سایبر در لغت به معنی مجازی بودن است و جرائم سایبری یا همان جرائم رایانه‌ای به زبان ساده، یعنی جرائمی که در فضای اینترنت و کامپیوتر انجام می‌شود. امروزه جرائم سایبری در جهان روند رو به رشدی دارد.
«فیشینگ» فعالیت موردنظر هکر‌ها
به طور کلی در قانون جرائم رایانه‌ای کشور ما که مصوب ۱۳۸۸ است، عناوین مشخصی جرم‌انگاری شده است که شامل موارد زیر می‌شود:
۱. جرائم علیه محرمانگی داده‌ها و سامانه‌های رایانه‌ای و مخابراتی که مربوط به دسترسی غیرمجاز، شنود غیرمجاز و جاسوسی رایانه‌ای است.
۲. جرائم علیه صحت و تمامیت داده‌ها و سامانه‌های رایانه‌ای و مخابراتی که مربوط به جعل رایانه‌ای، تخریب و اخلال در سامانه‌های رایانه‌ای و مخابراتی است.
۳. سرقت و کلاهبرداری رایانه‌ای.
۴. جرائم علیه عفت و اخلاق عمومی در فضای رایانه‌ای. ۵. هتک حیثیت و نشر اکاذیب در فضای رایانه‌ای.
فیشینگ جرمی است که خیلی از کاربران فضای مجازی را قربانی کرده و در رتبه نخست جرائم رایانه‌ای قرار گرفته است. در جرم فیشینگ هکر‌های حرفه‌ای به منظور فریب دادن کاربران اینترنتی و به دست آوردن اطلاعات محرمانه حساب آن‌ها معمولاً از طریق ایمیل‌های جعلی، پیامک‌های تبلیغاتی، سایت‌های خرید قلابی و مشاهده ابلاغیه در سامانه ثنا کاربران فضای مجازی را فریب می‌دهند.
هکر‌ها افراد را ترغیب می‌کنند اطلاعات شخصی حساب خود را در سایت‌هایی جعلی که توسط خود همین هکر‌ها طراحی شده است، وارد کنند و از این طریق اطلاعات شخصی حساب افراد را به دست می‌آورند و اقدام به کلاهبرداری‌های میلیونی می‌کنند.
در این جرم مجرمان تلاش می‌کنند اطلاعاتی نظیر رمز دوم کارت، شناسه کاربری، cvv۲ کارت و تاریخ انقضای کارت را به دست آورند. گاهی اوقات هم این مجرمان حرفه‌ای از طریق تلفن با افراد تماس برقرار می‌کنند و خود را نماینده بانک یا سازمانی معتبر یا فرد سرشناسی که شما آن را بشناسید، معرفی می‌کنند.
آن‌ها از قربانی می‌خواهند جهت دریافت جایزه خود اطلاعات شخصی حساب بانکی خود مثل تاریخ انقضا یا رمز دوم یا cvv۲ کارت یا آخرین موجودی حساب را در اختیار آن افراد قرار دهد.
باید آگاه باشید برای دریافت جایزه یا پاداش یا کارت به کارت کردن فقط نیاز است شما شماره کارت یا شماره حساب بانکی خود را اعلام کنید.
اگر افرادی که با شما تماس گرفته‌اند چیز دیگری از شما بخواهند یا شما را پای دستگاه خودپرداز ببرند، باید بدانید که این کار کلاهبرداری رایانه‌ای است و نباید به حرف آن‌ها گوش دهید چراکه قطعاً قربانی کلاهبرداری رایانه‌ای می‌شوید.
قانونگذار ما در خصوص مجازات افرادی که مرتکب جرم فیشینگ می‌شوند، به صراحت در ماده ۱۳ قانون جرائم رایانه‌ای می‌گوید: هرکس به طور غیرمجاز از سیستم‌های رایانه‌ای یا مخابراتی با ارتکاب اعمالی از قبیل وارد کردن، تغییر، محو، ایجاد یا متوقف کردن داده‌ها یا مختل کردن سیستم وجه یا مال یا منفعت یا خدمات یا امتیازات مالی برای خود یا دیگری تحصیل کند، علاوه بر رد مال به صاحب آن به حبس از یک تا پنج سال یا جزای نقدی از ۲۰ تا ۱۰۰ میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
«اسکیمر» جرم مورد علاقه سارقان حرفه‌ای
اسکیمر هم نمونه بارزی از سرقت‌های اینترنتی بوده که این روز‌ها افزایش شدیدی پیدا کرده است. در جرم اسکیمر این سارقان حرفه‌ای هستند که یک بخش جدیدی را به عابر بانک یا دستگاه کارتخوان خود متصل می‌کنند. آن‌ها از همین طریق اقدام به کپی‌برداری از اطلاعات کارت بانکی شما می‌کنند و با تخلیه اطلاعات حساب شما سرقت‌های میلیونی انجام می‌دهند.
به زبان ساده‌تر اسکیمینگ یعنی کـــپی‌برداری غیرقانونی از اطلاعات کارت بانکی شما روی یک کارت بانکی دیگر که از این طریق این مجرمان خطرناک می‌توانند حساب بانکی شما را در زمان کوتاهی خالی کنند.
در حال حاضر اکثر مردم با استفاده از کارت‌های عابربانک خود اقدام به خرید از فروشگاه‌ها می‌کنند و کارت به کارت انجام می‌دهند. افزایش این کار‌ها در فضای حقیقی و مجازی باعث شده است عده‌ای از افراد سودجو با ابداع روش‌های جدیدی مثل اسکیمر و فیشینگ دست به کلاهبرداری‌های میلیونی و غیرقابل جبران بزنند.
معمولاً در اسکیمر سارقان از دو روش جهت دستیابی به اطلاعات کارت‌های بانکی شما استفاده می‌کنند؛ در روش اول، این سارقان حرفه‌ای دوربینی را در کنار جایی که شما کارت خود را وارد دستگاه می‌کنید قرار می‌دهند تا از این طریق رمز کارت شما را به دست بیاورند. در روش دوم سارقان روی کیبورد اصلی عابربانک‌ها، یک کیبورد دیگر نصب می‌کنند که این کیبورد جعلی عین کیبورد اصلی است، به طوری که این کیبورد جعلی وظیفه دارد تمامی اطلاعاتی را که شما وارد می‌کنید ذخیره کند و از این طریق مجرمان حساب بانکی شما را خالی می‌کنند.
اسکیمر و فیشینگ یک تهدید بسیار خطرناک و جدی برای بانک‌ها و مردم در جامعه امروزی است، چراکه امروزه کاربران فضای مجازی افزایش زیادی پیدا کرده است.
مطابق قانون، این دست از کلاهبرداری‌ها و سرقت‌های اینترنتی جرم است و مجازات سنگینی هم دارد. چنانکه قانونگذار ما این دست از جرائم را در قانون جرائم رایانه‌ای مصوب سال ۱۳۸۸ پیش‌بینی کرده و در ماده ۱ این قانون به صراحت بیان شده است: هر کس به طور غیرمجاز به داده‌ها یا سیستم‌های رایانه‌ای یا مخابراتی که به وسیله تدابیر امنیتی حفاظت شده است دسترسی یابد، به حبس از ۹۱ روز تا یک سال یا جزای نقدی از ۵ تا ۲۰ میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
قانونگذار ما در خصوص سرقت‌های اینترنتی هم به این سارقان حرفه‌ای مطابق ماده ۱۲ قانون جرائم رایانه‌ای می‌گوید: هر کس به طور غیرمجاز داده‌ای متعلق به دیگری را برباید، چنانچه عین داده‌ها در اختیار صاحب آن باشد، به جزای نقدی از یک تا ۲۰ میلیون ریال و در غیر این صورت به حبس از ۹۱ روز تا یک سال یا جزای نقدی از ۵ تا ۲۰ میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
سلبریتی‌های خودفروش؛ پیاده‌نظام کلاهبرداران سایبری
شرط‌بندی‌های اینترنتی هم این روز‌ها یکی از چیز‌هایی است که در فضای مجازی توسط برخی بلاگر‌های معروف آن‌ور آبی رواج پیدا کرده است.
ترغیب جوانان برای شرکت در شرط‌بندی‌های اینترنتی این روز‌ها با تبلیغات پوچ و دروغین داغ شده است و سلبریتی‌های معروف ترفند‌های زیرکانه مدیران سایت‌های شرط‌بندی را آگاهانه رواج می‌دهند.
متأسفانه افراد معروف زیادی از فریب دادن دیگران امرار معاش می‌کنند. آن‌ها در فضای مجازی با نشان دادن زندگی‌های لاکچری خود و ترویج فساد و بی‌بندوباری به دنبال وسوسه کردن جوانان برای یک شبه پولدار شدن از طریق شرکت در سایت‌های شرط‌بندی خود هستند.
این کلاهبرداران حرفه‌ای با ترفند‌های غیراخلاقی و ویدئو‌های کاملاً ساختگی و از‌پیش‌تعیین‌شده به دنبال جذب فالوور بیشتر و کسب سود برای خود و مدیران سایت‌های شرط‌بندی دست به هر کار غیراخلاقی‌ای می‌زنند.
این هشدار را باید به این بلاگر‌های معروف و مدیران سایت‌های شرط‌بندی که جوانان را برای شرکت در شرط‌بندی اینترنتی و آنلاین ترغیب می‌کنند، داد. قانونگذار در این زمینه جدیت زیادی به خرج داده است.
در ماده ۷۰۵ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات قانونگذار به صراحت تمام در خصوص مجازات قماربازی می‌گوید: قماربازی با هر وسیله‌ای ممنوع است و مرتکبان آن به یک تا شش ماه حبس یا تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم می‌شوند.
قربانیان هم باید بدانند از آنجا که مدیران سایت‌های شرط‌بندی خارج از کشور ساکن هستند، محاکمه کردن آن‌ها بسیار سخت است.
افرادی که در سایت‌های شرط‌بندی بازی می‌کنند، باید بدانند اگر از آن‌ها کلاهبرداری یا از طریق فیشینگ حساب‌شان خالی شود، اولاً دسترسی به این افراد بسیار سخت و گاهی غیرممکن است. ثانیاً مطابق ماده ۶۵۴ قانون مدنی دعاوی مربوط به قمار و گروبندی در کشور ما مسموع (قابل رسیدگی) نخواهد بود.
به طور کلی مطابق مواد ۷۰۶، ۷۰۷، ۷۰۸ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات، هرگونه فعالیت اعم از تبلیغ، طراحی، مدیریت، خرید و فروش سایت شرط‌بندی و نگهداری وسایل قمار چه در فضای حقیقی جامعه و چه در فضای مجازی جرم است.
این اقدامات مجازات سنگینی هم دارد. علاوه بر این مسائل از نظر فقهی هم قماربازی حرام است، پس تحت هیچ شرایطی از سایت‌های شرط‌بندی استفاده نکنید چراکه استفاده از سایت‌های شرط‌بندی تماماً ضرر و جرم است.
جایزه به شرط جیب‌بری
دریافت جایزه یکی از قدیمی‌ترین جرائم اینترنتی و حقه‌های کلاهبرداران سایبری است. فریب افراد به بهانه برنده شدن آن‌ها در بانک یا قرعه‌کشی‌های مرکز خرید یا خرید‌های اینترنتی صورت می‌گیرد.
در این روش قدیمی، کلاهبرداران حرفه‌ای سایت‌های قرعه‌کشی جعلی درست کرده و با برنده اعلام کردن افراد، اطلاعات حساب‌شان را به دست می‌آورند.
کلاهبرداران از این طریق حساب این افراد را خالی یا از آن‌ها مبلغی پول دریافت می‌کنند تا جایزه آن‌ها را ارسال کنند. در مواجهه با این جور مسائل تحت هیچ شرایطی نباید به چنین افرادی اعتماد کرد.
نکته مهمی که باید به آن دقت کنید، این است که برای واریز هر گونه وجه به حساب شما اعم از جایزه، پاداش، برنده شدن در قرعه‌کشی‌ها و کارت به کارت کردن هیچ نیازی به اعلام رمز دوم شما یا cvv۲ کارت بانکی شما یا اعلام تاریخ انقضای کارت بانکی شما یا رفتن به پای دستگاه عابر بانک نیست.
در بعضی از موارد این سودجویان از قربانی می‌خواهند تا از کارت بانکی خود یک عکس برای آن‌ها بفرستد تا پول را به حساب فرد واریز کنند. باید بدانید این کار باعث می‌شود شما قربانی کلاهبرداری یا سرقت اینترنتی شوید، پس اطلاعات حساب‌های بانکی و اطلاعات کارت‌های عابربانک خود را در اختیار هیچ فردی قرار ندهید تا قربانی کلاهبرداری اینترنتی هم نشوید.
برای اینکه قربانی جرائم رایانه‌ای نشوید، بهتر است هنگام استفاده از فضای اینترنت این نکات مهم را در نظر داشته باشید:
۱- اصولاً آدرس سایت‌ها و درگاه‌های اصلی و معتبر با آدرس اینترنتی https آغاز می‌شوند و در صورتی که درگاهی فاقد S باشد، بهتر است به آن درگاه اعتماد نکنید.
۲- از باز کردن ایمیل‌های ناشناس یا پیامک‌های ناشناس و کلیک کردن روی فایلها یا لینکهای ضمیمه این ایمیلها و پیامک‌ها جداً خودداری کنید.
۳- تشخیص سایت‌های تقلبی چندان هم دشوار نیست، کافی است حواستان باشد هنگام پرداخت آنلاین، آدرس صفحه درگاه بانک الکترونیکی، متعلق به همان بانکی باشد که آرم و لوگوی آن را در صفحه مشاهده می‌کنید.
۴- بهتر است هنگام خرید‌های اینترنتی حتماً از رمز یک بار مصرف (پویا) استفاده و در بازه‌های زمانی کوتاه نسبت به تغییر رمز کارت بانکی خود اقدام کنید.
۵- مسدود کردن کارت‌های بانکی خود که احتمال می‌دهید اطلاعات‌شان فاش شده یا مسدود کردن کارت‌های بانکی که از آن‌ها استفاده نمی‌کنید.
۶- از سایت‌ها و اپلیکیشن‌های متفرقه‌ای که امنیت بالایی ندارند یا فکر می‌کنید معتبر نیستند به هیچ عنوان خرید نکنید.
۷- معتبرترین اپلیکیشن‌های موبایلی برای انجام پرداخت‌های اینترنتی و آنلاین، اپلیکیشنی است که بانک صادرکننده کارت شما پیشنهاد می‌دهد، یعنی اپلیکیشنی که به نام بانک شما خدمات پرداخت آنلاین را انجام می‌دهد و آن اپلیکیشن را از خود بانک دریافت کرده باشید، معتبر و قانونی است.
۸- سعی کنید از هر سایتی که معتبر نیست و صاحب سایت هویت مشخصی ندارد، خرید اینترنتی انجام ندهید. اگر هنگام ورود به سایتی ورود شما با اخلال مواجه شد، امکان دارد فیشینگ رخ داده باشد، پس سریعاً رمز کارت بانکی خود را تغییر دهید.
۹- مراقب باشید و از هر پیج اینستاگرامی یا گروه تلگرامی یا هر آگهی دیوار خرید اینترنتی انجام ندهید. ابتدا از معتبر بودن آن آگهی و هویت ادمین اطمینان حاصل، بعد خرید کنید.
۱۰- وجود علامت قفل مانند در کنار صفحات آدرس اینترنتی، دارا بودن نماد اعتماد الکترونیکی یا همان «ای‌نماد» هم در تشخیص اعتبار سایت می‌تواند مؤثر باشد.
چنانکه متأسفانه قربانی جرائم رایانه‌ای یا همان جرائم سایبری شدید، پس از آگاهی سریعاً به مراجع قضایی یا پلیس فتا مراجعه کنید یا با این مراکز تماس بگیرید و با اعلام وقوع جرم برای پیگیری و دستگیری این مجرمان اقدام کنید.
برای ثبت شکایت خود در خصوص کلاهبرداری‌های اینترنتی باید به دادسرای جرائم رایانه‌ای مراجعه کنید چراکه این دادسرا وظیفه رسیدگی به جرائمی را که در بستر فضای مجازی و اینترنت رخ می‌دهد بر عهده دارد، البته پیشنهاد می‌شود در مواجه شدن با اینگونه جرائم حتماً با یک حقوقدان یا وکیل دادگستری مشورت کنید.
* نویسنده و پژوهشگر علم حقوق
