلیغاتی و تحلیلگر و عنصر سیاسی و مانند اینها احتیاج دارند، روی او کار میکنند؛ یکجاهایی هم به این احتیاج دارند که یک جوانی را وادار کنند که مثلاً پشت به کشور بکند و برود که دیدهایم اتّفاق میافتد؛ هنرپیشه، ورزشکار، طلبه نیمه سواد، دانشجو را به یک نحوی با سروصدا وادار میکنند که از کشور خارج بشوند؛ از این قبیل کارها از طرف دشمنروی جوانها دارد انجام میگیرد. همه به این توجّه داشته باشند و مراقب باشند که به سربازگیری دشمن از جامعه جوان کشور کمک نشود.