سرویس سبک زندگی جوان آنلاین: تعارض والد- نوجوان به اختلاف یا تضاد در اهداف یا مخالفت دوجانبه بین والدین و فرزندان نوجوان گفته میشود که با ناسازگاری، ضدیت یا هیجانات منفی و رفتارهای خصمانه و پرخاشگرانه مشخص و اغلب به صورت بحثهای دامنهدار درباره مسائل و موضوعات خاص بین والدین و نوجوانان مطرح میشود. در رابطه با تعارض، دو بعد کلی مطرح است؛ فراوانی و شدت. بعد فراوانی به تعداد دفعاتی اشاره دارد که والد و نوجوان مشاجرات کلامی دارند و این مشاجرات از اوایل نوجوانی آغاز میشود. بعد شدت به میزان تجربه و ابراز هیجانات و عواطف منفی مربوط است که در اواسط نوجوانی نمود بیشتری دارد. پیامدهای منفی شدت تعارض، بیشتر از فراوانی تعارض بر ناسازگاریهای فردی، خانوادگی و اجتماعی مؤثر است. نوجوانان در اوایل نوجوانی بیشترین میزان تعارض را با والدین خود دارند. دو جهتگیری عمده در رابطه با الگوهای ارتباطی خانواده وجود دارد: «الگوی ارتباطی مستبدانه» و «جهتگیری گفت وشنود.» در ادامه این نوشته به این موضوع پرداختهایم.
الگوهای شاخص ارتباطی در خانواده
همانطور که در مقدمه اشاره شد، دو نوع الگوی شاخص ارتباطی که نقطه مقابل هم هستند در خانوادهها وجود دارد. الگوی ارتباطی مستبدانه به شرایط محیطی اشاره دارد که بیانگر میزان سازگاری و توافق در نگرش ها، ارزشها و باورهای میان اعضای خانواده است، اما جهتگیری گفت وشنود به گفت وگوی آزاد و حمایتی بین اعضای خانواده میپردازد. به طوری که هر کس از اعضا تشویق میشوند افکار و احساسات خود را به صورت مستقل بیان کنند.
نوجوانان و خانواده مبتنی بر گفت و شنود
در خانواده مبتنی بر گفت و شنود همه اعضا در بیان نظرات و دیدگاههای خود آزادند و به عقاید یکدیگر احترام میگذارند. در نتیجه، فردیت و استقلال نوجوان به رسمیت شناخته میشود. چنین جوی به نوجوان فرصت ابراز احساسات و نظرات خود را میدهد. بنابراین، بحث و تبادلنظر به صورت منطقی دیده میشود، والدین اصراری به تحمیل نظرات خود ندارند و نظر نوجوان را به عنوان یک نظر مستقل میپذیرند. در خانوادههای با جهتگیری گفت و شنود بالاتر، هنگام بروز تعارض، نوجوانان احساسات منفی و تعاملات خصمانه کمتری را در تعامل با والدین تجربه میکنند. در خانوادههایی که جهت گیری گفت و شنود دیده میشود، بین روابط پذیرای خانوادگی و شدت تعارض رابطه قوی منفی وجود دارد. بدین صورت که الگوی ارتباطی پذیرا و مثبت والد - نوجوان به نزدیکی و صمیمیت بیشتر آنان منجر میشود و کمک میکند که مشکلات، مسائل و تعارضات خود را با یکدیگر در محیطی انعطاف پذیر و صمیمی حل کنند.
مهارتهای ارتباطی فرزندان در ۲ الگو
از سوی دیگر، وجود فضای بحث و تبادلنظر آزاد در خانواده، به رشد مهارتهای ارتباطی نوجوان منجر میشود و او را قادر میسازد که به طور مؤثرتری درباره نقشها و انتظارات خود با دیگران گفتگو کند. در چنین فضایی، اعضای خانواده قادرند راه حلها و دیدگاههای تازه و جایگزین برای حل تعارض کشف کنند. در حالی که در الگوی ارتباطی مستبدانه، تأکید به اطاعت از والدین و پذیرش بیچون و چرای ارزشهای مورد قبول والدین با خصوصیات دوره نوجوانی از جمله استقلال خواهی و هویت یابی مغایرت دارد و اختلاف نظر و چالش با والدین را تشدید میکند. بنابراین، لزوم توجه و آموزش در زمینه نحوه رفتار و تعامل والدین با نوجوان و ارتقای کیفیت مهارتهای ارتباطی در خانواده میتواند در کاهش تعارضهای والدین و فرزندان عاملی بازدارنده باشد.
کاهش تعارضات والد- نوجوان با مدیریت صحیح
حال سؤال اینجاست که چگونه میتوانیم تعارضات را مدیریت کنیم؟ به دلیل مشاهده برخوردهای منفی در هنگام تعارض و اهمیت نحوه مدیریت آن، مطالعه این فرآیند مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است. گروهی از نظریهپردازان، وقوع تعارض در تعاملات روزمره والد- نوجوان را امری طبیعی و بهنجار میدانند که ناشی از الگوی طبیعی رشد نوجوان است و معتقدند بروز آن پدیدهای طبیعی و اجتنابناپذیر است که فارغ از ساختار و فضای تعاملات خانواده رخ میدهد. در هر صورت، برای حل تعارض و بهبود روابط والدین و نوجوانان نیاز به اقدامات پیشگیرانه و برنامههای مداخلهای است که بتواند به طور مؤثر به بهبود رابطه و افزایش سازگاری به خانوادهها کمک کند.
موضوع اصلی بین نوجوان و خانواده، استقلال است. پژوهشهای متعدد نشان میدهند وقتی والدین به نوجوان خود درجهای از خود مختاری را اعطا میکنند، تعارض کاهش مییابد. از سوی دیگر خشم، محدودیت، تنبیه و منع استقلال، تعارض والد - فرزندی را افزایش میدهد. والدینی که به تلاش نوجوان برای خود مختاری با افزایش استبداد پاسخ میدهند، باعث میشوند فرزندشان تقاضاهای آنان را کمتر اجابت کند و مبادلههای منفی بیشتری بین آنها شکل گیرد. در مجموع، بهتر است والدین در عین حال که به اصول اخلاقی و انضباطی پایبندند، از سختگیری و افراط بپرهیزند و در شرایط لازم، انعطافپذیری و چشم پوشی داشته باشند؛ چراکه یکی از تکالیف عمده والدین ایجاد محیطی امن و شاد و تشویقکننده برای نوجوان است تا بتواند در سایه استقلال شخصی به کاوش و رشد اجتماعی، شناختی و عاطفی دست یابد.