چند سالی است بحث خشکسالی مشکلات زیادی را در استانها به وجود آورده است بهخصوص در مناطقی که از گذشته نیز با کمآبی مواجه بوده و در نقاط گرم و خشک ایران قرار دارند. با این شرایط و با نگاهی به کشورهایی که از نظر اقلیمی همین شرایط را دارند میشود فهمید که آنها منتظر ننشستهاند تا بارانی ببارد و زندگیشان را تغییر دهد بلکه خودشان به دنبال ایجاد فضایی برای ساختن زندگی بهتر هستند. یکی از بسترهایی که ظرفیت جذب سرمایهگذاری و توسعه اقتصادی را دارد، صنعت «گردشگری» است؛ پتانسیلی که در حوزه بومگردی میتواند ضمن رونق روستاها از مهاجرت روستاییان و تبعات بعدی آن جلوگیری کند بهخصوص در استانهایی مثل خراسان شمالی که از درد بیآبی نالهاش به هوا برخاسته است.
اوایل امسال بود که گفتند سال آبی پیش رو سختترین سال در ۵۰ سال گذشته برای تأمین آب شرب و کشاورزی در شهرهای استان خراسان شمالی است.بهرغم بارشهای فراوان دو ماه ابتدایی سال ۹۷ در استان خراسان شمالی، همچنان این استان با چالش جدی تأمین آب شرب و کشاورزی مواجه بوده و بنا بر اطلاعات و گزارشهای رسیده، شهرهای شیروان و اسفراین دارای بیشترین تنش آبی هستند.
سیدابراهیم علوی مدیرعامل شرکت آب منطقهای خراسان شمالی با بیان این مطلب که در حال حاضر ۷۱ درصد حجم مخازن سدهای استان خالی است گفته بود: بهرغم بارشهای فراوانی که اوایل سال در مناطق مختلف سطح استان صورت گرفت، اما همچنان حجم آب سدهای استان تغییر قابل توجهی نکرده به طوری که ذخیره مخازن سدهای استان به نصف هم نرسیده است.
کمآبی و مهاجرت
تأثیر کمآبی و از بین رفتن اشتغالهایی که نسل به نسل بین روستاییان منتقل میشد بر کسی پوشیده نیست، اما مسئله اصلی که طی چند سال اخیر در سطح کشور و خراسان شمالی که ۵۲ درصد جمعیت آن را روستاییان تشکیل دادهاند، بسیار نمایان شده مهاجرت و حاشیهنشینی است که آسیبهای فراوانی را در بخشهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به کشور وارد کرده است.بومگردی واژهای است که امروزه در گردشگری بسیار رواج یافته است. در واقع با پیشرفت صنعت حمل و نقل و فناوری اطلاعات در دنیای امروز، دورترین نقاط زمین هم در دسترس گردشگران قرار گرفته و در این بین بسیاری از گردشگران به طبیعتگردی و تجربه زندگی در محیطهای بومی تمایل دارند، اما این تجربه باید به گونهای باشد که به محیط طبیعی صدمهای وارد نکند.
در پاسخ به این اشتیاق گردشگران به طبیعتگردی و در راستای پایداری زیستبوم و فرهنگ جوامع محلی و همچنین در جهت حفاظت از محیط زیست، مفهومی نو به نام «بومگردی» متولد شد که نوعی نگرش ویژه و آیندهنگرانه به گردشگری است. بومگردی بر اساس جغرافیای اقلیمی و قومی، اشکال مختلفی دارد و در هر منطقه دارای جذابیتهای منحصر به فردی است که گردشگران به ویژه گردشگران خارجی را مجذوب خود میکند. گردشگران در تجربه بومگردی، علاوه بر آشنایی با مهماننوازی ایرانی و سنتها و آداب و رسوم هر منطقه میتوانند از طبیعت بکر هم لذت برده و آرامشی توصیفناپذیر را تجربه کنند.
بر همین اساس طی چند سال اخیر سازمان میراث فرهنگی و گردشگری بهمنظور ماندگاری روستاییان و رفع مشکل آسیبهای اجتماعی کشور، مهاجرتها و حاشیهنشینی طرح بومگردی را مطرح کرده است، ایدهای که علاوه بر حفظ فرهنگ و تمدن هر منطقه، سبب معرفی آداب و رسوم اقوام مختلف و جذب گردشگران شده و مهمترین ویژگی آن اشتغالزایی و رسیدگی به بافت روستاهاست بهویژه روستاهایی که قابلیت گردشگری را دارند.
بومگردی امکانات میخواهد
خراسان شمالی بهعنوان استانی نوپا با داشتن بیش از ۸۰۰ روستا که بیشتر آنها ظرفیت گردشگری و بومگردی را دارند همچنان به سبب آماده نبودن زیرساختها و نداشتن برنامه اساسی شاهد مهاجرت روستاییان به شهرها، عدم رونق صنعت گردشگری و حتی عبور ۲۰ میلیون مسافر از استان است. با این تفاسیر و با وجود ظرفیتهایی که در بخش گردشگری و بومگردی مشاهده میشود، اما آنطور که باید این استان نتوانسته خود را به مسافران معرفی کند و خراسان شمالی تنها محل عبور ۲۰ میلیون مسافر برای زیارت امام رضا (ع) و همچنین مسافران شمال کشور شده است.
بر اساس گزارشهای موجود طی یک سال اخیر اقامتگاههای بومگردی نسبت به هتلها و خانههای مسافر در خراسان شمالی افزایش زیادی داشته است. بنابراین ضرورت دارد اقامتگاههای بومگردی در محیطهای طبیعی همچون روستاها که با معماری بومی و جاذبههای طبیعی سازگاری دارد، احداث شود.با این حال مدیر یکی از اقامتگاههای بومگردی در روستای هدف گردشگری فیروزه میگوید: «برای معرفی اقامتگاه بومگردی علاوه بر سطح شهر در مسیر جاده نیز با مشکلات عدیدهای روبهرو هستیم به طوری که برای معرفی اقامتگاه و آشنایی و راهنمایی مسافران به داخل روستا، راه و ترابری برای هر تابلو ماهانه ۲ میلیون تومان دریافت میکند و این برای اقامتگاه تازهتأسیس که درآمد زیادی ندارد، صرفه اقتصادی ندارد.»
میثم فیروزه ادامه میدهد: «ضعف آنتندهی تلفن همراه، اینترنت و صدور مجوز تعداد بالای اقامتگاههای بومگردی برای هر روستا از دیگر مشکلات ابتدای تأسیس اقامتگاهها است. روستای فیروزه بهعنوان پایلوت روستای بدون بیکار در مرکز استان خراسان شمالی معرفی شده و به این منظور یک میلیارد تومان بودجه اختصاص یافته، اما تاکنون ریالی تزریق نشده است.»
مسلماً خود روستاییان میدانند که مهاجرت به شهر سبب از بین رفتن فرهنگ و نمادهای اصیل زندگی آنان میشود، اما مهمترین علت مهاجرت آنان به شهرها، اشتغال و بهبود وضعیت معیشتی است در حالی که فرصتهای متنوعی برای ماندگاری، ایجاد اشتغال و حتی معرفی جاذبههای گوناگون روستاها وجود دارد؛ البته لازمه حفظ بسترهای اصلی زندگی روستایی ایدهپردازی، راهنمایی و حمایت است.