دغدغه مهمی که از دیرباز ذهن اصحاب قلم را به خود مشغول داشته و همچنان نیز می دارد، اتخاذ راهکاری مناسب جهت ترویج و اشاعه و تعمیق فرهنگ غنی ایثارو شهادت، آنگونه که بایسته و سزاوار است در نزد نسلی که آن را ندیده و با رازها و رمزهای نهفته در آن آشنایی ندارند ، می باشد. همگان تصدیق می کنند ، جنگ ، فی النفسه مذموم و شوم است و ضمیر ِحق جوی انسان واقعی، به خاطر روح لطیف و ظریفی که در کنه خود دارد ، از آن متنفر و منزجر است. بدیهی است نسل جوانِ حال و آینده نیز اگر با وجوه تمایز دفاع مقدس و جنگ های به وقوع پیوسته ، آشنا نشود ، تلقی او از دفاع مقدس هشت ساله مان، همان نمادهای ظاهریش که جز دود و ویرانی و آتش و خون و معلولیت و کشتن و کشته شدن است ، نخواهد بود . آنگاه است که دشمنِ به ظاهر آرام و خاموش ، به اهداف شومش دست خواهد یافت و مبانی اعتقادی مان را به زیر سوال و شبهه خواهد برد.در تمام جوامع بشري، ارزش هايي وجود دارد كه بنيان اصلي فرهنگ آن جامعه را شكل مي دهند. اهميت و جايگاه اين ارزشها به گونه اي است كه هر ملتي، هويت و حيات اجتماعي و سياسي خود را در پايبندي و احترام به آنها و انتقال كامل آن به نسلهاي آينده مي داند. سرزمين پاك ايران نيز بيش از هر جاي ديگر، مفتخر به داشتن ارزش هاي والا و اصيلي است كه نمونه آن را در كمتر جايي یافت می شود. فرهنگ ايثار و شهادت يكي از ارزشهايي است كه همزمان با تاريخ اين سرزمين شكل گرفته است و هميشه از جايگاه ويژه اي برخوردار بوده است.به سبب ارزش و اهميت فرهنگ ايثار و شهادت و لزوم توجه به گسترش آن در جامعه، مارا برآن داشت که به پژوهش در خصوص راهکارهای ارتقای موثر نقش راویان دفاع مقدس در انتقال ارزشهای دفاع مقدس برزائرین اراکی با روش تحقیق تحلیل مضمون که هدف کلی استفاده از این روش در فرآیند پژوهش، مشاهده مفصل ابعاد روایتگریی و تفسیر یافته ها ها از دیدگاه کل گرا است. به رویکرد کیفی و با تأکید بر فرآیندها و درک و تفسیر آن ها می پردازد.
و پس از تشريح و تبيين مفهوم راستين ايثار و شهادت و واكاوي ابعاد مختلف عناصر راهیان نور به ویژه روایت وروایتگری و به شناسائي و معرفي عمده ترين راهكارها و عوامل ترويج وانتقال ارزشها براساس روایتگری راویان در جامعه می پردازدتا بدين طريق با تشخيص ضرورت ها به ارائه ي مناسب ترين و در عين حال عملياتي ترين راهكارها و پيشنهادات در بين سطوح مختلف جامعه بپردازد تا اينكه فضاي عمومي جامعه ي ما بهترين و بيشترين تأثير را در جنبه هاي گوناگون از وجود اين فرهنگ متعالي ببرد و در مسير الهي گام بردارد.نتايج اين تحليل نشان می دهد كه از جمله عمده ترين راهكارهای موثر نقش راویان در انتقال ارزشها در جامعه به ترتيب عبارت اند از:راهبردهاي برگزاری دوره تداوم آموزشی راویان ،مخاطب شناسی و روش های سخنوری و روایت هنری بااساس شیوه های هنرمندانه روایت شفاهی می باشد
کلید واژه : دفاع مقدس ؛راهیان نور ؛راویان
جاذبه شهدا و موضوعات فرهنگی مرتبط با دفاع مقدس، بستری پاک و مقدس را برای جوانان و نوجوانان این مرز و بوم و سایر نقاط جهان فراهم آورده تا در گذر تاریخی آن، با مفاهیم ارزشی جهاد در راه خدا و ایستادگی و مقاومت در برابر سلطه گران جهانی آشنا سازد قطعا روایتگری در گفتمان انقلاب و اسلام به عنوان یکی از ابزار های اساسی و مهم مطرح است، لذاراویان سفیران این حرکت هستند،که باید کار زینب گونه انجام دهند؛ و پیام این نهضت رابه شیوه های نو جذاب و هنر مندانه به شیوه روایت شفاهی کتبی به نسل جدید انتقال دهند.
روایت موفق روایتی است که روی عواطف و اندیشه مخاطب تأثیر گذارد و بین او و حادثه ای که راوی روایت می کند، ارتباط برقرار کند. واین روایت تحت تأثیر رویکردهای راوی به دفاع مقدس متفاوت است. یک رویکرد، بیان ابعاد عاطفی و ًرویکرد دیگر راوی به نقل حماسی دفاع مقدس است که عمدتا خاطرات معنوی و اجتماعی و جنبه های حماسی دفاع مقدس می پردازد. این رویکرد برای برانگیختن عواطف مخاطب خوب است،
اما چنین روایتی در عین ضروری بودن، کافی نیست؛ زیرا بیان کننده همه ابعاد دفاع مقدس نیست و روایت دفاع مقدس نباید در سطح خاطره گویی بماند بررسي هاي صورت گرفته در زمينه تحقيق حاضر،در مورد راهكارهاي ایفاء نقش موثر راویان دفاع مقدس، به بررسی شیوه های مواجهه راویان با آسیب های چون تغییر سبک زندگی در نسل جدید و تاثیر پذیری از فرهنگ بیگانه ،فضای مجازی ،ماهواره وپیام رسانهاو جذاب نبودن شیوه ارائه برای جوانان نسل جدید،نامناسب بودن روایت با منطقه عملیاتی و اخبار سیاسی کشور و مستند نبودن برخی روایات و غلودر روایتگری و یا جوان بودن راویان که تاثیر پذیری را تحت تاثیر قرار خواهدداد
بلکه باید دشواری ها و برخی ناکامی ها در کنار موفقیت ها و نقاط قوت فراوان دوران دفاع مقدس بیان شودکه در این پژوهش با روش کیفی منجر به ایجاد دانایی جدید خواهد شد
- راهیان نور طبق فرمایشات مقام معظم رهبری (مدظله ) جز فن آوری های نرم است و حجم قابل توجهی از جوانان در مدارس و دانشگاه ها و در دوره های بازید مناطق عملیاتی راهیان نور حضور دارند که فرصت مغتنمی برای آشنایی انها با رشادتها و اخلاق و سیره شهدا ء در دوران طلایی دفاع مقدس است .
- لزوم تحقیقات در خصوص راهیان نور از یک طرف و از طرف دیگر مسئله ی اثر گذاری پایدار راهیان نور و راویتگری راویان خواسته به حق دلسوزان این مرز وبوم می باشد از رهگذر انتقال ارزشها ی انقلاب اسلامی مورد بررسی قرادادیم
در بررسی ها انجام شده 4 سخنرانی از سال 92 تا 98 مرتبط با موضوع روایت وروایتگری یافت شد و پس از تحلیل مضمون آنها چارچوب زیر استخراج شد
شیوههای هنری
در بیانات و مواضع روشنگرانه برگرفته از عمق بینش و آگاهی از انتقال ارزشهای از نسلی به نسل دیگر به مفاهیم والایی برمیخوریم مانند ((خاطرات، ثروت ملّی ست؛ خاطره متعلق به همه- حسنه و صدقه بودن. - انفاق بزرگ معنوی؛ واسطهی [رساندن] رزق الهی و رزق معنوی – انقاق معنویی- صدقات و حسنات- تقویت پایههای انقلاب، تقویت پایههای پیشرفت کشور، تقویت هویّت ملّی، - حفظ هویت دفاع مقدس – خصوصات دفاع ما- مقامات انسانی و علوّ مرتبهی انسانی- خردمندی و تدبیر رزمندگان -فائق آمدن ما با امکانات کم)) که مفاهیم بالا در نهایت ما را به این مفهوم میرساند که هویّت دفاع مقدّس را باید حفظ کرد، باید پاسداری کرد. پاسداشت تداوم حرکت راهیان نور، بزرگترین حادثه فرهنگی در ادامه این جنگ سخت قرار دارد که مورد هجمه جنگ نرم دشمن قرار گرفته و عرصهی و فرصت طلایی برای حضور جوانان و نوجوانان و خانوادهها و عموم مردم که یادآور دوران دفاع مقدس و بیان خاطره در عرصه و نوشتن کتاب و خاطره خود سازنده جوانان برای دفاع در خرمشهرهای آینده کشوراست. ((افتخار به شهدا -دنبال روی شهدا- احترام به اسلام و استحکام بخشیدن به نظام و سربازی انقلاب – احترام به خانواده و باز ماندگان شهدا)) ارزشها و هویت ملت و انقلا ب هستند و صاحبان اصلی این دفاع مقدس خانواده شهدا و احترام به آنها موجب استحکام و وحدت جامعه است و سرمایه اجتماعی این کشور محسوب میشود.
اولین واژه کلیدی ((صرف نظراز مبالغه و اغراق)) در بیان خاطره است که خود از آسیب روایتگری جلوگیری میکند ((امانت را در این روایتگری بهطور کامل رعایت کنند. بنده با مبالغه کردن و اغراقگویی کردن و مانند اینها مخالفم؛ هیچ لزومی ندارد ما اغراق بکنیم، آنچه اتّفاق افتاده به قدر کافی شرافتمندانه و پُرانگیزه و جذّاب هست و لزومی ندارد ما همینطور یک چیزی به آن اضافه کنیم)) و موضوع بعدی ((استخدام شیوههای هنری)) است با توجه به اینکه زبان هنر، زبانی گویا و همه فهم و بین المللی است باید در این برنامه به کار گرفته شود که جمله کلیدی روایتگری موفق محسوب میشود و اما ((بیان واقعیت)) یعنی خارج از آنچه اتفاق افتاده نباید وارد شویم و اسطورهسازی و بزرگنمایی لازم نیست. خود واقعیت به فطرت انسانها نزدیکتر است و ((- عمل کردن راوی ضد توطئهها)) و خلاف حرکت دشمن حرکت کردن توطئههای آنها را نقش بر آب میکند از دیگر دستمایههای این گفتار است – از جمله راهکارهای دیگر در این بیان ((نوشتن بیشتر – انعکاس صادقانهتر – بیان جزئیات بی کموکاست-)) است ((نشان دادن شکوه و عظمت- در دسترس بودن کتا بها- بیان اتفاقات حماسی-)) شیوهی مواجهه با مخاطب و نوع روایت راوی را بیان میکند ( (-عظمت ملت و اتفاقات بزرگ- روایت درست- قدر دانستن نوشته و روایت -بیان نقط قوت- پاسداشت خاطرهها، حقانیت ما و بطلان دشمن –بیان حوادث فداکارانه، معنویت، انسانسازی جبههها)) خود به راوی دیکته میکند در خصوص چه موضوعاتی در راویت برای مردم باید وارد شد و بیان ((- خردمند ی و تدبیر جوانان)) جواب شبهههایی است که در مسایل وجود دارد که آنها بر اساس شور وارد جنگ نشدند بلکه گوش به فرمان و زمانشناس بودند و با تدبیر و خردمند راه خود را انتخاب کردند و به امام حسین(علیه السلام) تاسی کردند.
((خواسته دشمن،عدم انعکاس زیباییها و شکوه حادثه) )است ((واقعیت ؛ دشمنان متفق علیه مایند،) )-توضیح اینکه همهی دنیا! یعنی آمریکا علیه ما بود در عمل، ناتو علیه ما بود در عمل، شورویِ آن روز علیه ما بود در عمل، مرتجعین منطقه - همین سعودی و کویت و بقیّه - همه علیه ما بودند در عمل! یعنی همهی آنها علیه ما [در جنگ] شرکت داشتند؛ ما هم یک نهال تازه روییده با تجربههای کم، توانستیم بر همهی اینها فائق بیاییم؛ «لِیَطمَئِنَّ قَلبیکافی نیست؟» ((فائق آمدن مومنانه بر همهی چالشها)) از آثار دوران دفاع مقدس انسانسازی جبههها و تربیت انسان وقتی در جمع معنوی و شهدایی آنها قرار میگرفتی و آن توسل و توکل با آن امکانات کم و تجهیزات دشمن تا دندان مسلح را میدیدی، انسان عارف دیگری میشد و نفس عارفانه و خدایی امام خمینی(ره) راهگشا و متصل کننده و کافی بود برای آزادسازی خرمشهرهاو از جمله آسیبهای که هر حادثهای را دچار خسران و تغییر میکند فراموشی است ((جلوگیری از فراموشی خاطره، تحریف ،)) دفاع مقدس موکدا در دستور آقاست. کلید واژه اصلی راهیان نور «زیارت با معرفت» است از تاکیدات و جان مایهی مطالب مقام معظم رهبری در بیانات ایشان است.
با توجه به این سخنرانیها در موضوع روایتگری و اهمیت آن باید گفت راوی و بازآفرینی هنری دفاع مقدس در واقع روایتگر چنین ارزشها و اوجهایی است که هر ملتی به داشتن برخی از آنها به خود میبالند.
- هنرمندان باید مراقب باشند تا نگاه واقعبینانه و روح حساس آنها موجب ایجاد روحیهی یأس و ناامیدی نشود، زیرا عرصهی فرهنگی و هنری کشور نیازمند انسانهایی پرتلاش، خستگیناپذیر، خلّاق و امیدوار به آینده است و باید در کنار تلخیها، شیرینیها را هم دید. - شناساندن اجزاء برجستهی حادثهی بزرگ و تاریخی دفاع مقدس به مردم و نسل جوان کشور تأکید شده: «فراموشی» و «تحریف» دو آسیب و خطر بزرگ است- نباید اجازه داد حادثهی عظیم دفاع مقدس نیز دستخوش فراموشی شود. ایشان «تحریف» و «تغییر ماهیت» را دومین آسیبی که تهدید کننده است خواندند ضرورت فعال نگه داشتن مجموعههای مردمی «تداوم سفرهای دسته جمعی» و «انتخاب راویانی که روزهای حساس و سرنوشتساز دفاع مقدس را از نزدیک درک کردهاند» از اهم موضوعات مورد تاکید است.
بازخوانی تجربه راویان راهیان نور
الف: مدل و نوع روایتگری ما چگونه باید باشد؟ در جواب این سوال باید گفت: نسل جدیدی که جنگ را ندیده، نیازمند تشریح پیکره ظاهر، تاکتیکی و عملیاتی جنگ نیست بلکه پیکره باطنی و معنوی دفاع مقدس مد نظر است
ب: در مورد ارکان روایتگری آن است که راوی جنس دفاع مقدس را بشناسد در توصیف افراط و تفریط نکند قالب تحلیل تاریخی با توجه به زمان و مکان و نوع مخاطب را بداند.
ج: در موردماموریت راوی باید گفت:
1-ارتقای سطح دانش، بینش و معرفت مردم نسبت به راهیان نور
2-تاثیرگذاری و انتقال مفاهیم به زائرین با معرفی الگوهای عملی و چهره به چهره
3-ارائه محتوای یکسان به زائرین راهیان نور
4- آشناسازی نسل جوان و نوجوان کشور با درسها، عبرتها، تجربهها، فرهنگ و ارزشهای دفاع مقدس
5-نهادینهسازی بیان و تحلیل وقایع دفاع مقدس به سبک هنرمندانه و علمی
6-برقراری ارتباط دو سویه بین نسل جدید با جوانان دوران دفاع مقدس، پاسخگویی مناسب به سوالات و شبهات آنها
در نهایت
1- بهروز شدن اطلاعات راویان و برگزاری دوره ضمن خدمت برای راویان دفاع مقدس مخصوصا فن سخنوری
2- تاثیرگذاری بیشتر و آگاهانه جهت انتقال ارزشهای انقلاب اسلامی بر زائرین راهیان نور
3- آشنای با شیوههای موثر روایتگری دفاع مقدس با شیوههای نوین
4-جلوگیری از تحریف اخبار و اطلاعات و حفظ شیوه روایتگری اسلامی
5- تسلط در برنامهریزی و ایجاد بصیرت برای راویان دفاع مقدس
6- ایجاد انگیزه و اعتماد به نفس در راویان دفاع مقدس و برطرف نمودن آسیبها برنامهریزی روایتگری اهدافی هستند که انتظار می رود محقق گردد .
10) فهرست منابع و ماخذ:
1-ناظمی اردکانی، مهدی، آسیب شناسی گردشگری و اردویی فرهنگی، دنشگاه امام حسین (ع)، 1396
2-نورانی، حسین (آسیب شناسی شیوههای ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در جامعه. تهران: دبیرخانه شورای هماهنگی و نظارت بر امر ترویج فرهنگ ایثار و شهادت1388). .
3-منصوری لاریجانی، اسماعیل(دستاوردهای دفاع مقدس، پژوهشگاه دفاع مقدس1389)
4- بشیریه، حسین ، جامعه شناسی؛ نقش نیروهای اجتماعی در زندگی سیاسی، تهران: نشر نی، چاپ ششم
5- جنگ نرم و وضعیت كنونى ما، صص 14-15.
6- جنگ نرم و وضعیت كنونى ما: 34-29
7-امیری، ابوالفضل) راهبردهای انتقال فرهنگ جبهه به نسل جوان، نمای دفاع مقدس پژوهشگاه دفاع مقدس(1398
8-غیاثی راد، داود شیوهها و راهبردهای فرهنگ جبهه به پشت جبهه، رساله دکتری دانشگاه امام حسین (1397)
9-مراد پیری، هادی، راهبرد سیاستگذاری فرهنگی در زمینه علوم و معارف دفاع مقدس به منظور حفظ و انتقال آن به نسلهای آینده، فصلنامه جامع دفاع مقدس، 1395
10-. پایگاه اطلاعرسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی سید علی خامنه ای. ۶ فروردین ۱۳۹۳. دریافتشده در۳ دی ۱۳۹۷.
11- آشنایی با کاروان راهیان نور. «همشهری. دریافت شده در 14 مرداد ماه 1395»
12ـ اخوت، احمد: دستور زبان داستان، چ اول، نشر فردا، اصفهان، ۱۳۷۱.
نویسنده مقاله :محمد الماسیان مدیریت راهبردی فرهنگ بهمن 1400
استاد راهنما: دکتر محمود حاجیلویی