سرویس اقتصادی جوان آنلاین: به دلیل ساختار منطقه‌ای بازار گاز کشور‌های واردکننده عمدتاً با انعقاد قرارداد‌های بلندمدت (۲۵ الی ۳۰ ساله) نیاز گاز خود را برای مدت طولانی از یک منبع مشخص وارد می‌کنند. در حال حاضر تغییر و تحولات این بازار به سرعت در حال وقوع بوده و در صورت تعلل مسئولان ایران عمده بازار‌های ایران تعیین تکلیف شده و عملاً ایران دچار عقب‌ماندگی در بازار گاز خواهد شد.
به گزارش «جوان»، تمامی روند‌های حاکم بر بازار انرژی نشان از رشد قابل توجه گاز طبیعی در سبد انرژی جهان طی دو دهه آینده دارد؛ به نحوی که بسیاری از کارشناسان قرن حاضر را قرن گاز می‌نامند. رشد قابل توجه گاز طبیعی در سبد انرژی جهان ریشه در پاکی و ارزانی بیشتر این منبع انرژی نسبت به سایر منابع همچون ذغال سنگ و نفت خام دارد.
به دلیل ویژگی‌های ذاتی گاز طبیعی یعنی حجم بالای آن، جایگزین کردن واردات گاز از یک کشور دیگر فرآیندی زمان‌بر و هزینه‌بر است به همین جهت کشور‌های واردکننده با انعقاد قرارداد‌های بلندمدت تأمین نیاز گاز خود را برای دو دهه یا بیشتر از یک منبع مشخص تضمین می‌کنند. ضمن انعقاد این قرارداد‌ها عملاًبخشی از تأمین نیاز انرژی کشور‌های واردکننده برای مدت طولانی به کشور صادرکننده گره خواهد خورد به همین دلیل کشور‌ها با در نظر گرفتن جوانب مختلف امنیتی، اقتصادی و سیاسی و طی مذاکرات طولانی تصمیم به واردات از یک کشور صادرکننده می‌گیرند. این موضوع موجب می‌گردد که انعقاد قرارداد‌ها و تحولات بازار گاز در یک فرآیند زمان‌بر اتفاق بیفتد، اما در صورت تحقق این تحولات برای مدت طولانی وضعیت بازار گاز را مشخص و پایدار خواهد کرد که امکان نقش‌آفرینی را از سایر بازیگران خواهد گرفت.
افزایش تقاضا برای گاز
طی چند سال گذشته و سال‌های پیش رو با توجه به رشد قابل توجه تقاضای بازار گاز عمده کشور‌های واردکننده به دنبال انعقاد قرارداد‌های بلندمدت تأمین نیاز گازی خود هستند و تغییر و تحولات بازار گاز به سرعت در حال وقوع است. به عنوان مثال تنها در چند هفته گذشته وقایع مهم زیر در بازار گاز محقق شده است.
ترکیه که یکی از واردکنندگان اصلی گاز از ایران محسوب می‌شود، در حال گسترش تجارت گاز با سایر کشورهاست. در این راستا در پی توافق صورت گرفته ما بین روسیه و ترکیه در سال ۲۰۱۴ خط لوله ترک‌استریم از مسیر دریای سیاه به طول ۱۰۹۰ کیلومتر احداث شده است تا از طریق آن روزانه ۸۰ میلیون مترمکعب گاز به ترکیه و اروپا صادر شود. برنامه‌ریزی این خط لوله بر این مبناست تا اولین گاز از طریق این خط لوله در سال ۲۰۲۰ به ترکیه صادر شود. از طرف دیگر ترکیه با سرمایه‌گذاری در میدان شاه دنیز آذربایجان و احداث خط لوله تاناپ که گاز آذربایجان را به بخش اروپایی ترکیه می‌رساند، واردات گاز را از کشور آذربایجان افزایش داده است. در آینده نیز با کامل شدن بخش اروپایی (تاپ) این خط لوله، گاز آذربایجان به کشور‌های اروپایی نیز صادر خواهد شد. این تحولات در بازار گاز ترکیه در حالی رخ داده است که قبل از این بار‌ها افزایش حجم واردات گاز از ایران توسط این کشور مطرح شده ولی به نتیجه نرسیده است.
روس‌ها پیشتاز بازار‌ها
روسیه با در دست داشتن حدود ۱۹ درصد ذخایر گاز به عنوان بزرگ‌ترین دارنده ذخایر گازی دنیا محسوب می‌شود که سهم عظیمی از بازار گاز جهانی را در اختیار دارد. بزرگ‌ترین بازار گاز روسیه بازار اروپاست که بیشترین حجم صادرات به این بازار از مسیر اوکراین صورت می‌گیرد، اما علاوه بر آن روسیه با ایجاد مسیر‌های جدید همچون نورد استریم و ترک استریم به دنبال جذب هرچه بیشتر این بازار است. در طرف دیگر در چند هفته گذشته رئیس‌جمهور روسیه، ولادیمیر پوتین، از آغاز صادرات گاز به چین از طریق خط لوله پاور سیبری خبر داد. این خط لوله به طول ۳ هزار کیلومتر می‌تواند سالانه ۳۸ میلیارد متر مکعب گاز را به این کشور صادر کند. بر این مبنا به گفته پوتین، حجم تجارت دو کشور تا سال ۲۰۲۴ به بیش از ۲۰۰ میلیارد دلار در سال خواهد رسید. امریکا نیز با درک اهمیت ژئوپلتیک گاز در آینده انرژی دنیا تلاش می‌کند در این بازار نقش مؤثری داشته باشد و آینده این بازار را مدیریت کند. در این راستا امریکا تلاش می‌کند علاوه بر مدیریت پروژه‌های صادرات گاز کشور‌های مهم دارنده این ذخایر همچون آذربایجان، استرالیا و قطر مانع صادرات گاز کشور‌هایی همچون روسیه و ایران گردد. در پی این سیاست‌ها امریکا در هفته گذشته تحریم‌های جدیدی علیه خط لوله نورد‌استریم ۲ که قرار است گاز روسیه را به آلمان و بخش شرقی اروپا برساند، اعمال کرد. به گزارش بلومبرگ، این تحریم‌ها کشتی‌هایی را که برای نصب خطوط لوله در بستر دریا مورد استفاده قرار گرفتند و مدیران شرکت‌های مرتبط با این کشتی‌ها را هدف می‌گیرد. در حال حاضر پیش‌بینی می‌شود این خط لوله در اواسط سال ۲۰۲۰ به بهره‌برداری برسد. هنوز مشخص نیست این تحریم‌ها شرکت‌های اروپایی حامی این پروژه ازجمله انجی، اُ اِم وی، شل و یونیپر را نیز شامل می‌شود یا خیر. از طرف دیگر با توجه به اقتصادی‌شدن تولید گاز از منابع شیلی و در نتیجه تولید گاز مازاد طی سال‌های گذشته امریکا در تلاش است با توسعه حداکثری منابع شیل گاز خود به عنوان یک صادرکننده مؤثر در بازار گاز ورود کند.
حتی صهیونیست‌ها
رژیم غاصب صهیونیستی نیز به زودی صادرات گاز خود را با احداث خط لوله از بزرگ‌ترین میدان گازی خود «لویاتان» به اردن و مصر آغاز خواهد کرد. شایان ذکر است که رژیم غاصب صهیونیستی و مصر که ۴۰ سال از زمان امضای پیمان صلح آن‌ها می‌گذرد، در سال‌های اخیر پیشرفت‌های قابل توجهی در صنعت گاز داشته‌اند و درحال رقابت برای تبدیل شدن به هاب گازی در شرق مدیترانه هستند.
در این بین ایران نیز با در دست داشتن ۱۸ درصد از ذخایر گاز جهان پتانسیل بالایی به منظور تبدیل شدن به یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان گاز را داراست، اما در حال حاضر سهم ایران از این بازار کمتر از ۲ درصد است. این درحالی است که مقاصد فعلی صادراتی ایران همچون ترکیه نیز با انعقاد قرارداد‌های جدید و افزایش واردات از کشور‌های جایگزین در معرض از دست رفتن است به طوری که محتمل است با اتمام دوره قرارداد خود، واردات از ایران را تمدید نگرداند. در طرف دیگر بازار‌هایی همچون پاکستان و هند نیز با افزایش واردات ال ان جی و همچنین تلاش برای احداث خط لوله تاپی به دنبال رفع نیاز گازی خود هستند. در این وضعیت صادرات گاز به عمان، کویت و افغانستان نیز در بلاتکلیفی به سر می‌برد. در حالی وضعیت صادرات گاز ایران به عمده بازار‌های بالقوه خود نامشخص و در هاله‌ای از ابهام است که به دلیل نداشتن برنامه‌ای منسجم برای صادرات گاز به کشور‌های همجوار عملاً تا چند سال آینده ایران از بازار گاز منطقه و جهان حذف خواهد شد و عملاً بازیگری منفعل در بازار گاز در اختیار سایر بازیگران همچون بازار نفت خواهد بود. امید است تا مسئولان کشور با درک اهمیت سیاسی و اقتصادی صادرات گاز هرچه سریع‌تر اقدامات مؤثری در این زمینه انجام دهند.
