جوان آنلاین: پژوهشگر خبیر زنده‌یاد حجت‌الاسلام والمسلمین استاد علی دوانی را نخستین تاریخ‌نگار نهضت اسلامی لقب داده‌اند. او در پی منتفی‌شدن لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی و بیم اینکه تاریخ این نهضت را نیز دشمنان روحانیت بنگارند، قلم برداشت و با ذکر تمامی جزئیات آن را به تاریخ سپرد و جاودانه ساخت. ساواک نیز در پی این رویداد به جمع‌آوری نسخ این اثر مبادرت و آن‌ها را امحا کرد! این کتاب سال‌ها در محاق توقیف بود تا پس از پیروزی انقلاب اسلامی یکی از مجلدات نهضت روحانیون ایران را به خود اختصاص داد و در دهه اخیر نیز دو بار به شکل مستقل منتشر شد. واپسین چاپ این اثر از سوی پژوهشکده مطالعات تاریخ معاصر ایران روانه بازار نشر شده است. تارنمای ناشر در معرفی این سند گویا و ارزشمند تاریخی، به نکات پی آمده اشارت برده است:
«مخالفت علما، روحانیان و مجامع مذهبی ایران علیه لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی، نخستین واکنش یکپارچه و هماهنگ آن‌ها در برابر اقدامات رژیم پهلوی به شمار می‌آید که به پیروزی آنان و عقب‌نشینی و شکست رژیم انجامید. علت مخالفت علما اقدام مرموز و پنهانی رژیم پهلوی در رسمیت بخشیدن و قانونی‌کردن فعالیت بهائیان در دستگاه‌های دولتی و نهاد‌های کشوری و لشکری بود. این ماجرا دو ماه طول کشید و آغاز حرکتی شد به رهبری امام‌خمینی که با سخنرانی معروف ایشان در عاشورای سال ۱۳۴۲ شدت بیشتری یافت. البته پیامد این سخنرانی دستگیری و بازداشت امام بود، اما این به معنای خاموشی حرکت شکل‌گرفته نبود. چه اینکه با آزادی ایشان مبارزه ادامه یافت و امام گرچه بار دیگر به دلیل سخنرانی افشاگرانه علیه مصوبه کاپیتولاسیون در آبان ۱۳۴۳، دستگیر و به ترکیه و از آنجا به عراق و فرانسه تبعید شدند، هدایت مبارزه ضدرژیم را با وجود فرسنگ‌ها فاصله جغرافیایی از کشور از دست ندادند و اینگونه بود که این حرکت بسیج توده مردم و به دنبال آن پیروزی انقلاب اسلامی ایران را رقم زد. حجت‌الاسلام والمسلمین استاد علی دوانی که در زمان تصویب لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی از فضلای حوزه علمیه قم به‌شمار می‌آمد و از نزدیک در بطن حوادث مربوط به آن قرار داشت و شاهد و ناظر رویداد‌ها و واکنش‌های علمای قم بود، در همان روز‌های پرالتهاب، همه اعلامیه‌ها و سخنرانی‌های مراجع، علما، فضلا، تشکل‌های روحانی و وعاظ مشهور قم و تهران و سایر شهر‌های کشور و نیز اعلامیه‌های مراجع نجف و شخصیت‌های غیرروحانی و تجار و اصناف کشور را گردآوری کرد و در کمتر از یک ماه پس از پایان آن قیام کتابی با عنوان نهضت دوماهه روحانیون ایران منتشر کرد. کتاب نهضت دو ماهه روحانیون ایران، مستندترین و تنها اثر در تاریخ‌نگاری آن واقعه است که پیش از پیروزی انقلاب اسلامی نگاشته شد. این کتاب شرح دلایل دینی مخالفت مراجع و علما با لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی است. البته افزون بر این نویسنده در مقدمه کتاب، پیشینه تاریخی حضور مؤثر علمای شیعه در عرصه‌های سیاسی از قرن هفتم هجری تا نهضت ملی ایران در دهه‌های ۱۳۲۰ و ۱۳۳۰. ش را برشمرده است. ویرایش دوم این کتاب، ۵۱ سال پس از چاپ اول و با مقدمه و پانویس‌های متعدد و چند پیوست از سوی فرزند ایشان آقای محمدحسن رجبی (دوانی) منتشر شد. چاپ سوم نیز از سوی پژوهشکده مطالعات تاریخ معاصر ایران، ایران به تازگی انتشار یافته و در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است....»
