جوان آنلاین: هرچند تحقق وعده‌های مسکنی یکی از مطالبات بحق مردم از دولت است، اما تأکیدات ناصواب اخیر برخی مسئولان برای لزوم صنعتی‌سازی مسکن در ایران از سوی چینی‌ها، یک مسیر انحرافی و مصداق از راه به بیراهه رفتن است. با وجود اهمیت فناوری‌ها در ساخت واحد‌های مسکونی، این موضوع، چالش اصلی نیست و راهکار آن را باید در دیدگاه‌های کارشناسانه مانند واگذاری زمین و ساخت مسکن افقی یک‌طبقه‌ای جست‌وجو کرد.
صنعتی‌سازی مسکن فرایندی است که با استفاده از فناوری، به ارتقای کیفیت، کاهش زمان ساخت، افزایش بهره‌وری از منابع انسانی و مالی مانند نیروی کار، تسهیلات و مصالح، افزایش عمر مفید و بهبود الگوی مصرف انرژی در ساختمان منجر می‌شود، به ویژه زمانی که تقاضای ساخت، بالاتر از عرضه است. پژوهش‌ها نشان می‌دهد در حال حاضر، بازسازی ساختمان‌های تجاری و مسکونی از نظر زمان، هزینه و کارایی انرژی، از مهم‌ترین چالش‌های ساخت‌وساز است.
اگرچه این موضوع، یک دیدگاه عقلانی در عرصه ساختمان‌سازی است، با این همه، پرسش این است که فناوری‌های تولید مسکن در ایران و ساخت‌وساز آن از سوی چینی‌ها، با سابقه نه چندان معتبر کالا‌های این کشور در داخل، در برابر شاخص‌های مؤثر بر تولید مسکن، چقدر اولویت دارد؟ شاخص‌هایی که بی‌توجهی به آنها، موجب رکود در ساخت‌وساز، آمار پایین تولید، افزایش تورم و کاهش خرید مسکن به دلیل ناتوانی پرداخت از طرف خانه اولی‌ها، با وجود نیاز شدید به داشتن سرپناه شده است.
کارشناسان بر این باورند در روش صنعتی‌سازی مسکن، اجزای ساختمان در قالب سیستم صنعتی در کارخانه، تولید شده و بعد از تست کیفیت از جنبه‌های مختلف، به محل کارگاه جابه‌جا می‌شوند. این کار، موجب کاهش حجم عملیات ساختمان در فضای کارگاه شده و بر میزان تولید می‌افزاید. در این رابطه، استفاده از اتصالات خشک، مکانیزه‌سازی عملیات اجرایی در سایت، تولید قطعات بزرگ در کارخانه با استاندارد‌های معین و در نهایت، ارتباط نزدیک بین طرح، تولید و ایجاد تشکیلات مؤثر عملیاتی در سایت از شروط مهم برای تحقق صنعتی‌شدن در حوزه ساختمان است.
گزارش صنعت ساختمان ۲۰۲۳ نشان می‌دهد چین، امریکا، هند، ژاپن و آلمان با توجه به شاخص‌های مؤثر مانند حجم تولید، ارزش صادرات، نوآوری، فناوری و کیفیت ساخت‌وساز، به ترتیب پنج کشور دنیا در حوزه ساختمان و از بازیگران مهم اقتصاد بین‌الملل در حوزه مسکن هستند. کره‌جنوبی، برزیل، روسیه، ترکیه، اندونزی، مکزیک، فیلیپین و ویتنام نیز در ردیف‌های بعدی قرار دارند. در این میان، چین با حجم تولید سالانه بیش از ۲/۱ تریلیون دلار و تخصیص یک‌سوم تولید جهانی، از بزرگ‌ترین صادرکنندگان مصالح ساختمانی در دنیاست.
اگر این اظهارات و آمار‌ها را به منزله ضرورت استفاده از فناوری‌های نوین در ساخت‌وساز تلقی کنیم، باورپذیر و منطقی است، اما تعدد این سخنان و تأکید فراوان بر صنعتی‌سازی حوزه مسکن با حضور چینی‌ها، طی ماه‌های اخیر، این شبهه را ایجاد می‌کند که معضل اصلی کشور در حوزه تولید مسکن، تکنولوژی است، در حالی که اصل قضیه، غفلت از موضوعات و راهکار‌هایی است که بار‌ها و سال‌ها بر آن تأکید شده است، اما چشم بینا و گوش شنوایی برای دیدن و شنیدن دیدگاه‌های کارشناسان از یک‌سو و دست توانمند و پای اراده برای سیاستگذاری درست و اجرای آن از سوی متولیان حوزه مسکن، به میزان کافی وجود نداشته است، از این‌رو، صنعتی‌سازی مسکن در ایران از سوی سایر کشور‌ها به‌ویژه چینی‌ها و اظهارات اخیر برخی مسئولان دولتی، شهرداری و نمایندگان مجلس در حمایت از این موضوع، با انتقادات زیادی از سوی کارشناسان و فعالان حوزه مسکن مواجه شد.
منتقدان چه می‌گویند؟
برخی کارشناسان درباره ورود چینی‌ها به بازار ساخت مسکن به بهانه صنعتی‌سازی که از آن به «مسکن چینی» تعبیر می‌شود، انتقاد کرده و هشدار داده‌اند. به اعتقاد آنها، با توجه به دانش فنی معماران و سازندگان ایرانی در عرصه ساخت‌وساز، حضور فناوری‌های چینی در این حوزه، موجب تخریب یا تضعیف تولیدکنندگان داخلی می‌شود. نشانه بارز این موضوع، گسترش واردات پارچه از ترکیه و تأثیرات نامطلوب آن بر صنعت نساجی ایران است. نکته دیگر اینکه صاحبنظران حوزه اقتصاد مسکن، معتقدند به جای انتقال تکنولوژی پیشرفته از سوی چین، این کار می‌تواند به وسیله تولیدکنندگان توانمند داخلی و فعالان بازار صورت گیرد.
ورشکستگی ساختمان‌سازان بزرگ چینی و تهدید نظام مالی این کشور، طی سال‌های اخیر موضوع دیگری است که اتفاقاً اخبار ناکامی آنها در کشور منتشر شده است. گزارش سی‌ان‌بی‌سی در شهریورماه ۱۴۰۰ نشان می‌دهد «اورگرند» غول ساخت‌وساز چین در معرض سقوط است و به گفته کارشناسان، سقوط این شرکت می‌تواند باعث افت اقتصاد چین و منطقه شود.
دبیر انجمن انبوه‌سازان مسکن و ساختمان نیز هر چند از پهن‌کردن «فرش قرمز» برای حضور چینی‌ها در صنعت ساختمان ایران، در صورت انتقال تکنولوژی و سرمایه‌گذاری سخن گفته، اما در عین حال تصریح کرده است دولت، اطلاعات صادقانه و شفاف درباره این موضوع نمی‌دهد. به گفته رامین گوران، اگر توافق درباره برون‌سپاری اجرا به چینی‌ها باشد، رویکرد اشتباهی است و این کار با تکنولوژی داخلی هم قابل انجام است، ضمناً این موضوع به ظرفیت دولت و شهرداری برای استفاده از سرمایه و تکنولوژی چینی‌ها برمی‌گردد.
ناصر امانی، عضو کمیسیون برنامه و بودجه شورای شهر تهران با انتقاد از مسکن‌سازی چینی‌ها در ایران معتقد است: هر چند در زمینه خرید اتوبوس به خاطر شرایط اضطرار، ناگزیر به تولید انبوه و واردات از چین هستیم و وابستگی در حوزه مترو نیز از گذشته وجود داشته است، اما در حوزه ساخت مسکن، توانایی و ظرفیت کافی در داخل وجود دارد.
مرغ «متولیان مسکن» یک‌پا دارد!
در این رابطه، حضور چینی‌ها در عرصه ساخت‌وساز در ایران، از مهرماه ۱۴۰۰ به طور جدی، مطرح و اعلام شد قرار است چینی‌ها اجرای طرح نهضت ملی مسکن را با نفت تهاتر کنند و به تعبیر دیگر، گزینه «نفت در برابر مسکن» شکل گرفت. در همین حال، با توجه به بازتاب وسیع اظهارات مقامات شهرداری تهران در رسانه‌ها، به‌ویژه سخنان حمیدرضا صارمی، معاون شهرسازی و معماری درباره طرح محله‌سازی از سوی شرکت‌های ساختمانی خصوصی چین و لطف‌الله فروزنده، معاون اقتصادی شهرداری تهران درباره فقدان تکنولوژی صنعتی‌سازی مسکن در ایران و لزوم انتقال فناوری از سوی چینی‌ها، سخنگوی شهرداری تهران به این انتقادات واکنش نشان داد.
به گفته عبدالمطهر محمدخانی، انبوه‌سازی و صنعتی‌سازی، به‌هیچ‌وجه نقطه مقابل رعایت اصول معماری ایرانی- اسلامی، سرانه‌های شهری و رعایت ظرفیت جمعیت‌پذیری شهر نیست. سخنگوی شهرداری تهران با رد انتقادات در این حوزه، تأکید کرده است نمونه‌های متعدد و موفق صنعتی‌سازی در دنیا وجود دارد که همه سرانه‌ها در آن لحاظ شده و اصول معماری بومی خاص آن کشور نیز رعایت شده است. محمدخانی تأکید کرده است مدیریت شهری، انبوه‌سازی مسکن و صنعتی‌سازی ساختمان را راهکار احیای بافت‌های فرسوده پایتخت می‌داند و شهرداری تهران با رعایت اصول بومی، مسیر احیای آن را دنبال می‌کند.
تأکید شهرداری تهران بر پیروی از سیاست‌های مطرح‌شده در حوزه مسکن چینی و اصرار بر انبوه‌سازی ساختمان، به رغم نظرات مخالف بسیاری از کارشناسان، نشان می‌دهد مرغ مسئولان در عرصه تولید مسکن، همچنان یک‌پا دارد و سخن گفتن از واگذاری زمین دولتی ارزان‌قیمت به مردم و سازندگان یا ساخت واحد‌های مسکونی تک‌طبقه به جای مسکن عمودی، بیشتر یک رویکرد شعاری است و در عرصه عمل، خریداری ندارد.
از مسکن یک‌طبقه‌ای و واگذاری زمین تا مسکن چینی
انتشار آمار‌های غیررسمی مبنی بر ساخت فقط ۵۰۰هزار واحد مسکونی در کل کشور و اینکه دولت، تنها به ۲۵ درصد وعده خود طی دو سال عمل کرده، بیانگر ناکامی در اجرای راهکار‌های اصلی به جای موضوعات فرعی و حاشیه‌ای مانند صنعتی‌سازی مسکن از سوی چینی‌هاست، این در حالی است که طی سال‌های گذشته تاکنون، بسیاری از کارشناسان و منتقدان در حوزه تولید مسکن، راهکار چالش ساخت‌وساز و زودبازده‌ترین مسیر تولید انبوه مسکن را بار‌ها و بار‌ها مطرح کرده‌اند؛ توسعه افقی شهر‌ها و واگذاری زمین رایگان یا ارزان به متقاضیان برای ساخت خانه‌های ویلایی و یک‌طبقه.
وضعیت موجود در حوزه تولید مسکن و تحقق وعده ساخت سالانه یک‌میلیون مسکن یا ۴ میلیون واحد مسکونی در چهار سال، نشان می‌دهد این راهکارها، «دوصد گفته» شده، اما عمل به آنها، در حد «نیم‌کردار» هم نبوده یا در حد یک‌چهارم گفتار بوده است!
