جوان آنلاین: امروز 30 فروردین ماه روز آزمایشگاه و علوم آزمایشگاهی است، روزی که به نام حکیم جرجانی مزین شده است. انجام آزمایش در آزمایشگاههای پزشکی در سطح کشور یکی از نیازهای اساسی و محوری در فرایند تشخیص بیماری های مختلف از سوی پزشکان است؛ به طوری که پزشکان و متخصصان مختلف برای اینکه از نوع بیماری و میزان شدت آن در بیمار آگاه شوند به انجام آزمایش خون و سایر موارد بیمار اکتفا کرده و انجام آزمایش یکی از مهمترین راههای تشخیص نوع بیماری افراد است.
به گزارش فارس، در کشور مان حدود 6 هزار آزمایشگاه تشخیص طبی در بخش های دولتی و خصوصی در حال فعالیت هستند و روزانه صدها هزار آزمایش و نمونه خون و ...برای انجام تستهای مختلف از افراد گرفته می شود.
برای آگاهی از وضعیت فعالیت این مراکز تشخیص پزشکی پای صحبت «دکتر شهروز همتی، رئیس انجمن دکترای علوم آزمایشگاهی» نشستیم تا با طرح پرسش‌های مختلف پاسخ های علمی در این خصوص را به سمع و نظر مخاطبان گرامی مان برسانیم. آنچه در ادامه از حضورتان می‌گذرد، مشروح این گفت‌وگوست.
در ابتدای این گفت‌وگو از فعالیت آزمایشگاهی تشخیص طبی کشور برایمان بگویید. آیا تفاوتی بین آزمایش آزمایشگاههای مختلف وجود دارد؟
شاید تا 2 دهه پیش این حرف شما سندیت داشت؛ یعنی بین آزمایشگاه ها یک اختلاف از نظر کیفیت جواب آزمایشات وجود داشت اما با پیشرفت تکنولوژی‌های آزمایشگاهی و ارائه دستگاههای جدید روز به بروز اختلاف بین آزمایش دادن و به خصوص کیفیت آزمایشگاه کم و کمتر شد؛ به طوری که امروزه حتی در دور افتاده ترین شهرهای کشور آزمایشگاه‌هایی هستند که مجهز به دستگاههای روز دنیا هستند و به نحوی خدمات ارائه می‌دهند که بیماران از مراجعه به مراکز استانها بی نیاز هستند.
در سالهای پیش حتی احتیاج به ارسال نمونه‌های فوق تخصصی به خارج از کشور را داشتیم و رفع می‌کردیم؛اما همکاران ما تجهیزاتی وارد کردند که خیلی از آزمایشات فوق تخصصی که به کشورهای اروپایی ارسال می‌شد را انجام می دادند و رفع نیاز شده بود؛بنابراین همواره سطح آزمایشگاه روز به روز بهتر می‌شود.
از نظر تجهیزات آزمایشگاهی چقدر خودکفا هستیم؟
در آزمایشگاه دو دسته کیت داریم؛ یکی کیتهای تخصصی و فوق تخصصی که از خارج وارد می‌شود. یک سیستم، سیستم بسته است؛یعنی دستگاه با کیتش کار می‌کند و با کیتهای داخلی کار نمی‌کند و وابسته به ارز بوده و از خارج وارد می شود. سیستم بسته به این معنی که یک دستگاهی که آزمایش هورومون را انجام می‌دهد کیتش را همان شرکت سازنده دستگاه ارائه می‌کند و فقط با همان دستگاه کار می‌کند و اینها دارای دقت و صحت و یکسری ویژگی‌های منحصر بفردی هستند؛ به طوری که اگر در ایران این دستگاه را داشته باشید، با شرایط استاندارد همان جوابی را می‌گیرد که در اروپا با همان شرایط جواب می‌گیرد.
بنابراین الان یکسری کیتها در داخل کشور توسط شرکت‌های دانش بنیان تولید می‌شود و یکسری نیز از خارج وارد می‌شود؛ این طور نیست همه توسط شرکت‌های داخلی تولید شود؛ در نتیجه فعلا به ارز برای ورود کیتها وابسته هستیم.
تحریم‌ها چقدر روی واردات و سطح کیفی خدمات آزمایشگاهی تاثیر گذاشته است؟
واقعا این که بگویم تاثیر نگذاشته حرف درستی نزده‌ام و واقعا تاثیر گذاشته؛ به طوری که در سالهای گذشته با کمبود خیلی از اقلام مواجه بودیم؛ به طوری که آزمایشگاه ها به دردسر می‌افتادند و جواب آزمایش مردم دیر آماده می‌شد؛ توزیع و اختصاص دادن ارز، خیلی مشکل مهمی بوده و باید در سر موقع ارز اختصاص می‌دادند تا کیت وارد شود، اما درباره آزمایشات فوق تخصصی کمبود مطلق داشتیم و آزمایشگاهها خیلی از تستها را نمی‌توانستند انجام دهند.
اکنون چند درصد آزمایشها نیاز به ارسال به خارج از کشور دارند؟
بیشتر تستهایی به خارج می‌رود که جنبه ژنتیکی داشته باشند؛ مثلا کمبود یک آنزیم خاص باشد، اما در سایر موارد خیر؛ اکنون که مشکل ارز وجود دارد مواد و کیتها را نمی توانند وارد کنند و برخی نمونه‌ها را به خارج کشور می‌فرستند.
آماری در خصوص درصد اشتباهات آزمایشگاهی در سطح کشور و اعلام نتایج یک نمونه آزمایش دارید؟
در این خصوص دو نکته وجود دارد. اشتباه به معنای میستیک است؛ یعنی جواب یک آزمایش کاملا اشتباه باشد؛ یعنی مثلا گروه خونی فردی که A است، b داده شودT اما اصطلاحی داریم به نام ارور و خطا. خطا ذات هر سیستمی که یک عدد و lحصولی تولید می‌کند است؛ بنابراین اینها تعریف شدند. مثلا در آزمایش قند می‌توانیم 3 درصد خطا داشته باشیم.در فلان آزمایش 5 درصد. این خطاها توسط مجامع بین‌المللی تعریف شده است؛ خطاها 3 دسته هستند؛ قبل، حین و بعد از آزمایش. آن قسمت که در حین آزمایش است؛ یعنی آزمایش انجام می‌دهید و کمترین خطا را دارد؛ چون سیستمها اتومیشن هستند و کارشان را به صورت دقیق انجام می دهند. در نتیجه آن قسمت پیش از آزمایش است که مربوط به 60 تا 70 درصد خطار را در برمی گیرد؛یعنی بیمار آمادگی لازم را ندارد؛ مثلا فردی گفتن ناشتا باشید اما ناشتا نیستید؛ فرد داروهای خود را درست نخورده، سیگار کشیده و ....که در نتایج آزمایش تاثیر دارند. اینها شرایط پیش از آزمایش است. یعنی هنوز نمونه به دستگاه داده نشده بیشترین درصد خطا مربوط به همین است.
به خاطر همین است که فردی در آزمایشگاهی آزمایش قندش 120 بوده و در جای دیگر 100 بوده؛ این‌دو غلط نیست، بلکه یک سری موارد خاص را رعایت نکرده است.مثلا سیگار کشیدن باعث افزایش قند می‌شود یا جویدن آدامس حتی بدون شیرینی باعث افزایش قند می‌شوند. پیاده روی فرد و اینکه می‌خواهد سریع برسد به آزمایشگاه. یا فرد صبح ورزش صبحگاهی یا کوهنوردی انجام داده و حالا می خواهد آزمایش خون بدهد.انسان وقتی با موضوعی مثل افزایش قند روبرو می شود ناخداگاه سعی می کند تا آزمایش بعدی رعایت کند. اشکال از آزمایشگاه نیست، بلکه مربوط به شرایط قبل آزمایش است.
اگر می‌خواهیم آزمایش بدهیم باید چه شرایطی داشته باشیم؟
یکسری آزمایش اورژانسی داریم که باید سریع انجام شود و مقدارش در همان لحظه برای پزشک مهم است، اما کلیه آزمایشات که انجام می‌شود؛ مانند قند، چربی و ... به 10 تا 12 ساعت ناشتایی نیاز دارد؛ البته عدم فعالیت فیزیکی، جویدن آدامس ، سیگار کشیدن، استرس داشتن، پیاده روی کردن، نوع مصرف دارو...در نتیجه جواب آزمایش تاثیر دارد. حدود 30 عامل روی قند خون تاثیر دارد بدون اینکه آزمایشگاهی اشتباه کرده باشد. مثلا خانمها در برخی از دوران ها قندشان بالا می‌رود.یک دارویی مثلا ضد دیابت از یک برندی که اثرش از داروی فلان برند کمتر است و وقتی فرد نوع دارو را عوض می‌کند و به آزمایشگاه دیگری می‌رود سطح کلوگز آن تغییر می‌کند.
زمان مصرف داروها خیلی مهم است.یکسری داروها ساعت مصرف متفاوتی دارد و مجموع این عوامل سبب این تغییرات می‌شود و اینها از نظر آماری تغییراتش خیلی نیست.مثلا در ایران مصرف دگزامتازون زیاد است؛ در حالی که یکی از کارهای دگزامتازون اثر روی تست قند است که باعث می‌شود 2تا 3 روز میزان قند شما روی 120تا 130 باشد، اما هفته بعد که اثرش کمتر شد قند شما طبیعی می‌شود.همچنین تی اچ اس برای تیروئید است. بنابراین وقتی بیماری نگوید این داروها را مصرف کرده و شرایط آن نباشد و نخواهد اطلاعات بدهد؛ اینها روی نتیجه دو آزمایش تاثیر دارند.مثلا تست بارداری در جایی مثبت و در آزمایشگاهی منفی گزارش شده که این دیگر خطا نیست، بلکه اشتباه است. این طور موراد را اشتباه می‌گویند.الان موارد استثنا هم داریم که جزو خطا بررسی می‌کنیم اما در سایر موارد اشتباه جزو ذات هر چیزی است که یا قطعه یا عدد تولید می‌کند.بنابراین برای هر تستی یک محدوده خطا تعریف شده است.
